انقلاب مشروطه و وقایعی که به دنبال داشت، تحولی وسیع در سطح جامعۀ ایران به وجود آورد. در نتیجه اشخاص بزرگی در سطوح مختلف، تحت تأثیر این تحولات فعالیت داشتند و برخی نیز آثاری از خود به جای گذاشتند. در عرصۀ ادبیات، شخصیت‌های برجسته‌ای همگام با دیگر اقشار جامعه در جهت آن تحول نوین حرکت کردند. میرزادۀ عشقی نیز یکی از کسانی است که پس از کودتای 1229 به مخالفت با خاندان قاجار و استبداد بیرونی و درونی پرداخت. او با انتشار روزنامۀ قرن بیستم مبارزاتش را گسترش داد و سرانجام جانش را بر سر این راه گذاشت. عشقی را می‌توان یکی از پیشگامان تجدد در دو سطح سیاست و ادبیات به شمار آورد. در اشعار عشقی مضامین نوینی چون وطن‌خواهی، بیدادستیزی، اشاره به تجدد و... وجود دارد؛ اما یکی از مضامینی که شاید به اندازۀ مضامین سیاسی- اجتماعی در شعر او، برجسته نباشد، مضمون عشق است. هر چند حجم این اشعار در مقابل اشعار سیاسی او، کمتر است؛ اما از جهاتی همچون: نوستالژی در عشق، نگاه به زن، نوآوری در طرح مضامین عاشقانه و... برجسته است. از سوی دیگر ردپایی از عشق در اشعار سیاسی- اجتماعی عشقی دیده می‌شود که به نظر می‌رسد نخستین نواهایی باشد که عشق و سیاست را به یکدیگر پیوند می‌زند. عشقی تعدادی از اشعار سیاسی- اجتماعی خود را در پیوند با عشق و یا در طرحی عاشقانه و رمانتیک ارائه کرده است. این پیوند میان عشق و سیاست که مانع از ملالت و دلزدگی اشعار سیاسی- اجتماعی او شده، بر تأثیر کلام نیز افزوده است و شعر او را از سروده‌های شاعرانی که شعرشان بیشتر شبیه به یک مرام‌نامۀ سیاسی ـ اجتماعی است، ممتاز کرده است. این پیوند، در اشعار وطنی شاعر برجسته‌تر از سروده‌های دیگر اوست تا جایی که وطن را به عنوان معشوقِ اول عشقی به نمایش می‌گذارد. پرونده مقاله

ادبیات نمایشی، برخلاف جایگاه و پیشینه‌ای که در ادبیات غرب دارد، چنان‌که بایسته و شایسته باشد، در ایران مورد اقبال و توجه نویسندگان و مخاطبان ادبیات قرار نگرفته است؛ به همین سبب، مراحل رشد، تکامل و شکوفایی خود را به‌کندی طی می‌کند. این ژانر نوپای ادبی، به‌ویژه در سال‌های معاصر از قلم نویسندگان به‌نام و صاحب‌سبکی هم‌چون غلامحسین ساعدی، بهرام بیضایی و اکبر رادی، بهره برده است. در این میان اکبر رادی، که با حفظ وفاداری به درام، جز برای تئاتر قلم نزده، بیشتر شایان توجه است. رادی در حوزة نمایش‌نامه‌نویسی، یکی از برجسته‌ترین نویسندگان معاصر به شمار می‌رود. کسی که در پیش‌برد نوع نمایش‌نامه و جهان نمایش‌نامه‌‌نویسی در ایران، نقش به‌سزایی دارد. وی با حدود پنجاه سال کوشش، با خویش‌کاری شایسته برای آفرینش آثاری ارجمند و خلق شخصیت‌های ماندگار در زمینة تئاتر، امروزه با عنوان پدر نمایش‌نامه‌نویسی معاصر ایران شناخته می‌شود. پژوهش حاضر به بررسی شخصیت‌های نمایشی اکبر رادی و سیر تحول آن‌ها می‌پردازد. نویسندگان این مقاله، نخست به دسته‌بندی گونه‌های شخصیتی در نمایش‌نامه‌های رادی پرداخته‌، سپس وجوه تمایز و تشابه شخصیت‌ها، تحول و تکامل آن‌ها را برجسته ساخته‌اند. پرونده مقاله

اهمیت عنوان نزد فروغ فرخ‌زاد، از دیگرشاعران هم‌روزگار او، برجسته‌تر به نظر می‌رسد. او هنگامی که دفتر تولدی دیگر را نشر داد، بسیاری از خوانندگان شعرش، دریافتند که معنای دیوار و عصیان که پیش‌تر برای دو مجموعة شعری گزینش کرده بود، چه معنای عمیقی داشته است. بدین روی، در تاریخ عنوان‌گذاری و عنوان‌خوانی، عنوان‌های شعری فروغ، درخشش دیگری دارد. او با انتشار کتاب تولدی دیگر، نه‌تنها نظر خوانندگان شعرش را به عنوان شعری واپسین خویش (ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد)، جلب کرد؛ بلکه به اهمیت عنوان‌های فرعی دیگری نیز که برای تک‌تک سروده‌های خود گزینش کرده بود، اصرار ورزید. بدین روی وسواس گزینش عنوان، در کار و بار فروغ، اهمیت بسیار دارد و این مقاله، به این امر مهم می‌پردازد. سعی نویسندگان مقاله، ضمن ایجاد فضایی برای توجه خوانندگان شعر فروغ به اهمیت عنوان‌های شعری او، پاسخ دادن به این پرسش نیز بوده است که به راستی پیوند میان عنوان‌های کتاب‌ها و سروده‌های او، با محتوای کتاب‌ها و سروده‌هایش، از چه کیفیتی برخوردار است. پرونده مقاله

مناظره از انواع ادبی کهن است که می‌توان ردّ پای آن را در لوح‌های گلی برجای‌مانده از تمدّن‌های کهن میان‌رودان دنبال کرد تا به ادب معاصر زبان فارسی رسید. کهن‌ترین مناظره‌ به زبان‌های فارسی و باقی‌مانده از گذشتة به نسبت ابهام‌دار ادب باستان ایران، "درخت آسوریک" است. مناظره‌ای متفاوت و تا حدّی مشابه، تحت عنوان‌ "میش و رز" وجود دارد که گاه در پژوهش‌های برخی اندیش‌مندان، هر دو، یکی دانسته شده‌‌اند و این، خود، موجب خلط میان آن‌ها شده است. در برخی موارد نیز این داوری صورت گرفته که هر دو منشأ یک‌سانی داشته‌اند. در این نوشتار، بر جدایی این دو اثر از یک‌دیگر تأکید و در پایان با کوشش در جبران نقص واژگانی و عروضی مناظرة "میش و رز"، متنی یک‌دست، با اندک تغییراتی در راستای سامان‌مند کردن آن، ارائه می‌گردد. پرونده مقاله

به طور کلی کنش روایتی یک داستان را می توان بین دو وضعیت آغازین و پایانی در نظر گرفت. با وجود اهمیتی که دو عنصر آغاز و پایان به ویژه در مباحث داستان‌نویسی مدرن دارند، در مقالات و گفتارهای مربوط به داستان نویسی فارسی تقریبا هیچ گونه توجهی به این موضوع نشده است. در این میان گفت وگو دربارة پایان بندی داستان به طور کلی نسبت به گفتارهایی که آغاز روایت را مورد بررسی قرار داده است، بیشتر مورد غفلت واقع شده است. پایان بندی در حوزه های مختلف هنر، از سینما گرفته تا موسیقی و نقاشی و معماری تا برسد به داستان و شعر، به طور طبیعی مورد توجه هنرمند بوده است؛ اما در حوزة نظریه های نقد، اگرچه اصطلاح پایان بندی، اصطلاحی کهنه و قدیمی به شمار نمی آید، در گفتارها و مقالات فارسی، خصوصاً در حوزة داستان و روایت، تقریبا هیچ مقالة مستقلی را نمی توان یافت که به مقولة پایان بندی پرداخته باشد؛ در حالی که در میان مقالات جهانی، خصوصاً در زمینة ادبیات، موضوع پایان‌بندی، جزو مباحث رایج و گستردة نقد داستان است. بسیاری از شاهکارهای منظوم و منثور ادب فارسی جنبة تعلیمی دارند؛ به این معنا که هدف اصلی گوینده از داستان، بیان نتیجه است و ارتباط منطقی و تنگاتنگی میان داستان و نتیجه ای که از آن گرفته می شود، برقرار است. در نوشتار حاضر، بررسی این عنصر در روایت کلاسیک(قصّه، حکایت، افسانه) و داستان مدرن و پیوند آن با پیرنگ داستان مورد توجه قرار گرفته است و تلاش شده است سیر تاریخی این عنصر و تحولات معنایی آن از منظر دیدگاه های مختلف منتقدان مورد نقد و بررسی قرار گیرد. پرونده مقاله

یکی از مسایل مهم در بررسی جریان های فکری در حماسه های ملی ایران، حضور عناصر دینی و اسلامی در بطن منظومه های پهلوانی است که محققان از آن به انطباق یا تلفیق یاد کرده اند. یکی از داستان هایی که از این رهگذر قابل بررسی است، داستان نبرد سام با عوج بن عنق است که یکی از بخش های مهم سام نامه بشمار می آید. سام از پهلوانان ملی ایران است و نامش در اوستا و متون پهلوی آمده و در شاهنامه از پهلوانان دوران پادشاهی منوچهر است. عوج بن عنق هیولایی عظیم الجثه است که بر اساس متون تفسیری و دینی به دست حضرت موسی (ع) کشته شده است. اگر چه داستان عوج ریشه ای سامی و حامی دارد؛ ولی باید در نظر داشت که از رهگذر متون دینی و تفسیری به داستان های حماسی راه یافته است. در این جستار، داستان نبرد سام با عوج بن عنق تحلیل و ریشه یابی شده و در پایان دلایلی آورده شده است که می توان آن ها را توجیهات پردازندگان داستان در نبرد عوج با سام دانست. پرونده مقاله