ریشه¬یابی نبرد سام با عوج بن عنق در سام¬نامه بر اساس دیدگاه انطباق در حماسه¬ها

محورهای موضوعی : حماسه

علی اصغر بشیری ¹ , علی محمدی ²

1 - دانشجو دکتری دانشگاه بو علی سینا، ایران
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، ایران

تاریخ دریافت : 1393/07/15 تاریخ پذیرش : 1393/09/09 تاریخ انتشار : 1393/06/01

کلید واژه: حماسه, سام, سام¬¬نامه, عوج, گندرو, موسی(ع), دیدگاه انطباق,

چکیده مقاله :

یکی از مسایل مهم در بررسی جریان های فکری در حماسه های ملی ایران، حضور عناصر دینی و اسلامی در بطن منظومه های پهلوانی است که محققان از آن به انطباق یا تلفیق یاد کرده اند. یکی از داستان هایی که از این رهگذر قابل بررسی است، داستان نبرد سام با عوج بن عنق است که یکی از بخش های مهم سام نامه بشمار می آید. سام از پهلوانان ملی ایران است و نامش در اوستا و متون پهلوی آمده و در شاهنامه از پهلوانان دوران پادشاهی منوچهر است. عوج بن عنق هیولایی عظیم الجثه است که بر اساس متون تفسیری و دینی به دست حضرت موسی (ع) کشته شده است. اگر چه داستان عوج ریشه ای سامی و حامی دارد؛ ولی باید در نظر داشت که از رهگذر متون دینی و تفسیری به داستان های حماسی راه یافته است. در این جستار، داستان نبرد سام با عوج بن عنق تحلیل و ریشه یابی شده و در پایان دلایلی آورده شده است که می توان آن ها را توجیهات پردازندگان داستان در نبرد عوج با سام دانست.

چکیده انگلیسی:

One of the main issues in studying literary movements in Persian national epics is the presence of religious elements within the heroic verse so called correspondence by the scholars.  The story of the battle between Sam and ouj Ibn onogh which is considered as a major part of Samnameh lends itself readily to analysis according to the principle of correspondence.  Sam is one of the national champions of Iran and his name is included both in Avesta and Pahlavi texts and in Shahnameh he is one of the notable champions during Manuchehr’s reign.  Ouj Ibn onogh is a gigantic monster killed by Moses according to the religious texts. Although the story of ouj has Semitic and Hamitic roots, it should be considered that via religious texts it has found its way to epic stories.  In this research the story of this battle is analyzed and its origin is investigated.  Meanwhile several controversies around the story are included in the final section.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- قرآن کریم، (1382)، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، چاپ چهارم، تهران: نشر دوستان.

- کتاب مقدس(عهد عتیق و عهد جدید)، (1380)، ترجمۀ فاضل خان همدانی، ویلیام گلن و هنری مرتن، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول.

- آیدنلو، سجاد: (1387)، رستم­نامه، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.

- ابن خلدون، عبدالرحمن بن خلدون: (1362)، مقدمه(2ج)، ترجمة محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.

- اعلم، امیرجلال­الدین: (1367)، فرهنگ اعلام کتاب مقدس، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، صص25-34.

- افشاری، مهران: (1391)، از عوج بن عنق تا گندرو دیو، عشق و شباب و رندی(جستارها، یادداشت­ها، نقدها و نظرها دربارۀ ادبیات فارسی و فرهنگ ایران)، تهران: نشر به­نگار ، چاپ اول.

- البوشنجی، ابوالحسن ابن الهیثم(نابی): (1384)، قصص­الانبیاء، ترجمه محمد بن اسعد بن عبدالله الحنفی التستری، تصحیح و تحقیق دکتر سید عباس محمد زاده، دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول.

- الخزاعی نیشابوری، حسین بن علی بن محمد بن احمد: (1374)، روض­الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، مصححان دکتر محمد جعفر یاحقی، دکتر محمد مهدی ناصح، ویراستار محمد حسن خزاعی، (ج6)مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.

- دهخدا، علی اکبر: (1377)، لغت­نامه، دانشگاه تهران.

- دیاری، محمد تقی: (1379)، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، چاپ اول.

- رستگار فسایی، منصور: (1379)، اژدها در اساطیر ایران، تهران: انتشارات طوس، چاپ اول.

- رضی، هاشم: (1381)، دانشنامۀ ایران باستان(عصر اوستایی تا پایان دورۀ ساسانی)، تهران: انتشارات سخن چاپ اول.

- رویانی، وحید: (1390)، بررسی تأثیر شاهنامه بر سام­نامه، پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی(گوهر گویا)، سال پنجم، ش دوم، پیاپی 18، صص 164-137.

- زجاجی: (1383)، همایون­نامه(نیمۀ دوم: مجلد دوم)، تصحیح علی پیرنیا، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، چاپ اول.

- سام­نامه: (1392)، تصحیح وحید رویانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول.

- سرکاراتی، بهمن: (1376)، بازشناسی بقایای افسانۀ گرشاسب در منظومه­های حماسی ایران، نامۀ فرهنگستان، شماره 10، صص 5-38.

- سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری: (1365)، قصص قرآن مجید(برگرفته از تفسی سورآبادی)، به اهتمام یحیی مهدوی، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.

- شهبازی، ع.ش: (1380)، ملاحظاتی دربارۀ برخی نام­های یاد شده در شاهنامه، ایران­شناسی، شماره 50، صص316-324.

- صدیقیان، مهین­دخت: (1386)، فرهنگ اساطیری-حماسی ایران(به روایت منابع بعد از اسلام) جلد اول، پشدادیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.

- صفا، ذبیح­الله: (1389)، حماسه­سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ نهم.

- فردوسی، ابوالقاسم: (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی(مرکز پژوهش­های ایرانی واسلامی) ، (ج1)تهران، چاپ اول.

- قلی­زاده، خسرو: (1387)، فرهنگ اساطیر ایرانی(بر پایۀ متون پهلوی)، تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه.

- گرگیج، جلال­الدین/قایمی فرزاد: (1392)، بررسی پیوند میان جنبه­های انسانی و فراطبیعی اژدهای گندرو بر مبنای ارتباط این اژدها با اسطورۀ آب، جستارهای ادبی، ش 181، صص 50-29.

- مجمل­التواریخ و القصص: (1389)، تصحیح ملک­الشعرا بهار، به اهتمام محمد رمضانی، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول.

- محمد قاسمی، حمید: (1380)، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان­ها انبیاء در تفاسیر قرآن، تهران: سروش، چاپ اول.

- محمدزاده، سید عباس و رویانی، وحید: (1386)، «سام­نامه از کیست؟»، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش 158، صص 159-176.

- محمدیان، بهرام و ...: (1381)، دایرة­المعارف کتاب مقدس، مترجمین آلیس علیایی، مریم قبادی، کیانوش اخوین، بهرام محمدیان، تهران: انتشارات سرخدار.

- معین، محمد: (1388)، مزدیسنا و ادب فارسی(ج2)، به کوشش مهدخت معین، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.

- مولایی، چنگیز: (1385)، «کندرو یا کُندرو؟ تحقیقی پیرامون یک نام خاص در شاهنامه فردوسی»، نامه فرهنگستان، ش 29، صص26-35.

- هفت­لشگر: (1377)، هفت­لشگر(طومار جامع نقالان) از کیومرث تا بهمن، تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول.

- یاحقی، محمد جعفر: (1388)، از پاژ تا دروازۀ رزان، تهران: انتشارات سخن.