ریشه¬یابی نبرد سام با عوج بن عنق در سام¬نامه بر اساس دیدگاه انطباق در حماسه¬ها
الموضوعات :علی اصغر بشیری 1 , علی محمدی 2
1 - دانشجو دکتری دانشگاه بو علی سینا، ایران
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، ایران
الکلمات المفتاحية: حماسه, سام, سام¬¬نامه, عوج, گندرو, موسی(ع), دیدگاه انطباق,
ملخص المقالة :
یکی از مسایل مهم در بررسی جریان های فکری در حماسه های ملی ایران، حضور عناصر دینی و اسلامی در بطن منظومه های پهلوانی است که محققان از آن به انطباق یا تلفیق یاد کرده اند. یکی از داستان هایی که از این رهگذر قابل بررسی است، داستان نبرد سام با عوج بن عنق است که یکی از بخش های مهم سام نامه بشمار می آید. سام از پهلوانان ملی ایران است و نامش در اوستا و متون پهلوی آمده و در شاهنامه از پهلوانان دوران پادشاهی منوچهر است. عوج بن عنق هیولایی عظیم الجثه است که بر اساس متون تفسیری و دینی به دست حضرت موسی (ع) کشته شده است. اگر چه داستان عوج ریشه ای سامی و حامی دارد؛ ولی باید در نظر داشت که از رهگذر متون دینی و تفسیری به داستان های حماسی راه یافته است. در این جستار، داستان نبرد سام با عوج بن عنق تحلیل و ریشه یابی شده و در پایان دلایلی آورده شده است که می توان آن ها را توجیهات پردازندگان داستان در نبرد عوج با سام دانست.
فهرست منابع
- قرآن کریم، (1382)، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، چاپ چهارم، تهران: نشر دوستان.
- کتاب مقدس(عهد عتیق و عهد جدید)، (1380)، ترجمۀ فاضل خان همدانی، ویلیام گلن و هنری مرتن، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول.
- آیدنلو، سجاد: (1387)، رستمنامه، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن خلدون: (1362)، مقدمه(2ج)، ترجمة محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
- اعلم، امیرجلالالدین: (1367)، فرهنگ اعلام کتاب مقدس، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، صص25-34.
- افشاری، مهران: (1391)، از عوج بن عنق تا گندرو دیو، عشق و شباب و رندی(جستارها، یادداشتها، نقدها و نظرها دربارۀ ادبیات فارسی و فرهنگ ایران)، تهران: نشر بهنگار ، چاپ اول.
- البوشنجی، ابوالحسن ابن الهیثم(نابی): (1384)، قصصالانبیاء، ترجمه محمد بن اسعد بن عبدالله الحنفی التستری، تصحیح و تحقیق دکتر سید عباس محمد زاده، دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول.
- الخزاعی نیشابوری، حسین بن علی بن محمد بن احمد: (1374)، روضالجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، مصححان دکتر محمد جعفر یاحقی، دکتر محمد مهدی ناصح، ویراستار محمد حسن خزاعی، (ج6)مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
- دهخدا، علی اکبر: (1377)، لغتنامه، دانشگاه تهران.
- دیاری، محمد تقی: (1379)، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، چاپ اول.
- رستگار فسایی، منصور: (1379)، اژدها در اساطیر ایران، تهران: انتشارات طوس، چاپ اول.
- رضی، هاشم: (1381)، دانشنامۀ ایران باستان(عصر اوستایی تا پایان دورۀ ساسانی)، تهران: انتشارات سخن چاپ اول.
- رویانی، وحید: (1390)، بررسی تأثیر شاهنامه بر سامنامه، پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی(گوهر گویا)، سال پنجم، ش دوم، پیاپی 18، صص 164-137.
- زجاجی: (1383)، همایوننامه(نیمۀ دوم: مجلد دوم)، تصحیح علی پیرنیا، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، چاپ اول.
- سامنامه: (1392)، تصحیح وحید رویانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول.
- سرکاراتی، بهمن: (1376)، بازشناسی بقایای افسانۀ گرشاسب در منظومههای حماسی ایران، نامۀ فرهنگستان، شماره 10، صص 5-38.
- سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری: (1365)، قصص قرآن مجید(برگرفته از تفسی سورآبادی)، به اهتمام یحیی مهدوی، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.
- شهبازی، ع.ش: (1380)، ملاحظاتی دربارۀ برخی نامهای یاد شده در شاهنامه، ایرانشناسی، شماره 50، صص316-324.
- صدیقیان، مهیندخت: (1386)، فرهنگ اساطیری-حماسی ایران(به روایت منابع بعد از اسلام) جلد اول، پشدادیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
- صفا، ذبیحالله: (1389)، حماسهسرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ نهم.
- فردوسی، ابوالقاسم: (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی(مرکز پژوهشهای ایرانی واسلامی) ، (ج1)تهران، چاپ اول.
- قلیزاده، خسرو: (1387)، فرهنگ اساطیر ایرانی(بر پایۀ متون پهلوی)، تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه.
- گرگیج، جلالالدین/قایمی فرزاد: (1392)، بررسی پیوند میان جنبههای انسانی و فراطبیعی اژدهای گندرو بر مبنای ارتباط این اژدها با اسطورۀ آب، جستارهای ادبی، ش 181، صص 50-29.
- مجملالتواریخ و القصص: (1389)، تصحیح ملکالشعرا بهار، به اهتمام محمد رمضانی، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول.
- محمد قاسمی، حمید: (1380)، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستانها انبیاء در تفاسیر قرآن، تهران: سروش، چاپ اول.
- محمدزاده، سید عباس و رویانی، وحید: (1386)، «سامنامه از کیست؟»، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش 158، صص 159-176.
- محمدیان، بهرام و ...: (1381)، دایرةالمعارف کتاب مقدس، مترجمین آلیس علیایی، مریم قبادی، کیانوش اخوین، بهرام محمدیان، تهران: انتشارات سرخدار.
- معین، محمد: (1388)، مزدیسنا و ادب فارسی(ج2)، به کوشش مهدخت معین، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
- مولایی، چنگیز: (1385)، «کندرو یا کُندرو؟ تحقیقی پیرامون یک نام خاص در شاهنامه فردوسی»، نامه فرهنگستان، ش 29، صص26-35.
- هفتلشگر: (1377)، هفتلشگر(طومار جامع نقالان) از کیومرث تا بهمن، تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول.
- یاحقی، محمد جعفر: (1388)، از پاژ تا دروازۀ رزان، تهران: انتشارات سخن.
