علوم و تکنولوژی محیط زیست
,
شماره1,سال
22
,
بهار
1399
زمینه و هدف: روشهای آماری بهطور گستردهای در مطالعات محیطزیستی جهت ارزیابی مخاطرات طبیعی استفاده میشود. از آسیبپذیری آبهای زیرزمینی بهکمک روشهای آماری برای حمایت از تصمیمگیری در مورد مدیریت و برنامهریزی زیستمحیطی استفاده میشود. در این تحقیق از بهینهسازی پارا چکیده کامل
زمینه و هدف: روشهای آماری بهطور گستردهای در مطالعات محیطزیستی جهت ارزیابی مخاطرات طبیعی استفاده میشود. از آسیبپذیری آبهای زیرزمینی بهکمک روشهای آماری برای حمایت از تصمیمگیری در مورد مدیریت و برنامهریزی زیستمحیطی استفاده میشود. در این تحقیق از بهینهسازی پارامترهای مدل DRASTIC، Pesticide DRASTIC و لایه کاربری اراضی (LU) بر اساس روشهای آماری جهت مدلسازی خطرپذیری آلودگی آبهای زیرزمینی حوزه آبریز جنوب دریاچه نمک استفاده گردیده است.روش بررسی: در این روش لایههای اطلاعاتی در محیط GIS تهیه، رتبهبندی (قطعی و فازی-آماری)، وزندهی (اصلی و آماری) و به روش هم پوشانی شاخص تلفیق گردیدند. برای مدلسازی از رگرسیون غیرخطی جهت رتبهبندی فازی-آماری (هممقیاسسازی) و از ضرایب همبستگی پیرسونی بین غلظت نیترات با پارامترهای هممقیاسشده مدل DRASTIC، P-DRASTIC و تحلیل حساسیت (حذف پارامتری، تک پارامتری) جهت تعیین و تصحیح وزن مناسب پارامترها استفاده شد. همپنین جهت تعیین تاثیر کاربریهای اراضی و رتبهبندی آن از مدل تخریب مخدوم بر اساس میزان پتانسیل آلودگی و نیترات مشاهدهشده آبهای زیرزمینی استفاده گردید.یافته ها: در نتیجه مدل P-RASIC-LU و RASIC-LU بر اساس رتبهبندی و وزندهی آماری و تحلیل حساسیت حذف پارامتری، ضریب همبستگی 62 درصد و سطح معنیداری آماری 01/0 را نشان داده و با پارامترهای نرخ تغذیه خالص، محیط آبخوان، محیط خاک، اثر منطقه غیراشباع، هدایت هیدرولیکی و کاربری اراضی بهترتیب با وزنهای 1/3، 0/4، 1/4، 1/3، 0/2، 0/2 و 50/2، 63/4، 15/4، 03/3، 96/1، 00/2 به عنوان بهترین مدل انتخابی مشخص شد. بر اساس این مدل قسمتهای غربی و جنوبی آبخوان به دلیل نرخ تغذیه بالا و مواد درشت دانه در ناحیه غیر اشیاع، خاک و محیط آبخوان دارای خطرپذیری آلودگی زیادی میباشد.بحث و نتیجهگیری: با توجه به اینکه در بازبینی وزن و رتبه پارامترهای مدل با استفاده از روش آماری و GIS تا حدودی نظرات شخصی محدود شده و باعث افزایش صحت مدل گردیده است. این روش نتایج مطلوبی برای مدلسازی خطرپذیری آلودگی به دنبال داشته است.
پرونده مقاله
سنجشازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی
,
شماره5,سال
11
,
زمستان
1399
پیشینه و هدف گسترش شهرنشینی با افزایش جمعیت تولید پسماندهای جامد شهری را طی سالهای اخیر بهطور قابلملاحظهای سرعت بخشیده است. علیرغم اهمیت دفن مواد زائد جامد بهعنوان یکی از مهمترین بخشهای چرخه مدیریت پسماند، در حال حاضر دفن اصولی در بسیاری از مناطق ایران مورد غفلت چکیده کامل
پیشینه و هدف گسترش شهرنشینی با افزایش جمعیت تولید پسماندهای جامد شهری را طی سالهای اخیر بهطور قابلملاحظهای سرعت بخشیده است. علیرغم اهمیت دفن مواد زائد جامد بهعنوان یکی از مهمترین بخشهای چرخه مدیریت پسماند، در حال حاضر دفن اصولی در بسیاری از مناطق ایران مورد غفلت قرارگرفته است. اخیراً سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) بهعنوان ابزاری مناسب برای استفاده در مطالعات انتخاب محل دفن پسماند شناختهشده است. علاوه بر این، تصمیمگیری چند معیاره روشی شناختهشده برای حل مشکلات پیچیده تصمیمگیری در انتخاب محل دفن پسماند است که یکی از روشهای شناختهشده آن فرآیند تحلیل سلسله مراتبی است. ازیکطرف انتخاب محل دفن پسماند مبتنی بر GIS شامل مراحل اصلی غربالگری و حذف مناطق نامناسب و رتبهبندی مناطق باقیمانده است. از طرف دیگر برنامهریزی مکانیابی دفن پسماند درگرو داشتن اطلاعات کافی از ویژگیهای جمعیتی دارد و با توجه به روند افزایشی رشد جمعیت، لزوم توجه به پیشبینی جمعیت در تصمیمگیریها دوچندان میشود. استان قزوین در حوزه مرکزی ایران در سال ۱۳۷۵ از استان تهران جدا شد. براساس سرشماری آبان 1395 جمعیت استان قزوین، 1273761 نفر بود که در مقایسه با آبان 1390 متوسط رشد سالانه جمعیت آن معادل 17/1 درصد بوده است. با توجه به تازه تأسیس بودن استان قزوین و افزایش جمعیت آن طی دهه گذشته، ضرورت مکانیابی محل مناسب دفن پسماند با پیشبینی رشد جمعیت احساس میشود. لذا پژوهش حاضر باهدف واردسازی کمترین آسیب به محیطزیست ﺑﺎ بهکارگیری رویکرد یکپارچه فرآیند تحلیل سلسله مراتبی- سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS-AHP در تلفیق با آیندهنگری جمعیت به مکانیابی دﻓﻦ پسماندﻫﺎی ﺷﻬﺮی در استان قزوین پرداخته است.مواد و روش هاپژوهش حاضر طی سهگام اصلی مکانیابی اولیه دفن پسماند با روش ارزیابی چند معیاره MCE، تعیین مساحت موردنیاز دفن پسماند براساس آیندهنگری جمعیت تا افق 1425 و درنهایت مکانیابی نهایی دفن پسماند شهری با مدل تصمیمگیری مکانی تخصیص تک هدفه زمین در نرمافزار ایدریسی TerrSet انجام شد. در گام نخست، مکانیابی اولیه دفن پسماند براساس رویکرد یکپارچه GIS-AHP طی مراحل شناسایی و انتخاب معیارها، وزندهی معیارها، استانداردسازی معیارها و درنهایت ادغام معیارها با روش WLC انجام شد. در گام دوم، مساحت موردنیاز برای احداث مکان دفن پسماند شهری، بر اساس پیشبینی رشد جمعیت، سرانه تولید زباله (کیلوگرم در روز) و متوسط عمق آب زیرزمینی برآورد شد. بهمنظور محاسبه جمعیت استان قزوین تا سال 1425، نتایج گزارشهای مرکز پژوهشهای توسعه و آیندهنگری سازمان برنامهوبودجه استفاده شد که در این گزارشهای پیشبینی جمعیت استان قزوین تا افق 1425 با توجه به عوامل مؤثر شامل نرخ باروری، مرگومیر، مهاجرت و ترکیب سنی و جنسی جمعیت حاصلشده است. در گام سوم، مکانیابی نهایی دفن پسماند شهری با مدل تصمیمگیری مکانی تخصیص یک هدفه زمین در نرمافزار ایدریسی TerrSetانجام شد. نقشه توانسنجی اولیه حاصل از روش MCE بهعنوان ورودی پایه وارد مدل شد. همچنین شرط مساحت موردنیاز برآورد شده در گام دوم براساس آیندهنگری جمعیت اعمال شد. در این پژوهش دو سناریو اجرا شد. در سناریوی اول در انتخاب مکانهای نهایی دفن پسماند، شرط دارا بودن بیشترین ارزش نقشهای اعمال شد و در سناریوی دوم علاوه بر شرط ذکرشده، لزوم وجود بافر 10 کیلومتری برای هر یک از گزینههای انتخابی لحاظ گردید.نتایج و بحثدر پژوهش حاضر تعداد 7 معیار اصلی اکولوژیک و انسانی و 25 معیار فرعی جهت مکان یابی دفن مواد زائد جامد شهری در استان قزوین انتخاب شد. با دخالت دادن نتایج پرسشنامه های مقایسه زوجی، وزن نهایی هر معیار و زیرمعیار مشخص شد. پس از آماده سازی لایه های GIS و تشکیل پایگاه داده، هریک از لایه های فاکتور به تناسب توابع موجود در ابزار عضویت فازی استانداردسازی شده و با طیف هایی از اعداد بین صفر تا 255 که بیانگر درجه عضویت در مجموعه فازی است، طبقه بندی شدند. این تحقیق تکنیک AHP را در محیط GIS برای بررسی بهترین مکانهای دفن زباله در مقیاس استان قزوین اجرا نمود. سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS ابزاری بسیار قدرتمند است که میتواند ارزیابی سریع از منطقه موردمطالعه برای تعیین محل مناسب دفن زباله ارائه دهد. همچنین تکنیکAHP برای حل آندسته از مشکلات پیچیدهای که ممکن است میان اهداف متعدد مسئله همبستگی وجود داشته باشد، مفید است. انتخاب معیارها یکی از مهمترین گامها در این تحقیق بود. در انتخاب سایت دفن پسماند باید عوامل محیطی را در کنار عوامل اقتصادی در نظر گرفت. بنابراین، هشت معیار اصلی فاصله از جاده، ارتفاع، شیب، جهت فاصله از مناطق مسکونی، فاصله از آبهای سطحی، فاصله از مناطق حفاظتشده، زمینشناسی، هیدرولوژی و کاربری اراضی را در پژوهش خود بکار گرفتند. در این تحقیق نیز سعی شد در کنار معیارهای یادشده، پارامترهای مختلف طبیعی و انسانی مانند فاصله از خطوط انتقال انرژی، فاصله از شهرکهای صنعتی و راهآهن و غیره نیز بکار گرفته شود تا جامعیت تحقیق حاضر دوچندان گردد. نقشه توانسنجی اولیه کاربری دفن پسماند حاصل از روش MCE با توجه به نمودار فراوانی ارزشهای آن با روش شکست طبیعی (Natural Break) طبقهبندی شد. شهرستانهای تاکستان، آبیک و بویینزهرا به ترتیب مساحتهای 50.15، 14.55 و 54.48 کیلومترمربع از توان خوب جهت دفن پسماند در سطح استان قزوین برخوردار بودند. مناطق ﻳﺎدﺷﺪه ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻣﺮاﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻧﻴﺰ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺮار داشتند. مکان یابی نهایی در دو سناریو با مدل تصمیمگیری مکانی SOLA اجرا شد. درنهایت سایت شماره یک از سناریو اول و دوم در شرق استان قزوین و در محدوده شهرستان بوئینزهرا و در نزدیکی روستای اله آباد و سایت شماره سه از سناریو دوم در فاصله 15 کیلومتری از مدیریت دفن پسماند در مرکز استان و سمت شرق روستای زین آباد بهعنوان اولویت معرفی شدند.نتیجه گیری لازم به ذکر است در کنار عدم تعیین محل مناسب برای دفع نهایی پسماندها در سالیان گذشته، تاکنون برنامه جامعی در زمینه کاهش تولید پسماند و اجرای طرحهای تفکیک از مبدأ در هیچیک از شهرستانهای موردمطالعه تهیه و اجرانشده است. شکلگیری بخش آیندهپژوهی در ساختار تشکیلاتی سیستمهای مدیریتی دفن پسماند نه تنها میتواند منجربه کاهش خطرات محیطزیستی شود بلکه پایداری در منابع اقتصادی و اجتماعی را بههمراه خواهد داشت.
پرونده مقاله
سنجشازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی
,
شماره1,سال
12
,
بهار
1400
پیشینه و هدفدر دهه های اخیر، اکوسیستم های طبیعی به دلیل رشد روزافزون جمعیت و افزایش تقاضا به منظور فراهم نمودن امکانات لازم برای تأمین رفاه بشر دستخوش تغییرات اساسی شده است. ازآنجاییکه این تغییرات عموماً با تخریب محیط همراه است، همواره باید نگران خسارات وارد بر اکوس چکیده کامل
پیشینه و هدفدر دهه های اخیر، اکوسیستم های طبیعی به دلیل رشد روزافزون جمعیت و افزایش تقاضا به منظور فراهم نمودن امکانات لازم برای تأمین رفاه بشر دستخوش تغییرات اساسی شده است. ازآنجاییکه این تغییرات عموماً با تخریب محیط همراه است، همواره باید نگران خسارات وارد بر اکوسیستمی بود که خود پشتیبان حیات بشر می باشد. بنابراین نگهداری و حفاظت از اکوسیستم ها برای دستیابی به تعادل، توازن و هماهنگی بین جامعه انسانی و اکوسیستم و خدمات کارکردی آن ها حیاتی می باشد. خدمات اکوسیستمی پتانسل این را دارد که به عنوان ابزار اصلی برای سیاست گذاری ها و تصمیم گیری ها در سطح جهانی، ملی، منطقه ای و محلی در نظر گرفته شود. با استفاده از خدمات اکوسیستمی، برنامه های کاربردی متعددی را از جمله مدیریت پایدار منابع طبیعی، بهینه سازی استفاده از زمین، حفاظت محیط زیست، حفاظت و بازسازی طبیعت، برنامه ریزی سیمای سرزمین، راه حل های طبیعت پایه، حفاظت آب و هوا، کاهش خطر بلایا، آموزش محیط زیست و تحقیقات پیرامونی، می توان به دنبال داشت. بااینحال ارتباط بین فرایندها و عملکردهای اکوسیستمی و رفاه بشر پیچیده بوده و می بایست بهمنظور ارزیابی این ارتباطات و ارزشگذاری منافع یک رویکرد چندجانبه و پیشگیرانه اتخاذ کرد. هدف از این پژوهش، بررسی روند تغییرات خدمات اکوسیستمی در روند رشد و توسعه شهری، ارزشگذاری خدمات اکوسیستمی و پیامدهای رشد شهری بر خدمت اکوسیستمی ذخیره کربن در محدوده مطالعاتی زیر حوزه های آبریز شهر کرج در دوره زمانی (قبل و پس از توسعه بیرویه) است.مواد و روش ها نقشه سازی خدمات اکوسیستمی ابزاری کارآمد برای بهبود برنامهریزی سرزمین و کاربری اراضی است. ارزشگذاری این خدمات می تواند عاملی مؤثر و روشی امیدوارکننده در تبیین ارتباط بین خدمات، جامعه و اقتصاد بوده و در سیستم هزینه-منفعت سیاست گذاری ها جهت احیا و مدیریت محیط زیست نقش مؤثری داشته باشد. در این مطالعه، به بررسی خدمت ذخیره کربن در سه زیر حوزه آبریز استان البرز، کرج، هشتگرد و اشتهارد پرداخته شد. از آن جایی که منطقه مورد مطالعه، تقریباً دو سوم فضای استان را در بر می گیرد، لذا در بررسی ویژگی های منطقه مورد مطالعه همان ویژگی های استان البرز ذکر شده است. در راستای این پژوهش، ابتدا نقشه های کاربری اراضی محدوده مطالعاتی با استفاده از نرم افزارهای ترست و سامانه اطلاعات جغرافیایی و تصاویر ماهواره لندست (تصاویر سنجنده TM ماهواره لندست 5 سال 1988، سنجنده +ETM ماهواره لندست 8 سال 2018) و روش طبقهبندی نظارتشده برای دو دوره زمانی 1988 و 2018 در چهار طبقه پوشش گیاهی، فضای انسان ساخت، محیط آبی و فضای ساخته نشده تهیه شد. پس از تهیه نقشه کاربری اراضی صحت نقشهها با استفاده از نرمافزار گوگل ارث و بازدید میدانی موردبررسی قرار گرفت. سپس با استفاده از نقشه کاربری اراضی، نقشه خدمت اکوسیستمی ذخیره کربن با استفاده از نرم افزار اینوست استخراج و درنهایت با استفاده از اطلاعات میزان کربن خاک، کربن روی زمین، زیرزمین و بافت مرده ارزشگذاری شد.نتایج و بحث نتایج حاکی از آن بود که بیشترین تغییرات در نقشههای کاربری اراضی متعلق به فضای ساخته نشده و فضای انسانساخت است که به ترتیب کاهش 16 درصدی و افزایش 11 درصدی را نشان میدهد. در خصوص خدمت ذخیره کربن نیز، با توجه به نقشه های بدست آمده در دوسال، در بخش مرکزی منطقه که شاهد رشد زمین های کشاورزی بوده است، مقدار ذخیره کربن نیز افزایش یافته است. حداکثر ذخیره کربن، با سهم حدودی 78377470 تن در هکتار در سال 1988 و 72618450 تن در هکتار در سال 2018، متعلق به حوضه تهران کرج بوده وکمترین با سهم حدودی 36078497 تن در هکتار در سال 1988 و 34606913 تن در هکتار در سال 2018، متعلق به اشتهارد است. درمجموع ارزش از حدود 14163 میلیارد ریال در تن بر هکتار از سال 1988 به حدود 13163 میلیارد ریال در سال 2018 رسیده است که در جهت منفی پیش رفته است. اگرچه در مکان های مختلف میزان ذخیره کربن متفاوت بوده و تغییر کرده است، مقدار حداکثری ذخیره کربن در طول این مدت بدون تغییر بوده است؛ چراکه فضای ساخته نشده همچنان وجود دارد.نتیجه گیریاستفاده از ارزشگذاری خدمات اکوسیستم لزوماً به معنی کاهش ارزش خدمت در روند توسعه نیست، بلکه بدین معنا است که با استفاده از این رهیافت می توان برای بهبود برنامهریزی توسعه برای حفظ و بهبود کیفیت اکوسیستم استفاده کرد. درواقع می توان گفت که این رهیافت میتواند بهعنوان یک حلقه واسط برای پیوند دادن بخشهای انسانشناختی و بخش بومشناختی تحت یک چارچوب برنامهای و مدیریتی واحد مورداستفاده قرار گیرد.http://dorl.net/dor/20.1001.1.26767082.1400.12.1.2.3
پرونده مقاله
اکوسیستم های طبیعی ایران
,
شماره2,سال
12
,
تابستان
1400
جنگ بهعنوان درگیریهای مسلحانه بین کشورهای مختلف یا گروههای مختلف در یک کشور تعریف میشود که میتواند اثرات مخربی را در ابعاد مختلف از جمله محیطزیست به بار آورد. ازجمله اثرات جنگ بر محیط زیست میتوان به تغییر کاربری و تخریب زیستگاه ها، آلودگی آب، خاک، هوا و صدا ناشی چکیده کامل
جنگ بهعنوان درگیریهای مسلحانه بین کشورهای مختلف یا گروههای مختلف در یک کشور تعریف میشود که میتواند اثرات مخربی را در ابعاد مختلف از جمله محیطزیست به بار آورد. ازجمله اثرات جنگ بر محیط زیست میتوان به تغییر کاربری و تخریب زیستگاه ها، آلودگی آب، خاک، هوا و صدا ناشی از سلاح های بیولوژیکی، شیمیایی و هسته ای، از بین رفتن گونه های گیاهی و جانوری، افزایش ناگهانی تولیدات غذایی کشاورزی، تغییر در الگوی جمعیت و استراتژی های مخرب محیط زیستی اشاره کرد.هدف پژوهش حاضر تعیین ارزش اقتصادی میزان خسارت محیطزیستی ناشی از جنگ تحمیلی (1988-1980) بر تالاب هورالعظیم است. برای این منظور سعی شده است تا با مطالعه اسنادی، مقایسه نقشه های کاربری و پوشش اراضی قبل و بعد از جنگ با استفاده از طبقهبندی تصاویر ماهواهای لندست 2 و 5 در سال 1977 و 1988 و روش شیگرا، انواع خسارات محیط زیستی ناشی از جنگ استخراج شده و شدت تخریب با استفاده از نرمافزارهای QGIS، ENVI وeCognition تحلیل شود. سپس با استفاده از روش ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی(انتقال منافع) میزان این خسارات و تخریب ارزشگذاری و خسارات ناشی از آن بر اکوسیستم تالاب هورالعظیم محاسبه شده است. درنهایت مشاهده شد که جنگ ایران و عراق سالانه خسارتی بالغبر 18 میلیارد دلار معادل 3857 هزار میلیارد ریال بر محیط زیست تالاب مذکور وارد ساخته است. که مبلغ ذکر شده برای یک سال میباشد و برای سالهای متمادی بر اساس تورم سالانه این مبلغ قابل تغییر میباشد.
پرونده مقاله
سکوی نشر دانش
سند یا سکوی نشر دانش ،سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد