برای شناخت جنبه‎های گوناگون تاریخ و فرهنگ مردم یک منطقه، سفرنامه‎ها ابزاری راه گشاست که اطلاعات درخوری ارائه می‎دهند. در این پژوهش چهار سفرنامۀ میرزا فتاح خان، حاج‎سیاح، حاجی‎پیرزاده و اعتمادالسلطنه از دوران قاجار انتخاب شده‎اند. این پژوهش با هدف بررسی مسائل اجتماعی و زیرساخت‎های اساسی آن در ساختار یک جامعه با روش توصیفی – تحلیلی در پی یافتن این پرسش است که چه مسائل اجتماعی در سفرنامه های منتخب دورۀ قاجار بازتاب یافته‎است. نتایج نشان داد که سفرنامه‎نویسان دو رویکرد نسبت به مسائل اجتماعی دارند: نخست مطرح کردن مسائل و زیرساخت‎ها و دیگری برشمردن معضلات اجتماعی. در هر دو بخش بیشترین توجه را به مسائل اجتماعی، حاج‎سیاح و حاجی‎پیرزاده داشته‎اند. پیرزاده بیشتر بر آنچه در سایر کشورها و به‎خصوص اروپا بوده تأکید داشته اما حاج‎سیاح بیشتر در مورد مسائل اجتماعی و معضلات داخل ایران سخن گفته‎است. او با زبانی انتقادی، از وضعیت نابسامان زیرساخت‎های اجتماعی در ایران گلایه دارد. مقایسۀ مشاهدات سیاحان در مورد مسائل اجتماعی، نشان می‎دهد که در دوران قاجار زیرساخت‎های اجتماعی در حد بسیار نامطلوبی بوده که قابل مقایسه با پیشرفت‎های کشورهای اروپایی در همان دوران نیست. همین امر، منجر به پدید آمدن عدم نارضایتی از حکومت، عدم رفاه اجتماعی، تبعیض‎های طبقاتی، افزایش مهاجرت و... در ایران گردیده بود. پرونده مقاله

سفرنامه نویسی در عرصة ادب فارسی سابقة کهنی دارد که به دو شکل منظوم و منثور است. در سفرنامه ، نویسنده به شرح آنچه در سفر دیده، شنیده و روی داده، می پردازد. در این پژوهش سه سفرنامة سفینة سلیمان، سفرنامة میرزا فتاح خان و حاج سیاح به عنوان سه سفرنامة سیاسی- سیاحتی ایرانی انتخاب شده که هدف، بررسی مسائل سیاسی منعکس شده در سفرنامه ها با تکیه بر دوران صفویه و قاجار است؛ از این رو این پژوهش در پی یافتن این پرسش است که چه مسائل سیاسی در سفرنامه های دو دورة مختلف تاریخی بازتاب یافته است. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده و نتایج نشان داد که دو سفرنامة سفینه سلیمانی و میرزا فتاح خان، سفرنامه هایی سفارشی- سیاسی هستند که حکومت وقت را در اوج اقتدار و شکوه نشان داده در حالیکه سفرنامة حاج سیاح که سفرنامه ای سیاحتی- سیاسی است، شاهان قاجار را بی کفایت، نالایق، ستمگر و تجملگرا به تصویر کشیده است. در دو سفرنامة محمد ربیع و فتاح خان روابط سیاسی ایران با سایر کشورها، در سایة روابط دوستانه بوده که به هیچ عنوان جنبة استعماری نداشت؛ اما حاج سیاح تمام تعاملات سیاسی ایران با کشورهای قدرتمند را راهی برای استعمار مردم ایران دانسته است. در این میان به مباحثی چون قراردادهای سیاسی، ترورها، پناهندگی سیاسی، شیوه های ادارة حکومت و ... نیز به عنوان بخشی از مسائل سیاسی در سفرنامه های اشاره شده است. پرونده مقاله

برای شناخت جنبه‎ های گوناگون تاریخ، تمدّن و فرهنگ مردم یک منطقه در برهه ‎ای از تاریخ، منابع مستدل متعدّدی وجود ندارد، در این میان سفرنامه های ابزاری راهگشا هستند که جنبه های مختلفی از زندگی را در خود جای داده اند. این پژوهش با هدف استخراج و تحلیل مسائل مرتبط با دو مقولة آموزش و طب در دوران قاجار، سعی در نشان دادن تصویری از شرایط آموزشی و درمانی حاکم بر دوره‎ای از تاریخ ایران را دارد. چهار سفرنامة میرزا فتاح خان، حاج سیّاح، اعتمادالسّلطنه و حاجی پیرزاده به عنوان مرجع انتخاب شده و نتایج نشان داد که در بخش آموزش، ایران دورة قاجار، تنها اقشار خاصی توانایی تحصیل داشتند که زمینه های این امر نیز عدم توجّه دولت به علم‎آموزی، عدم شایسته سالاری و… است. اروپاییان زمینة سوادآموزی را برای همة اقشار فراهم آورده بودند. سیستم تهویة آب و فاضلاب پیشرفته در دوران غزنویان و صفویان وجود داشته، امّا این رویکرد در دوران قاجاریّه با نزول مواجه شد. به دلیل کم توجهی حاکمان، مردم از سیستم آب رسانی محروم بودند در صورتی که در کشورهای اروپایی، سیستم تصفیة آب و لوله کشی وجود داشت. به مسألة طب و درمان در سفرنامه ها کمتر پرداخته شده، امّا شواهد نشان می دهد که ایران با کمبود طبیبان آموزش دیده مواجه بوده و رواج طبابت سنّتی، نبود تجهیزات پزشکی و اکتفا کردن به خرافات از معضلات درمان در آن دوران است. در همان دوران در کشورهای اروپایی علم طبابت پیشرفت داشته و نشانة آن نیز ساخت بیمارستان هایی برای بیماران خاص و زنان و زایمان است. پرونده مقاله