شهرستان نهبندان واقع در خراسان جنوبی، از نواحی مهم در پژوهش‌ های باستان‌شناسی دوران تاریخی و اسلامی به شمار می‌رود. دامنه غربی شاه کوه در غرب این شهرستان، به دلیل وجود شرایط مساعد اقلیمی و محیطی، استقرارها و سکونتگاه‌های مهم و گسترده‌ای را در خود جای داده است که نشان از اهمیت آن‌ها در برهمکنش ‌های درون و برون منطقه ‌ای دوران تاریخی دارد. از جمله این یادگارهای بی ‌همتا، بخش ‌های برجای مانده از بنای معروف به آتشکده در روستایی با همین نام جای است که شوربختانه بخش های اندکی از این سازه برجای مانده است. پیرو برنامه گمانه ‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محدوده بنا و شواهد معماری موجود و نیز معماری کنونی در بافت روستا، گمان آن می‌ رود که این سازه با نقشه چلیپایی و چهار دیوار سنگی و پوشش گنبدی پایه‌ گذاری شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بنای معروف به آتشکده (؟) در دوره ساسانی ساخته شده و در سده ‌های نخستین اسلامی نیز همچنان کاربری داشته و به‌ عنوان یک مکان مذهبی، با محوطه ‌های پیرامون خود مانند کلاته بَل بَتو و گورستان تاسکا در ارتباط بوده است. ضمن معرفی این اثر، به تحلیل بقایای فرهنگی سطحی محوطه‌ های مذکور نیز پرداخته می ‌شود. یافته ‌های سطحی این محوطه‌ ها در پیوند با دوران تاریخی (هخامنشی ـ ساسانی) است که نشان از تداوم سکونت و برهم کنش‌های فرهنگی در این منطقه از آغاز دوران تاریخی تا دوران اسلامی دارد. هدف اصلی، شناخت بنای معروف به آتشکده (؟) با توجه به شواهد و داده ‌های باستان ‌شناسی و همچنین، معرفی محوطه‌ های دیگر دوران تاریخی مانند کلاته بل بتو و تاسکا است. این پژوهش با گردآوری یافته ‌ها به صورت میدانی و تحلیل آن‌ها از طریق پژوهش ‌های کتابخانه‌ ای با رویکرد تاریخی ـ فرهنگی و به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. پرونده مقاله

شرق ایران به ویژه خراسان جنوبی یکی از مناطقی است که تحقیقات باستان ‌شناسی محدودی در آن انجام شده است و با وجود داشتن آثار تاریخی فراوان، سیمای باستان‌شناسی آن ناشناخته باقی مانده است. شهرستان درمیان یکی از مناطق استان خراسان جنوبی است که نسبت به سایر شهرستان‌ های استان کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. این شهرستان در شرق استان قرار گرفته و هم‌ مرز با کشور افغانستان است. با توجه به بررسی باستان‌ شناسی که در سال ۱۳۹۴ و در سطح شهرستان صورت گرفت، تعداد ۲۱۳ اثر تاریخی در آن شناسایی شد. این آثار شامل محوطه‌ های تاریخی، مسجد، قلعه، برج، حمام، آرامگاه، آسیاب ، آسباد، حوض‌انبار، قبرستان، غار های تاریخی و سنگ‌ نگاره است که قدمت آن‌ها به دوره‌های پیش از تاریخ (هزاره سوم پ.م) تا دوران اسلامی متأخر (پهلوی) باز می‌ گردد. بیشترین تعداد این محوطه‌ ها مربوط به دوران اسلامی بوده و کهن‌ ترین آنها، محوطه شاه‌ولی، مربوط به هزاره سوم پ.م است. نظر به این که بسیاری از آثار تاریخی این شهرستان برای نخستین بار شناسایی شده بودند، ضرورت داشت که در پژوهشی مستقل به بررسی و تحلیل آن‌ها پرداخته شود. بدین سبب، هدف اصلی این پژوهش، بررسی و تحلیل آثار تاریخی شناسایی شدۀ شهرستان درمیان است. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی و تحلیلی بوده که داده‌ های آن از طریق بررسی میدانی و مطالعات کتابخانه‌ ای جمع‌آوری شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که آثار تاریخی این شهرستان، نسبت به برخی از مناطق هم جوار از قدمت کمتری برخوردار است، اما عموماً با حوزه‌ های فرهنگی شمال شرقی و جنوب شرقی ایران ارتباطات نزدیکی داشته است. علاوه بر این، چنین مشخص شد که شهرستان درمیان در دو بازۀ زمانی دورۀ اشکانی و سده‌های میانی اسلامی از اهمیت و رونق زیادی در منطقه برخوردار بوده است. پرونده مقاله