بازآفرینی مراکز تاریخی شهر‌های ایرانی با محوریت گردشگری با تلفیق مدل‌های برنامه‌ریزی استراتژیک و تحلیل شبکه (ANP-SWOT)؛ مطالعه موردى: بافت تاریخی کلان‌شهر تبریز

محورهای موضوعی : مربوط به گردشگری

محمد حسن یزدانی ¹ ( استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی )
پروین ده ده زاده سیلابی ² ( دانشگاه محقق اردبیلی )

تاریخ دریافت : 1397/04/12 تاریخ پذیرش : 1397/04/12 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: گردشگری, فرسودگی, کلان‌شهر تبریز, مراکز تاریخی, باز‌آفرینی,

چکیده مقاله :

با توجه به نحوه شکل گیرى شهر هاى ایرانی- اسلامى، مراکز تاریخی شهر ها داراى نقش حیاتى بوده و از اهمیت زیادى برخوردار هستند. این مراکز، به دلیل مرکزیت جغرافیایی، سهولت دسترسی، مرکزیت ثقل اقتصادی و ویژگی های تاریخی- فرهنگی دارای پتانسیل بالقوه بالایی می باشند؛ اما علی‌رغم ویژگی های مثبت قسمت مرکزی شهر ها، بافت آنها از لحاظ مشکلات کالبدی(فرسودگی)، زیست محیطی، درهم پیچیدگی بافت و ضعف زیرساخت ها رنج می برند. در میان شهر های کهن ایران زمین نیز، نمونه ای که در شهرسازی سنتی ایران دارای اعتبار و هویت ویژه بوده، شهر تبریز می باشد. مرکز تاریخی این شهر، گنجینه های گرانبهایی از آثار تاریخی و فرهنگی بشر را در خود جای داده که با فرسودگی آنها علاوه بر ساختار کالبدی، هویت فرهنگی و تاریخی شهر نیز در معرض خطر نابودی قرار گرفته است. بنابراین برای جلوگیری از کاهش اهمیت این مراکز تاریخی، اجرای طرح های باز آفرینی امری ضروریست. از آنجا که باز آفرینى این مراکز نیازمند سرمایه گذاری قابل توجهی مى باشد، به نظر می رسد می توان با استفاده از ظرفیت های بالقوه گردشگری شهرى به منظور تشویق هم زمان بخش خصوصی و حمایت هاى بخش دولتی جهت سرمایه گذارى برای تحقق پذیرى این طرح ها بهره بردارى نمود. لذا پژوهش حاضر با رویکری توصیفی - تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی و بهره گیری از مدل SWOT و مدل تحلیل شبکه ای(ANP )، با شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدید هاى موجود گردشگری در مرکز تاریخی شهر تبریز راهبرد هایى در جهت بهبود وضع موجود بافت ارائه داده است. بر اساس نتایج پژوهش، راهبرد های WT2، ST3 و WO1 سه راهبرد دارای اولویت برای بازآفرینی بافت تاریخی کلان‌شهر تبریز می باشند.

چکیده انگلیسی:

With respect to the formation of Islamic Iranian cities, historical centers have a crucial role and are quite important. These centers have enormous potential due to their geographical locations, availability, concentration of economic problems and cultural-historical properties; but despite the positive features of the central part of the cities, their texture suffers from physical, bio-environmental, context complexity and lack of infrastructures problems. Among the ancient Iranian cities, a sample that is important in Iranian traditional urban renewal is Tabriz. The historical center of this city has precious treasures of human culture and historical monuments, which their erosion may lead to cultural and physical structure problems as well as losing the historical identity of the city. So, the foundation of recreation projects seems to be essential to keep the historical centers. Since the recreation of these centers is in the need of considerable investment, it seems that it is better to use tourism potential to encourage the private sector and support of public sector in order to do investment for the implementing such projects. Thus, the present study used an analytical descriptive approach; library and field studies, SWOT model and network analysis (ANP) to introduce approaches to the improvement of the present condition through identifying strengths, weaknesses, opportunities and threats of tourism in the historical center of Tabriz. Based on the obtained results of the study, WT2, ST3 and WO1 strategies have three priorities for recreating the historical context of Tabriz metropolis.

منابع و مأخذ:

1. ادهم، زهرا، (1385)، « طراحی مسیر پیاده گردشگری در مرکز تاریخی شهر تهران »، پایان نامه کارشناسی، گروه شهرسازی و معماری دانشگاه تهران.


2. استانداری آذربایجان­شرقی (1392)، «آمارنامه شهرستان­ها» نمونه مطالعه شهر تبریز.


3. امین­زاده، بهناز، دادرس، راحله (1391)، «بازآفرینی فرهنگ­مدار در بافت تاریخی شهر قزوین با تأکید بر گردشگری شهری»، مطالعات معماری ایران، دو فصلنامه ایرانی،شماره 2، پاییز و زمستان 1391.


4. آبراهامیان، یرواند، (1380)، «ایران بین دو انقلاب»، ترجمه احمد گل محمدی، تهران، نشر نی.


5. پاکزاد، جهانشاه، ( 1386 )، «سیر اندیشه ها در شهرسازی ( 2)؛ از کمیت تا کیفیت»، چاپ اول، تهران: شرکت عمران شهرهای جدید.


6. پوراحمد، احمد، اکبرنژاد بایی، رمضان (1390)، « هرم باز آفرینی بافت تاریخی شهری با استفاده از مدل SWOT، نمونه موردی، بافت تاریخی شهر بابل»، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، سال سوم، شماره 9، پاییز.1390.


7. پورجعفر، محمدرضا (1388)،« مبانی بهسازی و نوسازی بافت قدیم شهرها» انتشارات پیام.


8. پیرحیاتی، مهدی، ترکجزی، میلاد، آیینه­چی، شهرزاد (1392)، «بازآفرینی بافتهای کهن شهری با تکیه بر بن‌مایه گردشگری شهری، نمونه مطالعاتی، محله صوفیان بروجرد»، مجموعه مقالات همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری، بوکان.


9. توپچی خسروشاهی، مسعود، جباریان پاک نژاد، داود (1394)، «بررسی راهبردهای بازآفرینی کالبدی در بافت‌های تاریخی مطالعه موردی: بافت تاریخی- فرهنگی شهر تبریز»، کنفرانس بین المللی انسان، معماری، عمران و شهر.


10. حسین­زاده دلیر، کریم، یوسفی شهیر، هانیه (1393)، «ارزیابی میزان سازگاری کاربری­های پیرامونی آثار تاریخی با توسعه گردشگری شهری، نمونه موردی: منطقه تاریخی – فرهنگی تبریز»، نشریه علمی – پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 18، شماره 48، تابستان 1393.


11. حیدری چیانه، رحیم، (1389)، «مبانی برنامه ریزی صنعت گردشگری» انتشارات سمت.


12. رهنمایی، محمدتقی؛ احمد پوراحمد و یوسف اشرفی (1390)، «ارزیابی قابلیت­های توسعه شهری مراغه با استفاده از مدل ترکیبی SWOT-ANP »، جغرافیا و توسعه، شماره، شماره 85.


13. زنگی آبادی،‌ علی، مویدفر،‌ سعیده،‌ (1391)، «رویکرد بازآفرینی شهری در بافتهای فرسوده: برزن شش بادگیری شهر یزد»،‌ فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان­شهر،‌شماره 9،‌ 1391.


14. شماعی، علی، پوراحمد، احمد (1384)، «بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، تهران» دانشگاه تهران.


15. عرصه، مهندسان مشاور شهر­سازی (1374)، «مطالعات محور تاریخی – فرهنگی تبریز»، سازمان مسکن و شهر­سازی استان آذربایجان­شرقی.


16. علی نام، زهرا، احدنژاد، ابراهیم (1393)، «درآمدی بر بهسازی و نوسازی محورهای تاریخی با رویکرد تاریخی – گردشگری؛ نمونه موردی: محله ششگلان تبریز»، مجموعه مقالات کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، مشهد، مؤسسه بین‌المللی مطالعات معماری و شهرسازی مهراز شهر.


17. فاروقی، فریکا (1391)، «تدوین معیار­های طراحی شهری با رویکرد بازآفرینی مبتنی بر ارتقاء گردشگری فرهنگی در بافت قدیم؛ نمونه موردی: بخشی از بافت تایخی سنندج»، پایاننامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری.


18. فرجی سبکبار، حسنعلی، سیدعلی بدری، سیدحسن مطیعی لنگرودی و حجتاله شرفی، (1382)، «سنجش میزان پایداری نواحی روستایی بر مبنای مدل تحلیل شبکه، با استفاده از تکنیک بردا» مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان فسا، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 79.


19. فرد آر، دیوید، (1383)، « مدیریت استراتژیک»، ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، چاپ ششم، تهران، انتشارات دفتر پژوهش­های فرهنگی.


20. فروزانی، محمدابراهیم، (1391)، «قطب خلاق، راهبرد بازآفرینی مرکز شهر»، ویژه­نامه منظر، مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران، شماره 19، تابستان 1391.


21. قدمی، مهمدجاهد، دانشجو، اسلامی، سید غلامرضا (1393)، «مدل مفهومی بازآفرینی مراکز شهری با تأکید بر گردشگری شهری؛ نمونه موردی: مرکز شهر ساحلی محمودآباد»، مجموعه مقالات کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، مشهد، مؤسسه بین‌المللی مطالعات معماری و شهرسازی مهراز شهر.


22. قربانیان، مهشید، (1389)، «بازسازی بخش مرکزی شهرها؛ الگوی مداخله و دستورالعمل­های مرمتی در خرده حوزه‌های درک­پذیر»، نشریه علمی – پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران شماره 1، پاییز 1389.


23. کتابچی، عماد (1390)، «باز­خوانی مفاهیم شهر الکترونیک»، مجله علمی - ترویجی منظر، دوره 3، شماره 17.


24. کردوانی، پرویز، موردغفاری، ونوس (1390)، «توریسم و رویکرد نوسازی در طراحی بافت های تاریخی شهری؛ مطالعه موردی: شهر اصفهان»، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی – پژوهشی، سال هشتم، شماره 30 ، تابستان


25. کردی، محمد (1381)، «برنامه‌ریزی توریسم شهری با تأکید بر توسعۀ پایدار، نمونه موردی شهر تبریز»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، تهران.


26. گلکار، کوروش (1384)، «مناسب­سازی تکنیک تحلیل سوات (SWOT) برای کاربرد در طراحی شهری»، مجله صفه، سال پانزدهم، شماره 41.


27. ماجدی، حمید (1389)،« توسعه­های شهری امروز، بافت­های فرسوده آینده»، نشریه هویت شهر، سال چهارم شماره


28. مدنی­پور، علی (1387)، «طراحی فضای شهری»، ترجمه: فرهاد مرتضایی، تهران، انتشارات پردازش و برنامه­ریزی شهری.


29. موحد، علی، احمدی، عاطفه (1392)، «مسیریابی گردشگران در بافت­های تاریخی با رویکرد حفاظت و احیاء این بافت­ها با استفاده از GIS؛ نمونه موردی: شهر سنندج، مجله محیط­شناسی، سال سی و نهم، شماره 1، بهار 1392.


30. هریسون، جفری، کارون، جان (1382)، مدیریت استراتژیک، ترجمه بهروز قاسمی، چاپ اول، انتشارات هیات، تهران.

 

31. Foroughi, A., Rasoulian, M., and Esfahani, M.J.) 2012(, Prioritize Strategies of University by using SWOT Analysis and ANP Method .American Journal of Scientfic Researc, pp 83-91.


32. Goodman, N. (1978), Ways of world Making. Indianpolis and Cambridge: Hachett Publishing.


33. kangas, J., kurtila, M., kajanus, M., and Kangas) 2003( Evaluation the management strategies of a forestland estate the S-O-S approch .Journal of environmental management, p 350.


34. Lee, J., and Hie Kim, S)2005)An integrated approach for interdependent information system project selection .Project P.11.


35. Lichfieldm, D,(2000), Context of Urban Regeneration,in Urban Regeneration. Sage Publications Ltd.


36. Roberts, P., Sykes, H. (2000), Urban Regeneration: Handbook. London: Sage Publications


37. Yuksel, I., and Dagdeviren, M) 2007( Using the analytic network process (ANP) in a SWOT analysis - A case study for a textile firm .Information Sciences. p 336.