نقش گردشگری مناطق آزاد بر توسعه شهرهای میانی و کوچک پیرامون (مطالعه موردی: منطقه آزاد ارس)

محورهای موضوعی : مربوط به گردشگری

جواد عابدی آبش احمدلو ¹ ( دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامیواحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )
عباس ارغان ² ( دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران )
ناصر اقبالی ³ ( دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )

تاریخ دریافت : 1401/09/19 تاریخ پذیرش : 1401/11/08 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: توسعه گردشگری, گردشگری, منطقه آزاد, منطقه آزاد ارس, شهرهای کوچک و میانی,

چکیده مقاله :

اقتصاد گردشگری بهترین محرک برای کشورهایی است که به دلیل تک محصولی بودن یا محدود کردن منابع درآمدی دارای اقتصادی ناکارآمد هستند. توسعه گردشگری یکی از رویکردهای ایجاد تحول اقتصادی – اجتماعی در مناطق جهان می‌باشد که همواره مورد توجه پژوهشگران و برنامه‌ریزان قرار دارد. مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران دارای مجموعه وسیعی از فرصت‌های گردشگری هستند. منطقه آزاد ارس در استان آذربایجان شرقی به علت دارا بودن آب و هوای معتدل و جاذبه‌های گردشگری متنوع، همه ساله جاذب تعداد کثیری از گردشگران و مسافران می‌باشد .پژوهش حاضر با هدف ارزیابی توسعه گردشگری منطقه آزاد ارس و مناطق پیرامونی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش 75 نفر از ساکنین مناطق پیرامونی و مسئولین و کارشناسان شهری بوده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش از آزمون من ویتنی و ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شده است. با توجه به نتایج به دست آمده (زیرساخت راه و ارتباطات، دسترسی به آب، دسترسی به اقامتگاه‌ها و مهمان خانه‌ها، زیرساخت گاز، دسترسی به امکانات ورزشی، دسترسی به خدمات غذا و تغذیه، دسترسی به امکانات مناسب ارتباطی، برپایی نمایشگاه‌ها، دسترسی به امکانات مناسب برای اوقات فراغت، حمل و نقل مناسب زمینی و حمل و نقل درون شهری، اطلاع رسانی و تبلیغات مناسب) به ترتیب دارای بالاترین رتبه می‌باشند.

چکیده انگلیسی:

The tourism economy serves as the most effective stimulus for countries grappling with an inefficient economy, often caused by overreliance on a single product or limited income sources. Tourism development stands out as a key strategy for fostering economic and social transformation in regions worldwide, consistently attracting the attention of researchers and planners. Iran’s free and special economic zones offer a wide array of tourism opportunities. One such example is the Aras Free Zone in East Azarbaijan province, which, owing to its temperate climate and diverse tourist attractions, attracts a substantial number of tourists and travelers each year. The statistical population for this research comprised 75 residents of the surrounding areas, as well as city officials and experts. The research data were analyzed using the Mann-Whitney test and Spearman’s correlation coefficient. The results revealed that the following factors (in descending order) have the highest ranks: road and communication infrastructure, access to water, access to residences and guest houses, gas infrastructure, access to sports facilities, access to food and nutrition services, access to suitable communication facilities, setting up exhibitions, access to suitable facilities for leisure, transportation suitable for land and intra-city transportation, and appropriate information and advertising.  

منابع و مأخذ:

• حضرتی صومعه، زهرا، ساعی شترباتی، روح اله وکرم پور، رزا، (1399)، مناطق آزاد، محرک توسعه تحلیلی جامعه شناختی بر ابعاد عملکردی منطقه آزاد ارس، دوفصلنامه جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، تبریز، شماره یک، صفحات115-140.


• زیاری، کرامت اله؛ تقی اقدم، جعفر، (1387)، عملکرد شهرمیانی خوی در توسعه فضایی استان آذربایجان غربی، پژوهش‌های جغرافیایی، تهران، شماره 63، صفحات 15-28.


• شهماری اردجانی، رفعت وکاموسی علمداری، جواد، (1398)، بررسی گونه‌های گردشگری مؤثر بر توسعه گردشگری منطقه آزاد ارس، فصلنامه گردشگری شهری، تهران، دوره 6، شماره 1.


• صمدیان، ابوالفضل، حسینی، سیدحسن ورئوف آوا، میرگانه نگینه، (1388)، نقش آموزش بر توسعه زیرساخت­ها در صنعت توریسم ایران، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، تهران، شماره4، صفحات 105-118.


• فرجی راد، عبدالرضا، آقاجانی، سمیه، (1388)، تحلیلی نو پیرامون گردشگری و جدیدترین طبقه‌بندی آن، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی – پژوهشی، تهران، شماره 3، صفحات 61-72.


• قاسمی، مریم، (1391)، تحلیل جایگاه شهرهای کوچک در کاهش مهاجرت روستائیان به کلان شهرها(مطالعه موردی: شهرستان مشهد)، چهارمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد.


• قصابی، حسن، آذر، علی و پناهی، علی، (1398)، شناسایی پیشران‌های تأثیرگذار بر توسعه‌ی گردشگری در مناطق آزاد تجاری (مطالعه موردی:منطقه آزاد ارس)، نشریه برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، دانشگاه مازندران، شماره 163-177.


• قنبرپور، خدیجه، مهکویی، حجت، امیری، علی و زین‌العابدین عموقین، یوسف(1400)، تحلیل تأثیر مناطق آزاد بر توسعه اقتصادی در ایران مطالعه موردی: منطقه آزاد ارس، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، نجف آباد، شماره 39.


• محمدی یگانه، بهروز و حسین زاده، اکبر(1392)، نقش عملکردی روستا- شهرها در توسعه روستاهای پیرامونی مورد مطالعه: شهر زرین رود، شهرستان خدابنده، فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، موسسه آموزش عالی قشم، شماره55، صفحات 15-64.


• معاونت پژوهش­های اقتصادی.(1395). فراتحلیل مطالعات مناطق آزاد، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تهران.


• موسی­خانی، کامران، خلیلی، غزاله، قدسی­نسب، محمدودلیر عباس(1393)، تأثیر منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس برتوسعه گردشگری حوزه نفوذ آن با بهره‌گیری از مدل رگرسیون و آزمونT، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی علمی–راهبردی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالش‌ها و چشم‌اندازها، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.


• میرزایی قلعه، فرزاد، عمویی، صدرا، شماعی، علی ودالوند، محمد جواد، (1392)، بررسی نقش مناطق آزاد تجاری بر گسترش گردشگری و اثرات زیرست محیطی گسترش آن بر سواحل در چارچوب توسعه پایدار(مطالعه موردی: جزیره قشم)، همایش ملی خلیج فارس، جهاد دانشگاهی.


• هادیانی، زهره، احدنژاد، محسن، کاظمی راد، شمس الله و قنبری، حکیمه، (1391)، برنامه‌ریزی راهبردی توسعه گردشگری، مطالعه موردی: شهر شیراز، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی(مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، شماره 3.


• هوشمند، مقصود، (1394)، تحلیلی بر گونه شناسی گردشگری شهری منطقه آزاد ارس، پردیس بین‌المللی ارس، دانشگاه تبریز.


• یعقوب زاده، رحیم، (1393)، گونه شناسی گردشگری، تهران: انتشارات جامعه شناسان.


• ras Industrial Free Trade Zone website.


• Ji, M., Li, M., and B, King. 2015. The Impacts of China's new free-trade zones on Hong Kong tourism. Journal of Destination Marketing & Management. pp: 203-205.


• Nasim Aras Oil Refinig Company website.


• Popescu, Ruxandra Irina., & Corbos, Răzvan-Andrei. 2010 .The Role Of Urban Tourism In The.


• Strategical Development Of Brasov Area. Journal of Theoretical and Empirical Researches in Urban Management, Vol.7, pp.69-85.


• Yabuta, Masahiro., & Scott, Noel. 2010. A theoretical framework of the dynamic property of the tourism destination network. University of Queensland, Discussion .pp.1-26.