تحلیل ساختار قافیه و ردیف در دوبیتی های مازندرانی شهرستان سوادکوه

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات شمال کشور (گیلکی، مازنی، طبری و غیره))

مرتضی محسنی ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران)
عارف کمرپشتی ² (عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه بابل)

تاریخ دریافت : 1393/09/30 تاریخ پذیرش : 1394/02/22 تاریخ انتشار : 1394/06/01

کلید واژه: قافیه, ردیف, دوبیتی, مازندران, سوادکوه,

چکیده مقاله :

قافیه و ردیف، اصلی ترین ابزار افزایش موسیقی کناری شعر است که در اشعار کلاسیک فارسی و عربی از جایگاه ثابت و ویژه ای برخوردار بوده است. طول ردیف در بیت، گوش نوازی موسیقایی را در متن و لذّت سمعی را برای مخاطب درپی دارد. در این مقاله، علاوه بر معرفی دوبیتی‌های عامیانۀ مازندرانی، ساختار قافیه و ردیف در دویست دوبیتی عامیانۀ شهرستان سوادکوه، براساس روش توصیفی- تحلیلی، بررسی شده است. قافیه در دوبیتی‌های عامیانۀ مازندرانی و دیگر گویش‌ها، براساس نزدیکی تلفظ حروف ساخته می‌شود نه براساس یک سان بودن حرف روی که در شعر کلاسیک فارسی و عربی اصل است. قافیه در 25 درصد از دوبیتی‌های عامیانۀشهرستان سوادکوه، مثنوی گونه است. هم مخرجی ل با ر و م با ن در قافیه سازی دوبیتی‌های مازندرانی از بسامد بیش تری برخوردار است. اندکی بیش از یک چهارم دوبیتی‌های عامیانۀ مازندرانی شهرستان سوادکوه، دارای ردیف هستند و از این میان کمی بیش از یک پنجم دوبیتی‌ها، ردیف های فعلی دارند. داشتن ردیف فعلی علاوه بر افزایش موسیقی کناری شعر، در جهت دادن به تخیّل شاعرانۀ شاعر، اصرار، تأکید و تکرارِ او بر موضوع مورد نظر، تأثیرگذار بوده‌است. از طرف دیگر، فراوانی ردیف فعلی (حدود25درصد) که بر کنش و رفتار ناظر است، بر پویایی و حرکتِ دوبیتی ‌ها دلالت دارد.

چکیده انگلیسی:

  In this paper, in addition to introducing run on couplet, the structure of rhyme and identical rhyme are analyzed in two hundred Mazandarani run on couplets using descriptive analytical method. The rhyme is made based on the proximity of the pronunciation of letters, rather than being based on the same type to be arranged in order of the last letter of the rhyme which appears to be principle in Persian and Arabic classical poetry. The rhyme is couched in mathnawi form in 25 percent of Mazandarani (savadkooh) run on couplets. The common denominator letters including “L” with “R” and “M” with “N” are found more frequently in rhyming the Mazandarani couplets. Slightly more than a quarter of Mazandarani (savadkooh) run on couplets have an identical rhyme scheme, and of those, just over a fifth of couplets are uttered with a verb prosody namely identical rhyme with verb endings. The frequency of identical rhyme with verb endings (about 25%), on the other hand, implies dynamism and movement to couplets as well as supervising the actions and behavior

منابع و مأخذ:

الف: منابع کتبی

1-      انوری ابیوردی، اوحدالدین علی‌بن محمد(1372) دیوان اشعار،به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی،2ج، چاپ چهارم، تهران: نشر علمی و فرهنگی.

2-     بهار ، محمدتقی(1371)بهار و ادب فارسی، به کوشش محمد گلبن، چاپ سوم، تهران : نشر جیبی.

3-     رازی، شمس قیس(1360)المعجم فی معاییراشعارالعجم، به کوشش، مدرس رضوی، چاپ سوم، تهران: نشر زوار.

4-     رزمجو، حسین(1370) انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.

5-     شفیعی کدکنی، محمد رضا ، ب(1370) موسیقی شعر،چاپ سوم، تهران : نشر آگاه.

6-     صمدی ، حسین (1372) مجموعه‌ی مقالات در قلمرو مازندران 2ج، ساری : نشر فرهنگ سرای مازندران         

7-    طبیب زاده ، امید(1382) تحلیل وزن شعر عامیانه‌ی فارسی، تهران : نشر نیلوفر.

1-      کمرپشتی، عارف(1390) وزن و قافیه در دوبیتی های مازندرانی، مندرج در مجموعه مقالات اولین همایش ملی ادب محلّی و محلی سرایان ایران زمین، نشر دانشگاه آزاد اسلامی یاسوج، ص484-477.

2-     محسنی، احمد(1382) ردیف و موسیقی شعر، مشهد: نشر دانشگاه فردوسی.

3-     مولوی، جلال الدین محمد(1379) مثنوی معنوی، به کوشش محمد استعلامی،7ج، چاپ ششم، تهران: نشر سخن.

4-     ناصح ، محمد مهدی(1373) شعر دلبر، دوبیتی‌های عامیانه‌ی بیرجندی، مشهد: نشر محقق.

5-     ___، _______(1377)شعر نگار، دوبیتی‌های عامیانه‌ی بیرجندی، مشهد: نشر محقق.

6-     وحیدیان کامیار، تقی(1370) حرف های تازه در ادب فارسی، اهواز: نشر جهاد دانشگاهی.

7-    _____،_______(1357) وزن شعر عامیانه، تهران: نشر آگاه.

 

ب: منابع شفاهی

1-مرحوم جمع الله احمدی کمرپشتی  2- مرحوم فیروزه احمدی کمرپشتی 3- حاجیه احمدی کمرپشتی4- سامره احمدی کمرپشتی 5- نورخانم احمدی کمرپشتی6- عبدالله احمدی نسب 7- آقابرارکمرپشتی 8- سیده سکینه سیدی همگی از روستای کمرپشت سوادکوه   9- مرحوم قلی بدره اسفندیاری  10-هوشنگ جعفری 11-گل جهان صباغی ازروستای دهکلان بخش لفور  شیرگاه سوادکوه 12-نرگس حیدری از روستای اوریم رودبار سوادکوه13- محمد دلشاد(رشیدی) از روستای چالی شیرگاه سوادکوه.