بررسی واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به نخل و نخلداری در لهجۀ جهرمی
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.
کلید واژه: جهرم, خرما, گویش‌شناسی, نخل, نخلداری.,
چکیده مقاله :
واژگان یک زبان یا گویش، با نوع زندگی، جغرافیا و محیط اطراف گویشوران آن‌ها ارتباط دارد. شهر جهرم در جنوب غربی ایران و استان فارس قرار دارد که در گذشته، آن را به دلیل کثرت نخل و نخلستان‌هایش، جنگل نخل نامیده‌اند. به دلیل کاربردهای بسیار نخل و اجزای آن در زندگی روزمرۀ مردم جهرم، اجزا و اصطلاحات مربوط به این درخت در این شهر نامگذاری شده‌اند. همچنین، نخل در تمام شاخه‌های فرهنگ اعم از زبان، سنن و باورهای مردم این شهر که اغلب نیز ریشه‌ای اسطوره‌ای دارند وارد شده است. در این تحقیق، 200 واژه و اصطلاح نخل و نخلداری در جهرم به صورت اسنادی و میدانی جمع‌آوری و در هفت دسته تقسیم‌بندی شده‌اند: انواع نخل‌های محلی، اجزای نخل و حالات آن، امور مرتبط با نخلداری، ابزار ساخته‌شده، مشاغل مرتبط، آفات و امراض و فراورده‌های خوراکی. بررسی توصیفی-تحلیلی این واژه‌ها، بیانگر باور به انسان‌پنداری نخل در جهرم است. بر اساس نتایج این تحقیق، اغلب واژه‌ها و اصطلاحات جهرمی دربارۀ نخل و نخلداری، فارسی کهن هستند و لغات عربی در آن‌ها، انگشت‌شمار و معدودند. این واژگان متنوع‌اند و 45 درصد از آن‌ها دارای حروف فارسی « گ، پ، چ، ژ» هستند. از آنجا که این واژگان از مظاهر مهم فرهنگ عامه در جهرم هستند، واکاوی آن‌ها به شناختن زمينه‌های ذهنی و روانی مردم این شهر نیز کمک می‌کند.
The vocabulary of a language or dialect is connected to the lifestyle, geography, and environment of its speakers. The city of Jahrom, located in the southwest of Iran in Fars Province, was historically referred to as "Date Palm Forest" due to the abundance of date palms and palm groves. Due to the numerous uses of date palms and their components in the daily lives of the people of Jahrom, parts and terms related to this tree have been named in this city. Furthermore, the date palm has permeated all branches of culture, including language, traditions, and beliefs of the people of this city, many of which have mythological roots. In this research, 200 words and terms related to date palms and date palm cultivation in Jahrom have been collected through documentary and field studies and categorized into seven groups: types of local date palms, parts of the date palm and its states, matters related to date palm cultivation, manufactured tools, related occupations, pests and diseases, and food products. A descriptive-analytical examination of these words indicates a belief in the anthropomorphism of the date palm in Jahrom. Based on the results of this study, most of the Jahromi words and terms regarding date palms and cultivation are of ancient Persian origin, with Arabic words being few and far between. These words are diverse, and 45 percent of them contain the Persian letters "پ، گ، چ، ژ." Since these words are significant manifestations of popular culture in Jahrom, analyzing them also aids in understanding the mental and psychological backgrounds of the people of this city.
- ابن‌ابی‌الخیر، شهمردان(1362). نزهت‌نامۀ علایی. تصحیح فرهنگ جهانپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ابن بلخی(1363). فارسنامه. به سعی گای لسترنج و رینولد نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.
- ابن سینا، ابوعلی (1383). رساله در حقیقت و کیفیت سلسلۀ موجودات. با مقدمه و حواشی موسی عمید. همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی همدان.
- تاورنیه، ژان باتیست(1358). سفرنامۀ تاورنیه. مترجم ابوتراب نوری. به تصحیح حمید شیروانی. تهران: سنائی و تأیید اصفهان.
- تسلیم جهرمی، فاطمه(1399). جایگاه نخل در اشعار غنایی عامیانۀ مردم جهرم. مطالعات زبان و ادبیات غنایی، 10(35)، 9-29.
- تسلیم جهرمی، فاطمه(1400). تحلیل جایگاه نخل در کنایات و ضرب المثل‌های جهرمی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 11(1)، 20-۱. 10.30495/IRLL.2021.682493 :Doi
- حسینی فسایی، محمدحسن میرزا(1378). فارسنامهٔ ناصری. به‌کوشش منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
- حقایق جهرمی، حسین(1375). کتاب جهرم(مجموعۀ اشعار). تهران: وحید.
- خلف تبریزی، محمدحسین(1342). برهان قاطع. تصحیح محمد معین. تهران: کتابفروشی ابن‌سینا.
- دُزی، ر.پ.آ. (1345). فهرست البسۀ مسلمانان. ترجمۀ حسینعلی هروی. تهران: دانشگاه تهران.
- دهخدا، علی اکبر(1377). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
- رئیسی، مسعود(1392). واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به خرما در گويش كتيچی. ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی نامۀ فرهنگستان، 2(2)، 175-188.
- سلامی،عبدالنبی(1382). خرما در فرهنگ مردم خشت و دلوار. ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی نامۀ فرهنگستان، 6(1)، 53-75.
- سلامی،عبدالنبی(1383). خرما در فرهنگ مردم کرمان. ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی، 1(2)، 37-53.
- شاردن، ژان(بی‌تا). میکروفیلم ترجمۀ سفرنامۀ شاردن. مسودۀ مترجم. مترجم سیدمحمد. شمارۀ 4535. تهران: کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران.
- صداقت‌کیش، جمشید(1389). جهرم در پویۀ تاریخ. شیراز: فرهنگ پارس؛ بنیاد فارس‌شناسی.
- ضیایی، محمدرفیع(1385). نخل خرما،درخت خرما و آنچه از آن می‌سازند. فرهنگ مردم، 14(17)، 31-52.
- طاووسی، محمود(1365). واژه‌نامۀ شایست‌نشایست. شیراز: دانشگاه شیراز.
- طوفان، جلال(1380). شهرستان جهرم. شیراز: کوشامهر.
- طوفان، جلال(1399). تاریخ اجتماعی جهرم. شیراز: تخت‌جمشید.
- عقیلی، عبدالرسول(1393). با نسیم تارونه(مجموعۀ شعر). جهرم: بونیز.
- فردوسی، ابوالقاسم(۱۳۸۴). شاهنامه. تصحیح سعید حمیدیان. تهران: قطره.
- فرزین‌نیا، صمد(۱۳۹۰). فرهنگ فارسی جهرمی. شیراز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز.
- فرصت شیرازی، محمد‌نصیر (1377). آثار عجم. تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
- فره‌وشی، بهرام(1355). واژه‌نامۀ خوری. تهران: وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم‌شناسی ایران.
- فیگوئروا، گارسیا سیلوا(1363). سفرنامۀ دن گارسیا سیلوا فیگوئروا. مترجم غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
- قزلی جهرمی، ایرج(1394). فرهنگ آداب و رسوم شهرستان جهرم. جهرم: بونیز.
- کارنامۀ اردشیر بابکان (۱۳۶۹). تصحیح محمدجواد مشکور. تهران: دنیای کتاب.
-کیا، صادق(1354). خرمابن و واژه‌های وابسته به آن در فارسی جهرم. پژوهشنامۀ فرهنگستان زبان ایران. 1(1)، 83-9.
- مجدی، محمدبن ابی‌طالب(1362). زینة‌المجالس. به تصحیح احمد احمدی. تهران: کتابخانه سنایی.
- مقدسی، ابوعبدالله.(1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی وزیری. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
- مکنزی، دنیل نیل(1373). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمۀ مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- منصوری، مهرزاد(1386). واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به خرما در خاوران فارس. گویش‌شناسی، 5(6)، 184-194.
- نجیبی فینی، بهجت.(1392). واژه و اصطلاحات مربوط به درخت نخل، گیاهان و درختان مخصوص شهر فین. ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی نامۀ فرهنگستان، 13(1)، 161-173.
- هدایت، رضاقلی‌خان (بی‌تا). فرهنگ انجمن‌آرای ناصری. تهران: کتابفروشی اسلاميه.
