بررسی واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به نخل و نخلداری در لهجۀ جهرمی

الموضوعات :

فاطمه تسلیم جهرمی ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.

تاريخ الإرسال : 04 الثلاثاء , ربيع الأول, 1445 تاريخ التأكيد : 24 الأربعاء , ربيع الثاني, 1445 تاريخ الإصدار : 12 الأحد , شوال, 1445

الکلمات المفتاحية: جهرم, خرما, گویش‌شناسی, نخل, نخلداری.,

ملخص المقالة :

واژگان یک زبان یا گویش، با نوع زندگی، جغرافیا و محیط اطراف گویشوران آن‌ها ارتباط دارد. شهر جهرم در جنوب غربی ایران و استان فارس قرار دارد که در گذشته، آن را به دلیل کثرت نخل و نخلستان‌هایش، جنگل نخل ‌نامیده‌اند. به دلیل کاربردهای بسیار نخل و اجزای آن در زندگی روزمرۀ مردم جهرم، اجزا و اصطلاحات مربوط به این درخت در این شهر نامگذاری شده‌اند. همچنین، نخل در تمام شاخه‌های فرهنگ اعم از زبان، سنن و باورهای مردم این شهر که اغلب نیز ریشه‌ای اسطوره‌ای دارند وارد شده است. در این تحقیق، 200 واژه و اصطلاح نخل و نخلداری در جهرم به صورت اسنادی و میدانی جمع‌آوری و در هفت دسته تقسیم‌بندی شده‌اند: انواع نخل‌های محلی، اجزای نخل و حالات آن، امور مرتبط با نخلداری، ابزار ساخته‌شده، مشاغل مرتبط، آفات و امراض و فراورده‌های خوراکی. بررسی توصیفی-تحلیلی این واژه‌ها، بیانگر باور به انسان‌پنداری نخل در جهرم است. بر اساس نتایج این تحقیق، اغلب واژه‌ها و اصطلاحات جهرمی دربارۀ نخل و نخلداری، فارسی کهن هستند و لغات عربی در آن‌ها، انگشت‌شمار و معدودند. این واژگان متنوع‌اند و 45 درصد از آن‌ها دارای حروف فارسی « گ، پ، چ، ژ» هستند. از آنجا که این واژگان از مظاهر مهم فرهنگ عامه در جهرم  هستند، واکاوی آن‌ها به شناختن زمينه‌های ذهنی و روانی مردم این شهر نیز کمک می‌کند.

المصادر:

- ابن‌ابی‌الخیر، شهمردان(1362). نزهت‌نامۀ علایی. تصحیح فرهنگ جهانپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ابن ‌بلخی(1363). فارسنامه. به سعی گای لسترنج و رینولد نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.
- ابن ‌سینا، ابوعلی (1383). رساله در حقیقت و کیفیت سلسلۀ موجودات. با مقدمه و حواشی موسی عمید. همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی همدان.
- تاورنیه، ژان باتیست(1358). سفرنامۀ تاورنیه. مترجم ابوتراب نوری. به تصحیح حمید شیروانی. تهران: سنائی و تأیید اصفهان.
- تسلیم جهرمی، فاطمه(1399). جایگاه نخل در اشعار غنایی عامیانۀ مردم جهرم. مطالعات زبان و ادبیات غنایی، 10(35)، 9-29.
- تسلیم جهرمی، فاطمه(1400). تحلیل جایگاه نخل در کنایات و ضرب المثل‌های جهرمی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 11(1)، 20-۱. 10.30495/IRLL.2021.682493 :Doi
- حسینی فسایی، محمدحسن میرزا(1378). فارسنامهٔ ناصری. به‌کوشش منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
- حقایق جهرمی، حسین(1375). کتاب جهرم(مجموعۀ اشعار). تهران: وحید.
- خلف تبریزی، محمدحسین(1342). برهان قاطع. تصحیح محمد معین. تهران: کتابفروشی ابن‌سینا.
- دُزی، ر.پ.آ. (1345). فهرست البسۀ مسلمانان. ترجمۀ حسینعلی هروی. تهران: دانشگاه تهران.
- دهخدا، علی اکبر(1377). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
- رئیسی، مسعود(1392). واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به خرما در گويش كتيچی. ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی نامۀ فرهنگستان، 2(2)، 175-188.
- سلامی،عبدالنبی(1382). خرما در فرهنگ مردم خشت و دلوار. ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی نامۀ فرهنگستان، 6(1)، 53-75.
- سلامی،عبدالنبی(1383). خرما در فرهنگ مردم کرمان. ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی، 1(2)، 37-53.
- شاردن، ژان(بی‌تا). میکروفیلم ترجمۀ سفرنامۀ شاردن. مسودۀ مترجم. مترجم سیدمحمد. شمارۀ 4535. تهران: کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران.
- صداقت‌کیش، جمشید(1389). جهرم در پویۀ تاریخ. شیراز: فرهنگ پارس؛ بنیاد فارس‌شناسی.
- ضیایی، محمدرفیع(1385). نخل خرما،درخت خرما و آنچه از آن می‌سازند. فرهنگ مردم، 14(17)، 31-52.
- طاووسی، محمود(1365). واژه‌نامۀ شایست‌نشایست. شیراز: دانشگاه شیراز.
- طوفان، جلال(1380). شهرستان جهرم. شیراز: کوشامهر.
- طوفان، جلال(1399). تاریخ اجتماعی جهرم. شیراز: تخت‌جمشید.
- عقیلی، عبدالرسول(1393). با نسیم تارونه(مجموعۀ شعر). جهرم: بونیز.
- فردوسی، ابوالقاسم(۱۳۸۴). شاهنامه. تصحیح سعید حمیدیان. تهران: قطره.
- فرزین‌نیا، صمد(۱۳۹۰). فرهنگ فارسی جهرمی. شیراز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز.
- فرصت شیرازی، محمد‌نصیر (1377). آثار عجم. تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
- فره‌وشی، بهرام(1355). واژه‌نامۀ خوری. تهران: وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم‌شناسی ایران.
- فیگوئروا، گارسیا سیلوا(1363). سفرنامۀ دن گارسیا سیلوا فیگوئروا. مترجم غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
- قزلی جهرمی، ایرج(1394). فرهنگ آداب و رسوم شهرستان جهرم. جهرم: بونیز.
- کارنامۀ اردشیر بابکان (۱۳۶۹). تصحیح محمدجواد مشکور. تهران: دنیای کتاب.
-کیا، صادق(1354). خرمابن و واژه‌های وابسته به آن در فارسی جهرم. پژوهشنامۀ فرهنگستان زبان ایران. 1(1)، 83-9.
- مجدی، محمدبن ابی‌طالب(1362). زینة‌المجالس. به تصحیح احمد احمدی. تهران: کتابخانه سنایی.
- مقدسی، ابوعبدالله.(1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی وزیری. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
- مکنزی، دنیل نیل(1373). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمۀ مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- منصوری، مهرزاد(1386). واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به خرما در خاوران فارس. گویش‌شناسی، 5(6)، 184-194.
- نجیبی فینی، بهجت.(1392). واژه و اصطلاحات مربوط به درخت نخل، گیاهان و درختان مخصوص شهر فین. ویژه‌نامۀ گویش‌شناسی نامۀ فرهنگستان، 13(1)، 161-173.
- هدایت، رضاقلی‌خان (بی‌تا). فرهنگ انجمن‌آرای ناصری. تهران: کتابفروشی اسلاميه.