گویش نایینی؛ گویشی بازمانده از ایران باستان

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

محمدرضا حصارکی ¹ ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران )
مهین خطیب نیا ² ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. )

تاریخ دریافت : 1400/06/15 تاریخ پذیرش : 1400/10/28 تاریخ انتشار : 1400/10/28

کلید واژه: ایران, گویش نایینی, گویش‌های مرکزی,

چکیده مقاله :

گویش‌شناسی، یکی از شاخه‌های کاربردی دانش زبانی است که با هدف گردآوری گویش‌ها، به بررسی علمی، زبان‌شناختی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناختی می‌پردازد. گویش محلی، رکن اصلی و ساختار موجودیت هر قوم و نژاد است؛ از این رو مطالعه و بررسی در جهت زنده نگه‌داشتن گویش نایینی، به عنوان بخشی از فرهنگ، سنّت و آیین شهرستان نایین، ضروری و درخور اهمیت است. گویش نایینی از گویش‌های مرکزی ایران و دنبالۀ زبان ایرانی میانه غربی است و اصالت ادبی و پیوند ناگسستنی و ثابت با زبان پهلوی ساسانی دارد. گویش نایینی با گویش‌های همجوار خود از جمله اردستانی، ورزنه‌ای، بادرودی، زفره‌ای، نطنزی و زرتشتیان یزد خویشاوندی نزدیک دارد. روش این پژوهش به صورت توصیفی و گردآوری اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای است و مواد زبانی آن از مجموعه فرهنگ لغت و امثال و حکم و از بین گویش مردم شهر نایین جمع‌آوری شده است. از نتایج به دست آمده این پژوهش می‌توان به منظم و سازمان‌یافته‌بودن این زبان اشاره کرد، به گونه‌ای که واژه‌ها از دو حالت خارج نیست؛ اول کلمه‌هایی که در این گویش، صورت ویژه‌ای دارند و ریشۀ آن‌ها را باید از فرهنگ اوستا استخراج کرد و دوم واژه‌هایی که مشتق از الفاظ فارسی معیار هستند و با تغییر حرکات، افزایش، کاهش یا تغییر حروف به زبان محلی نایینی راه یافته‌اند.

چکیده انگلیسی:

Dialectology is one of the applied branches of linguistic knowledge which deals with scientific, linguistic, sociological and anthropological studies aiming to collect dialects. The local dialect is the main basis and structure of the existence of every nation and race; therefore, the study and the investigation to keep the Naini dialect alive, as part of the culture, tradition, and ritual of the city of Nain, is necessary and important. The research method is descriptive and the information is collected in a library and linguistic way. The data of the research has been collected from the collection of dictionaries, proverbs and edicts and from the people’s dialect in the Nain city. The Naini dialect is one of the central dialects of Iran and a continuation of the "Midwestern Iranian" language; it has literary originality and an inseparable and fixed connection with the "Sassanid Pahlavi" language. Naini dialect is closely related to its neighbouring dialects such as Ardestani, Varzanei, Badroudi, Zafraei, Natanzi and Zoroastrians of Yazd Province. One of the results of this research is the regularity and organization of this language; So that words are not out of two cases: first, the words which have a special form in this dialect, and their roots must be extracted from the Avestan culture; and secondly, words which are derived from ordinary Persian words, and by changing the movements.

منابع و مأخذ:

1-  آزاد، میترا و سلطانی محمدی،مهدی و بلوری بناب، محمد.(1397).«گونه‌شناسی و تحلیل معماری دست‌کند در نایین»، مسکن و محیط روستا، 37(3)، 106-93

2- ابراهیمی انارکی،محمد علی.(1385). انارک، قم: نشر گلستان ادب.

3- باغ شیخی، میلاد و همکاران.(1398). «شواهدی نویافته از حضور ساسانیان در فلات مرکزی ایران،ارزیابی شواهد باستان شناختی و متون نوشتاری،مطالعه موردی محوطه شیرکوه نایین»، مطالعات ایرانی،18(35)، 35-1

4-باغ شیخی،میلاد.(1398).«بازشناسی جغرافیای تاریخی و تقسیمات اداری نایین در قرون اولیه اسلامی،از منظر مدارک تاریخی و شواهد باستان‌شناختی»، پژوهشنامۀ تاریخ 14(56)، 32-1

5- بشیرنژاد،حسن.(1383).«زبان‌های محلی ایران و خطر انقراض»، فرهنگ مردم ایران، 2(5-6)، 84-65

6- پورعابدی نایینی، سیدحسن.(1391). «مقدمه‌ای بر واج شناسی گویش نایینی»، ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 2(1)، 36-19

7- جامع نایینی، محمدتقی.(1383). ویژگی‌های زبان محلّی نایین، اصفهان: نشر مهرقائم(عج).

8- حدادی، مجتبی.(1388). «تصرف فعل در گویش نایینی و بررسی مقابله‌ای آن با فارسی معیار»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران: کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

9- رضایی باغ بیدی، حسن.(1380). معرفی زبان‌ها و گویش‌های ایران، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

10- رضوی، سیدابوالفضل.(1393). نقش مشارکت مردم در توسعه اقتصادی؛ الگو نایین، تهران: نشرترمه.

11- زرشناس، زهره.(1382). زبان و ادبیات ایران باستان، تهران: نشردفتر پژوهش‌های فرهنگی.

12- سجادی نایینی، سیدمهدی. (1379). نایین، بلدۀ طیبه، تهران: نشرکانون پژوهش.

13-سلطان زاده، حسین.(1390). نایین، شهر هزاره‌های تاریخ، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

14-قاسمی، منصور.(1394). «بررسی زبانشناختی گویش فارسی نایینی با رویکرد تاریخی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد،  دانشگاه آزاد خوراسگان: دانشکده زبان‌های خارجی.

15- معینیان،نرمینه.(1389). «نگاهی به دلایل جامعه‌شناختی  نابودی زبان‌ها»، مطالعات جامعه‌شناختی،2(7)، 87-75

16- ناتل خانلری، پرویز.(1347). زبان‌شناسی و زبان فارسی، تهران: نشربنیاد فرهنگ ایران.

17- ناصح، محمدامین.(1389). «گویش‌شناسی، دریچه‌ای به سوی مردم‌شناسی و مطالعات فرهنگی ادبی»، نخستین همایش ملی ادبیات فارسی و پژوهش‌های میان‌رشته ای: بیرجند.

18- همایون، همادخت.(1371).گویش افتری، تهران: نشر مطالعات وتحقیقات فرهنگی.

19- یادگاری نایینی، محمد و صارمی نایینی، زینب.(1398). دستور زبان و واژه‌نامۀ نایینی، تهران: نشر مگستان.