جستاری در قواعد صرفی و نحوی گویش کردی جنوبی (با بررسی موردی سه زیر گویش خزلی، لکی و کلهری)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی

مسلم خزلی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه رازی کرمانشاه.)
سکینه آزادی ² (کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام.)

تاریخ دریافت : 1395/06/06 تاریخ پذیرش : 1397/04/18 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: زبان کردی, گویش کردی جنوبی, گویش خزلی, لکی, کلهری, قواعد صرفی و نحوی,

چکیده مقاله :

گویش کردی جنوبی یا ایلامی - کرمانشاهی یکی از چهار گویش اصلی زبان کردی (کرمانجی، سورانی، اورامی-گورانی و کردی جنوبی) است که خود، زیرگویش‌ها و لهجه‌های متعددی را شامل می‌شود. خزلی، لکی و کلهری، سه زیرگویش کردی جنوبی هستند که در این مقاله از لحاظ نکات دستوری و قواعد صرفی و نحوی، مورد مقایسه قرار گرفتند و به بیان تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها (با تأکید بیشتر بر تفاوت‌ها) پرداخته شد. در این پژوهش که از نظر روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی است، پس از معرفی زبان کردی و گویش‌های آن، قواعد صرفی و نحوی زیرگویش‌های مورد نظر، تبیین و تشریح شد. نتایج این پژوهش حاکی از ارتباط بسیار نزدیک این گویش‌ها و وجود شباهت‌های بسیار و تفاوت‌هایی در آن‌ها بود؛ چنانکه این سه گویش در بسیاری از نکات دستوری با هم اشتراک دارند و تفاوت‌های موجود نیز بیشتر در صرف افعال، کاربرد ضمایر، قیدها، حروف اضافه و پیشوندها و به تعبیر ساده‌تر، در ساختار واژگان و افعال به صورت جزئی و در کاربرد بعضی از حروف نمود می‌یابد و همین تفاوت‌هاست که باعث تمایز این گویش‌ها و استقلال آن‌ها از یکدیگر شده و نظام دستوری هر یک از آن‌ها را خاص کرده است.

چکیده انگلیسی:

Southern Kurdish dialects or (kermanshahi-Ilami) dialects are one of the four main Kurdish dialects (Kermanji, Soranji, Orami-Ghoran, and Southern Kurdish dialect) divided to too many sub-dialects. In this study, we have analyzed the features of grammatical points and etymological reference of grammar of these dialects with the emphasis on differences. Thus, firstly, we have identified Kurdish language and its dialects, then, we have described etymological grammar of these dialects. This study has been conducted by library study method and descriptive-analytical approach. According to the findings, these three dialects have very close associations with each other and in some grammatical points they meet the similarities. But among them, there are some differences mostly appeared in verb etymology, usage of pronouns, adverbs usage, prepositions, and prefixes. These differences often occurred in changes of some letters. These differences caused these dialects varieties and also the independency and appearance of particular grammatical system of them.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

- بدلیسی، امیر شرف خان (بی‌تا)، شرف نامه تاریخ مفصل کردستان، مؤسسه مطبوعات علمی، چاپ اوّل.

- بلو، جویس و باراک، ویسی (1387)، دستور زبان کردی (کرمانجی)، ترجمه علی بلخکانلو، تهران.

- دایرة المعارف بزرگ اسلامی (۱۳۸۰) جلد دهم، تهران.

- دهخدا، علی اکبر (1373)، لغت نامۀ دهخدا، ج6، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اوّل.

- رحیمی عثمانوندی، رستم (1379)، بومیان درّه مهرگان، کرمانشاه، انتشارات ماهیدشت، چاپ اوّل.

- رحیمی، کیومرث (1379)، هرسین در گسترۀ تاریخ، مؤسسه فرهنگی، هنری کوثر، چاپ اوّل.

- رخزادی، علی (1379)، آواشناسی و دستور زبان کردی، تهران، ترفند، چاپ سوم.

- رضایی، اکبر، کریمی، نورالله (1385)، یکهزار ضرب‌المثل کردی، کرمانشاه، انتشارات کرمانشاه، چاپ اوّل.

- السید احمد، السید نریمان مصطفی (1979)، بیلوکرافیا الکتب الکردیة، مطبعة المجمع العلمی العراقی.

- صفی‌زاده، صدیق (1370)، میژوی ئه‌ده‌بی کوردی، ج1، بانه کردستان، ناجی، چاپ اوّل.

- عشوری، محمد (1384)، نگرشی نو به فعل فارسی، تهران، نشر کوچک.

- فرشیدورد، خسرو (1378)، گفتارهایی درباره دستور زبان فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم.

- کریمی دوستان، غلامحسین (1380)، کردی ایلامی، سنندج، انتشارات دانشگاه کردستان، چاپ اوّل.

- گودرزی، حسین (1384)«گفتارهایی دربارۀ زبان و هویت» تهران، مؤسسه مطالعات ملی، چاپ اوّل.

- محمدی، آیت الله (1376)، جغرافیای تاریخی ایوان غرب، ایوان کلهر، ناشران قم، چاپ اوّل.

- معین، محمد (1378)، فرهنگ فارسی، یک جلدی، تهران، انتشارات معین، چاپ چهاردهم.

- وزین پور، نادر (1375)، دستور زبان فارسی، تهران، انتشارات معین، چاپ سوم.

پایان‌نامه

 - پالیزبان، کرم اله (1380)، «نظام آوایی، گویش کردی ایلامی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه تهران.

مقالات

- البصیر، کامل حسن (1403)، «من مشکلات الغة الکردیة من أدبها»، المجمع العلمی العراقی، المجلد الرابع و الثلاثون، الجزء الثانی، صص96-113.

- پیری، تیمور (1383)، گویش لکی ایلام و جایگاه زبانی، فصلنامۀ فرهنگ ایلام، شماره18و19، صص114-122.

-خوشبخت، طیبه، (1385)، «توصیفی مقابله‌ای از آواهای گویش خزلی از زبان کردی و گونۀ رسمی فارسی معیار»، فصلنامۀ پازند، سال دوم، شمارۀ 6.

-محمد ابراهیمی جهرمی، زینب و مرادخانی، سیمین (1387)، «پسوندهای فعلی گویش لکی هرسینی»، مجله نقد زبان و ادبیات خارجی، شماره1، صص91-114.

-میرزایی، جعفر و عامری، قیطور (1385)، «واژه‌ها و اصطلاحات کشاورزی در گویش لکی»، گویش‌شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 1 و 2.

-همتی، ابوذر(1375)، «ریشه یابی واژۀ بَرد در زبان‌های کردی و لری»، مجلۀ چیستا، شماره 134 و 135، صص381-387.