جستاری در قواعد صرفی و نحوی گویش کردی جنوبی (با بررسی موردی سه زیر گویش خزلی، لکی و کلهری)

الموضوعات :

مسلم خزلی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه رازی کرمانشاه.)
سکینه آزادی ² (کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ایلام.)

تاريخ الإرسال : 24 السبت , ذو القعدة, 1437 تاريخ التأكيد : 25 الإثنين , شوال, 1439 تاريخ الإصدار : 12 الخميس , ذو الحجة, 1439

الکلمات المفتاحية: زبان کردی, گویش کردی جنوبی, گویش خزلی, لکی, کلهری, قواعد صرفی و نحوی,

ملخص المقالة :

گویش کردی جنوبی یا ایلامی - کرمانشاهی یکی از چهار گویش اصلی زبان کردی (کرمانجی، سورانی، اورامی-گورانی و کردی جنوبی) است که خود، زیرگویش‌ها و لهجه‌های متعددی را شامل می‌شود. خزلی، لکی و کلهری، سه زیرگویش کردی جنوبی هستند که در این مقاله از لحاظ نکات دستوری و قواعد صرفی و نحوی، مورد مقایسه قرار گرفتند و به بیان تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها (با تأکید بیشتر بر تفاوت‌ها) پرداخته شد. در این پژوهش که از نظر روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی است، پس از معرفی زبان کردی و گویش‌های آن، قواعد صرفی و نحوی زیرگویش‌های مورد نظر، تبیین و تشریح شد. نتایج این پژوهش حاکی از ارتباط بسیار نزدیک این گویش‌ها و وجود شباهت‌های بسیار و تفاوت‌هایی در آن‌ها بود؛ چنانکه این سه گویش در بسیاری از نکات دستوری با هم اشتراک دارند و تفاوت‌های موجود نیز بیشتر در صرف افعال، کاربرد ضمایر، قیدها، حروف اضافه و پیشوندها و به تعبیر ساده‌تر، در ساختار واژگان و افعال به صورت جزئی و در کاربرد بعضی از حروف نمود می‌یابد و همین تفاوت‌هاست که باعث تمایز این گویش‌ها و استقلال آن‌ها از یکدیگر شده و نظام دستوری هر یک از آن‌ها را خاص کرده است.

المصادر:

کتاب‌ها

- بدلیسی، امیر شرف خان (بی‌تا)، شرف نامه تاریخ مفصل کردستان، مؤسسه مطبوعات علمی، چاپ اوّل.

- بلو، جویس و باراک، ویسی (1387)، دستور زبان کردی (کرمانجی)، ترجمه علی بلخکانلو، تهران.

- دایرة المعارف بزرگ اسلامی (۱۳۸۰) جلد دهم، تهران.

- دهخدا، علی اکبر (1373)، لغت نامۀ دهخدا، ج6، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اوّل.

- رحیمی عثمانوندی، رستم (1379)، بومیان درّه مهرگان، کرمانشاه، انتشارات ماهیدشت، چاپ اوّل.

- رحیمی، کیومرث (1379)، هرسین در گسترۀ تاریخ، مؤسسه فرهنگی، هنری کوثر، چاپ اوّل.

- رخزادی، علی (1379)، آواشناسی و دستور زبان کردی، تهران، ترفند، چاپ سوم.

- رضایی، اکبر، کریمی، نورالله (1385)، یکهزار ضرب‌المثل کردی، کرمانشاه، انتشارات کرمانشاه، چاپ اوّل.

- السید احمد، السید نریمان مصطفی (1979)، بیلوکرافیا الکتب الکردیة، مطبعة المجمع العلمی العراقی.

- صفی‌زاده، صدیق (1370)، میژوی ئه‌ده‌بی کوردی، ج1، بانه کردستان، ناجی، چاپ اوّل.

- عشوری، محمد (1384)، نگرشی نو به فعل فارسی، تهران، نشر کوچک.

- فرشیدورد، خسرو (1378)، گفتارهایی درباره دستور زبان فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم.

- کریمی دوستان، غلامحسین (1380)، کردی ایلامی، سنندج، انتشارات دانشگاه کردستان، چاپ اوّل.

- گودرزی، حسین (1384)«گفتارهایی دربارۀ زبان و هویت» تهران، مؤسسه مطالعات ملی، چاپ اوّل.

- محمدی، آیت الله (1376)، جغرافیای تاریخی ایوان غرب، ایوان کلهر، ناشران قم، چاپ اوّل.

- معین، محمد (1378)، فرهنگ فارسی، یک جلدی، تهران، انتشارات معین، چاپ چهاردهم.

- وزین پور، نادر (1375)، دستور زبان فارسی، تهران، انتشارات معین، چاپ سوم.

پایان‌نامه

 - پالیزبان، کرم اله (1380)، «نظام آوایی، گویش کردی ایلامی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه تهران.

مقالات

- البصیر، کامل حسن (1403)، «من مشکلات الغة الکردیة من أدبها»، المجمع العلمی العراقی، المجلد الرابع و الثلاثون، الجزء الثانی، صص96-113.

- پیری، تیمور (1383)، گویش لکی ایلام و جایگاه زبانی، فصلنامۀ فرهنگ ایلام، شماره18و19، صص114-122.

-خوشبخت، طیبه، (1385)، «توصیفی مقابله‌ای از آواهای گویش خزلی از زبان کردی و گونۀ رسمی فارسی معیار»، فصلنامۀ پازند، سال دوم، شمارۀ 6.

-محمد ابراهیمی جهرمی، زینب و مرادخانی، سیمین (1387)، «پسوندهای فعلی گویش لکی هرسینی»، مجله نقد زبان و ادبیات خارجی، شماره1، صص91-114.

-میرزایی، جعفر و عامری، قیطور (1385)، «واژه‌ها و اصطلاحات کشاورزی در گویش لکی»، گویش‌شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 1 و 2.

-همتی، ابوذر(1375)، «ریشه یابی واژۀ بَرد در زبان‌های کردی و لری»، مجلۀ چیستا، شماره 134 و 135، صص381-387.