مقایسه کمیت و کیفیت اسانس گیاه گوش‌بره زرد یا چالمه (Phlomis olivieri) در رویشگاه‌های کلاردشت و بلده، استان مازندران

محورهای موضوعی : ژنتیک

خدیجه مهدوی ¹ , مائده یوسفیان ² , عباس عفتی ³

1 - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور
2 - استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، سازمان تحقیقات،
3 - کارشناس ارشد مرتعداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور

تاریخ دریافت : 1400/07/13 تاریخ پذیرش : 1400/09/22 تاریخ انتشار : 1403/04/29

کلید واژه: همبستگی, خصوصیات خاک, استان مازندران, بازده اسانس, گوش‌بره زرد,

چکیده مقاله :

یکی از گیاهان دارویی در نواحی ییلاقی استان مازندران، گیاه گوش‌بره زرد یا چالمه (Phlomis olivieri) می‌باشد که در صنایع مختلف دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی مصارف فراوانی دارد. این تحقیق با هدف بررسی ترکیبات اسانس اندام-های هوایی گیاه گوش‌بره زرد در مناطق بلده نور و کلاردشت به همراه اثرگذاری عوامل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر روی کمیت و کیفیت اسانس گیاه مذکور صورت گرفته است. بدین منظور، اندام‌های هوایی گیاه جمع‌آوری و برای تعیین میزان اسانس از دستگاه کلونجر و شناسایی ترکیبات اسانس از دستگاه‌های GC و GC/MS استفاده شد. خاک نیز به صورت تصادفی از پای گیاه نمونه‌برداری شد. نتایج نشان داد که در منطقه بلده 27 ترکیب شناسایی شد که 04/92 درصد حجم اسانس را در بر می‌گیرد و در منطقه کلاردشت 26 ترکیب شناسایی شد که 43/97 درصد از حجم اسانس را تشکیل می‌دهد. ترکیبات α-pinene،β-Caryophyllene، (E)-β-Farnesence، Germacrene-D، Germacrene-B و β-Eudesmol بالاترین درصد را در هر دو رویشگاه داشتند. میانگین بازده اسانس گیاه در رویشگاه بلده و کلاردشت به ترتیب 35/0 و 75/0 درصد بوده که در این قسمت بیشترین مقدار درصد اسانس مربوط به رویشگاه کلاردشت بوده است. بین بازده اسانس و درصد اشباع خاک، نیتروژن، فسفر و پتاسیم قابل جذب در خاک، همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود داشت. همچنین بین بازده اسانس با کربن آلی و درصد ماده آلی همبستگی مثبت و معنی‌داری در سطح احتمال 5 درصد گزارش شد. از طرفی بین بازده اسانس و pH خاک همبستگی منفی و معنی‌داری در سطح احتمال 1 درصد مشاهده شد، بدین صورت که با افزایش این عامل، میزان بازده اسانس کاهش یافت. با توجه به اینکه در منطقه کلاردشت، میزان بازده اسانس و همچنین درصد ترکیبات اسانس بالاتری نسبت به بلده بوده است، استفاده از جمعیت گوش‌بره زرد در منطقه فوق جهت کشت و کار و نیز جهت تولید بیشتر این ترکیبات توصیه می‌شود.

چکیده انگلیسی:

One of the medicinal plants in resort areas of Mazandaran province is Phlomis olivieri which is widely used in pharmaceutical, food and cosmetics industries. This study was investigated the essential oil compounds of Phlomis olivieri aerial parts in Baladeh (Noor) and Kelardasht and also investigating the effect of soil physical and chemical properties on quantitiy and quality of essential oil. Eerial parts of plants were collected and essential oil was extracted with Clevenger device and compounds were identified with GC and GC/MS. Soil samples were randomly picked and were transfered to soil science laberatory to determine physical and chemical properties. The results showed that in Baladeh region, 27 compounds were identified which comprise 92.04 percent of total essential oil volume. At Kelardasht site, 26 compounds were identified which comprise 97.43 percent of total essential oil volume. The highest compounds in both regions were: Alpha- pinene, Beta-Caryophyllene, (E)-Beta-Farnesence, Germacrene- D, Germacrene– B and Beta-Eudesmol. Average essential oil efficiency in Baladeh and Kelardasht sites were 0.35 and 0.75, respectively which the highest essential oil amount was achieved in Kelardasht region. There was positive correlation between essential oil yield and saturation percentage and soil absorbable nitrogen, phosphorous and potassium explaining that with increasing these elements, essential oil yield was increased. Also, positive and significant correlation was observed between essential oil yield and organic carbon and matter percent at probability of 5 percent. Negative and significant correlation was found between essential oil efficiency and pH at probability of 1 percent which means that the lower essential oil with increment in this factor. Due to the Kelardasht has a higher yield of essential oil and also the percentage of essential oil compounds than Baladeh, the use of Phlomis olivieri is recommended in Kelardasht for cultivation and also for more production of these compounds.