شهر و عدالت فضایی؛ تحلیلی بر پراکنش شاخص‌های توسعه پایدار در عدالت فضایی شهر: مطالعه موردی مناطق شهر شیراز

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

محمد جعفر نامدار اردکانی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران.)
علی شکور ² (استاد گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران.)
احمد علی خرم بخت ³ (استادیار گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/01/27 تاریخ پذیرش : 1401/03/27 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: توسعه, شهر شیراز, عدالت فضایی, توسعه پایدار شهری,

چکیده مقاله :

گسترش شهرنشینی و مسائل و مشکلات خاص زندگی شهری، بیش از پیش ضرورت توجه همه جانبه به راهبردهای سودمند برای بهینه سازی زندگی ساکنان شهرها را الزام ساخته است. در این راستا مفهوم توسعه پایدار شهری به عنوان یک چارچوب مفهومی وسیع در راستای دستیابی به رشد اقتصادی و تأمین عدالت اجتماعی حرکت می‌کند. هدف اصلی پژوهش حاضر ارزیابی توسعه یافتگی شهر شیراز از نظر معیارهای توسعه پایدار شهری "زیست محیطی، بهداشتی درمانی، خدمات شهری و فرهنگی" در غالب 36 شاخص می‌باشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی - تحلیلی می باشد. جهت تحلیل، ابتدا داده‌ها استانداردسازی شده و در نهایت با بهره گیری از روش موریس مناطق یازدهگانه شهر شیراز رتبه بندی شدند. نتایج پژوهش بر اساس روش موریس نشان داد که از نظر شاخص‌های مورد بررسی منطقه یک و هشت با امتیازهای 49.38و 39.57در رتبه اول و دوم و مناطق، چهار و یازده با امتیازهای 17.86 و 10.39 در جایگاه آخر می‌باشند. همچنین بر اساس نتایج بدست آمده مشخص گردید هیچ کدام از مناطق در شرایط بسیار برخوردار و برخوردار قرار نگرفته‌اند. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از وجود شکاف بین مناطق یازده گانه شیراز از نظر بهره مندی از شاخص‌های مورد بررسی است و در این بین منطقه یک با توجه به مرکزیت سیاسی و اقتصادی به دلیل وجود امکانات شهری در رتبه اول از نظر توسعه یافتگی قرار گرفته است.

چکیده انگلیسی:

The expansion of urbanization and the specific issues and problems of urban life have made it increasingly necessary to pay full attention to beneficial strategies for optimizing the lives of urban residents. In this regard, the concept of sustainable urban development as a broad conceptual framework moves towards achieving economic growth and social justice. The main purpose of this study was to evaluate the development of Shiraz in terms of criteria for sustainable urban development "environmental, health, urban and cultural services" in the form of 36 indicators. This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of nature and method. For analysis, first the data were standardized and finally, using the Morris method, the eleven districts of Shiraz were ranked. The results of the research based on Morris method showed that in terms of the studied indicators, zones one and eight with scores of 49.38 and 39.57 are in the first and second ranks and regions four and eleven with scores of 17.86 and 10.39 are in the last place. Also, based on the results, it was determined that none of the areas are in very good conditions. The results of this study indicate the existence of a gap between the eleven regions of Shiraz in terms of benefiting from the studied indicators, and among these, region one is ranked first in terms of development due to its political and economic centrality due to the existence of urban facilities.

منابع و مأخذ:

آجیلیان ممتاز، شیوا؛ ناعمی، فائزه و قدمگاهی، نرگس(1392). بررسی اهمیت فضاهای سبز شهری در جهت رسیدن به اهداف توسعه پایدار، همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار، مشهد.

احمدی، اکبر؛ جهانگرد، اسفندیار. (1399). رتبه‌بندی محلات شهر تهران از بعد سطح برخورداری و کیفیت زندگی با استفاده از fuzzy TOPSIS، نشریه اقتصاد شهری دانشگاه اصفهان، دوره 5 ، شماره 1، 148-127.

اطاعت، جواد و نیکزاد، روح الله. (1395). تاثیر تقسیم سیاسی فضا بر توسعه‌ی منطقه‌ای (مطالعه‌ی موردی:استان‌های سواحل جنوبی ایران)، پژوهش‌های جفرافیای انسانی، دوره 48، شماره2: 243-227.

امیرفخریان م، رضوی،م م.(1390). تحلیل دسترسی غیرفضایی به خدمات بهداشتی درمانی درشهر مشهد با تاکید بر شاخصهای اقتصادی. اولین کنفرانس اقتصاد شهری ایران، مشهد ،2 و3 ، 21-11.

بیک محمدی،حسن؛ کریمی قطب آبادی، فضل اله؛ و شکوهی،شاهپور(1396). تحلیل شاخص‌های توسعه فرهنگی (مطالعه موردی: شهرستان های استان فارس). مطالعات برنامه ریزی سکونت گاهی انسانی. دوره 12، شماره 1، صفحات 68-53 .

پرج، باقر.(1399). شهرنشینی و اثرات زیست محیطی آن، سومین کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران.

پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت الله؛ حاتمی نژاد، حسین؛ پارسا پشاه آبادی، شهرام. (1397). تبیین مفهوم و ویژگی‌های شهر هوشمند،  باغ نظر، 15(58): 26-5.

 تقوایی، مسعود؛ صالحی، مریم. (1392). سنجش سطوح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان همدان با تاکید بر رویکرد تحلیل منطقه‌ای، فصلنامه علمی پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال سوم، شماره 11، 30-19 .

داداش پوره، رستمی، ف.1390.بررسی و تحلیل نحوه توزیع خدمات عمومی شهری از دیدگاه عدالن فضایی (مطالعه موردی:شهر یاسوج). جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 16: 198-171.

رهنما، محمد رحیم؛ افشار، زهرا؛ رضوی، محمد محسن. (1390). تحلیل شاخص‌های شهر سالم در محله بهارستان شهر مشهد. نشریه کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، شماره 3.

صالحی، مریم؛ موسی زاده، حسین؛ خداداد، مهدی؛ اسماعیلی، فضل اله. (1396). سطح بندی مناطق کلان شهر تهران از لحاظ شاخص‌های توسعه پایدار با استفاده از تحلیل عاملی و خوشه‌ای، مجله معماری شهر پایدار، دوره 5، شماره 1،صفحات 90-75.

صرافی، مظفر؛ توکلی نیا، جمیله؛ چمنی مقدم، مهدی. (1393). جایگاه برنامه ریز در فرایند برنامه ریزی شهری، فصلنامه مطالعات شهری، دوره 3، شماره 12، 32-19.

علوی، سعیده؛ نظم‌فر، حسین؛ عشقی چهاربرج، علی. (1399). ارزیابی و سنجش شاخص شکوفایی شهر (CPI) در کلانشهر تهران، فصلنامه برنامه ریزی فضایی (جغرافیا)، دوره 10، شماره 3، 97-77.

ملکی،سعید؛ شجاعیان،علی؛ فرهمند، قاسم(1396).رتبه بندی مناطق شهری ازلحاظ توسعه یافتگی کالبدی- فضایی با رویکرد توسعه پایدار شهری و تلفیق عملگر فازی GISو FAHP (مورد شناسی: مناطق چهارگانه شهر ارومیه)، نشریه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای،دوره 7،شماره 25:صص74-57.

نیک پور، عامر؛ ملک شاهی، غلامرضا؛ رزقی، فاطره. (1394). بررسی و تحلیل فضایی نابرابری‌های اجتماعی درمناطق شهری با رویکرد شهر متراکم مورد مطالعه: شهر بابل، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، دوره 4 شماره 16، 38-27.

Chen,Y&  Zhang, D.(2021). Evaluation and driving factors of city sustainability in Northeast China: An analysis based on interaction among multiple indicators, Sustainable Cities and Society, Volume 67,2210.

Martnez  J. 2009.The use of GIS and indicators to monitor intra-urban inequalities, A case study in Rosario, Argentina, Habitat International, 33(4) 387-396.

Tsou K.W., Hung, Y.T., Chang Y.L.(2005). An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Cities, Elsevier Publishing (6) 22,424– 435.

UN-Habitat.2012."State of the World's Cities Report 2012/2013: Prosperity of Cities”, United Nations Humman Settlements Programme (UN-HABITAT), Nairobi.

Wang, F.; Lu, Y.; Li, J.; Ni, J.(2021). Evaluating Environmentally Sustainable Development Based on the PSR Framework and Variable Weigh Analytic Hierarchy Process. Int. J. Environ. Res. Public Health, 18, 2836.

Wei Y, Huang C, Lam P.T.I, Sha Y, Feng Y. 2015. Using urban carrying capacity as a benchmark for sustainable urban development: an empirical study of Beijing, Sustainability, Vol 7, pp 3244–3268.

Wei, J., Ding, Z., Meng, Y. et al. (2020). Regional Sustainable Assessment at City Level Based on CSDIS (China Sustainable Development Indicator System) Concept in the New Era, China. Chin. Geogr. Sci. 30, 976–992.