پهنه بندی شهر بر اساس میزان آسیب پذیری در مقابل مخاطرات طبیعی مطالعه موردی نسیم شهر

محورهای موضوعی : GIS

محمدرضا زندمقدم ¹

1 - دانشیار، گروه جغرافیا، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

تاریخ دریافت : 1401/07/26 تاریخ پذیرش : 1401/09/21 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: سیستم اطلاعات جغرافیایی, مدیریت بحران, زلزله, مخاطرات طبیعی, آسیب‌پذیری, نسیم شهر,

چکیده مقاله :

بالا بودن تراکم‌های ساختمانی و جمعیتی، کیفیت پایین ابنیه در بدنة شبکه‌های ارتباطی ودرجة محصوریت بالاو غیره منجر به از بین رفتن دوام و پایداری محیط‌های زندگی و بالا رفتن حجم تلفات انسانی و خسارت‌های مالی در مواقع بروز بحران به ویژه زلزله می‌شود، این تحقیق به لحاظ روش توصیف و به لحاظ هدف کاربردی است بنابراین 2 هدف اصلی این پژوهش، شناسایی مکان‌های آسیب پذیر در مقابل مخاطرات طبیعی و همچنین شناسایی مکان‌های امن در مواقع بحران جهت اسکان موقت و تحلیل نقش عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابر زلزله می‌باشد.لذا دراین تحقیق با استفاده از GIS، آسیب پذیری مناطق در مقابل زلزله مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که بافت های فرسوده نسیم شهر و بدنة معابری که دارای تراکم‌های ساختمانی و جمعیتی بالا، کیفیت ابنیه پایین، فاصلة زیاد تا مراکز امدادی نسبت به سایر بدنه‌ها و درجة محصوریت بیشتری بوده‌اند، با میزان آسیب پذیری بالایی مواجه بوده و درنتیجه وضعیت وخیم تری در مواقع بحران خواهند داشت. در بین این نواحی، هسته اولیه شکل گیری نسیم شهر دارای بدترین وضعیت از نظر آسیب‌پذیری می‌باشد و در برنامه‌ریزی برای مدیریت بحران باید در اولویت قرار گیرد.بنابراین بافت‌های مسکونی نسیم شهر تقریباً 70 درصد به شدت آسیب‌پذیر، تقریباً 20 درصد در محدوده‌های آسیب پذیر و تنها 10درصد محدوده‌های با آسیب‌پذیری کم واقع شده است. بنابراین آسیب پذیر بودن بافت‌های مسکونی شهر و متفاوت بودن آسیب پذیری مناطق به دلیل ویژگی‌هایی همچون: عرض معابر، تراکم، مصالح بکاررفته در بناها و... در مقابل مخاطرات طبیعی مورد قطعیت واقع می‌گردد.

چکیده انگلیسی:

High construction and demographic congestions, low quality of buildings in the body of communication networks and high degree of surrounding and so on lead to loss of sustainability of living environments and an increase in the number of human waste and financial damages in cases of crisis, especially earthquakes. This thesis is basically aimed at identifying the vulnerable places toward natural disasters as well as safe places at the time of occurrence of crisis for temporary residence and analyzing the role of effective factors in vulnerability of urban zones against earthquake.In this study, 7 indices, namely access to healthcare centers, degree of surrounding, construction congestion, demographic congestion, land usage, building longevity and building quality have been adopted, and vulnerability of the zones against earthquake was examined by means of GIS. Results suggest that old textures of Nasimshahr and body of the passages with high construction and demographic congestions, building low quality, too much distance from relief centers vis-à-vis other bodies and high degree of surrounding are highly vulnerable and will therefore have worse condition in crises. Among the zones, initial core of formation of Nasimshahr is the worst in terms of vulnerability and should be prioritized for crisis management in planning.Thus, 70% of residential textures of Nasimshahr are severely vulnerable; almost 20% of them lies within vulnerable limit, and only 10% lies within the less vulnerable limit. Therefore, the research hypothesis concerning vulnerability of the residential textures and variation of the regional vulnerability due to such characteristics as passage width,congestion,material applied in the buildings,against natural disasters is verified.

منابع و مأخذ:

آوازه، آذر و نسرین جعفری (1385): بررسی توانمندی­ها و محدودیت­های بیمارستان­های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی زنجان در مدیریت بحران (برنامه­ریزی، سازه­ای و غیرسازه­ای)، همایش سراسری راهکارهای ارتقاء مدیریت بحران در حوادث و سوانح غیرمترقبه.

حبیب، فرح(1383): شکل شهر-زمین لرزه،مجله هفت شهر، سازمان عمران و بهسازی شهری وزارت مسکن و شهرسازی، شماره 17، تهران.

حسین زاده، سید رضا(1383): برنامه ریزی شهری همگام با مخاطرات طبیعی با تأکید بر ایران، مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه­ای، شماره سوم، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

حمیدی، ملیحه(1371): ارزیابی الگوهای قطعه بندی اراضی و بافت شهری در آسیب پذیری مسکن، مجموعه مقالات سمینارسیاستهای توسعه مسکن در ایران، تهران.                            

رضوانی، علی اصغر (1377): روابط متقابل شهر و روستا با تأکید بر ایران، انتشارات پیام نور، چاپ سوم.

زارعی، بهروز و مصطفی کاظمی (1374): ارزیابی شبکه ارتباطی شهر رشت با هدف کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین المللی زلزله شناسی و مهندس زلزله، جلد دوم، تهران.

شجاع عراقی مهناز، سیمین تولایی و پرویز ضیائیان(1391)، مکان یابی بهینه پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مجله مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال سوم، شماره دهم..

عبادی، عیسی(1385): کاربرد GIS در مکانیابی پارکینگ های عمومی طبقاتی به روش OWA (منطقه یک تهران)، پایان نامه ارشناسی ارشد از دور دانشگاه شهید بهشتی.

عبدالهی، مجید(1380):  مدیریت بحران در نواحی شهری، انتشارات انوار، تهران.

عرب، محمد و حجت زراعتی و فیض­الله اکبری­حقیقی و رامین روانگر (1387 ): میزان آگاهی و عملکرد مدیران اجرایی، و آمادگی و رابطه بین آن‌ها در مقابل خطر زلزله (بیمارستان‌های دولتی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران: 1385)، «فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت- سلامت»، شمارة 34.

قدیری، محمودعلی(1381): کاربرد روشهای برنامه ریزی شهری (کاربری زمین) در کاهش آسیب پذیری مناطق شهری در برابر زلزله، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس.

مرکز مطالعات مقابله با سوانح طبیعی ایران(1380): ارزیابی بازسازی سه شهر زلزله زده ایران با تاکید بر آسیب پذیری آن دربرابر زلزله(جلد دوم، گلباف)، مقابله با بلایای طبیعی ایران، تهران.

مرکز مقابله با سوانح طبیعی ایران (1375):  برنامه ریزی کاربری زمین در مناطق زلزله خیز، چاپ اول، مرکز مقابله با سوانح طبیعی، تهران.

مرکز مقابله با سوانح طبیعی ایران(1373): کاربرد مدیریت بحران درکاهش ضایعات ناشی از زلزله، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.

موسوی، سیده فاطمه(1384): تمهیدات شهرسازی به منظور کاهش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله- نمونه مطالعه شهر چالوس، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته شهرسازی- برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای دانشگاه علم و صنعت ایران.

Alexander, David. (2002). principles of Emergency and Managements, Oxford University Press.

Ata M. Khan et. Al,(2007) ,Urban Transportatin Planning And Management In a GIS Environment, Jurnal Alam Bina, Jilid 09, No: 01.

Chapin, F, Stuart and Kaiser Edward, J(1979): "Urban and planning, third edition, Illinois press.

Cozen, P.M., Hillier, D. and Prescott, G. (2002): ``Crime and the design of new-build housing'',Town and Counter Planning, V. 68 No. 7, July, p. 3-231.

Fletcher, D. and S. Lewis (1999) Is GIS-T Dead? GIS-T'99 Symposium, San Diego, CA

Huang, Zhengdong(2003), Data Integration For Urban Transport Planning, International Institute for Geo-Information Science and Earth Observation (ITC), The Netherlands.

Kennedy,Christopher, et al.(2005), The Four Pillars of Sustainable Urban Transportation, Transport Reviews.

Sun Shaoping(1994). “Seismic Damage of Lifeline Facilities and Disaster Prevention in China.” In Disaster Management in Metropolitan Areas for the 21st Century. Proceedings of the IDNDR Aichi/Nagoya International Conference, 1-4 November, Nagoya, Japan, 317-325.

Turner. B. L & Meyer. W. B(1994): Global land use and land-cover change: An overview, Cambridge University Press.

Waters, N. M. (1999) Transportation GIS: GIS-T, Geographical Information Systems Volume 2: Management Issues and Application (eds P. A. Longley, M. F. Goodchild, D. J. Maguire and D. W. Rhind). New York: Wiley & Sons Inc.