پهنه بندی عدالت فضایی در برخورداری از کاربری های خدمات شهری در نواحی شهر قزوین با استفاده از GIS و زمین آمار

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

سعید امانپور ¹ , علی شجاعیان ² , نورا عبیات ³ , نگار رحیم پور ⁴

1 - هیات علمی گروه جغرافیا دانشگاه شهید چمران اهواز
2 - هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز
3 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز،ایران
4 - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران، اهواز،ایران

تاریخ دریافت : 1396/02/14 تاریخ پذیرش : 1396/11/14 تاریخ انتشار : 1396/11/15

کلید واژه: عدالت فضایی, خدمات شهری, دسترسی, برخورداری, شهر قزوین,

چکیده مقاله :

وظیفه‌ی اصلی برنامه‌ریزان شهری توزیع بهینه منابع و اجرای عدالت فضایی در سطح شهر می باشد. عدم دسترسی عادلانه و توزیع نامتعادل خدمات شهری موجب بی‌نظمی شهری و نابرابری ساکنان نواحی مختلف شهر، در برخورداری از امکانات شهری می شود. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات توصیفی-تحلیلی می باشد که با هدف ارزیابی عدالت فضایی در برخورداری از خدمات شهری در شهر قزوین به انجام رسیده است. جهت دستیابی به هدف مذکور و تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده، از مدلANTROPY برای وزن‌دهی شاخص‌ها و جهت تحلیل داده‌ها از مدل تحلیل رابطه‌ی خاکستری(GRA)و تابع زمین آماریIDWدر نرم افزارArcGISاستفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که ناحیه1شهری در برخورداری از خدمات در رتبه اول قرار دارد و بخش‌های عمده‌ی آن در سطح خیلی زیادی از برخورداری می باشد و در آخرین رتبه، ناحیه14قرار گرفته است که بخش‌های قابل توجهی از آن در سطح خیلی کم از برخورداریی قرار گرفته‌اند. همچنین مشخص شد که بیشترین مساحت و درصد برخورداری از خدمات در شهر قزوین را سطح متوسط با 44.78درصد و کمترین مساحت و درصد را سطح زیاد با 25.01 درصد تشکیل داده است. به طور کلی اکثر محدوده شهر را سطوح نسبتا متوسط و متوسط تشکیل داده است که حدود 44.78 درصد است. همچنین نتایج پژوهش نشان داد که ساکنان نواحی شهر قزوین به طور برابر به خدمات و امکانات شهر دسترسی ندارند که نشان از توزیع نامتعادل خدمات و امکانات در سطح شهر دارد. این نابرابری منجر به عدم عدالت فضایی در سطوح شهر قزوین شده است.

چکیده انگلیسی:

The primary duty of urban planners is the optimal distribution of resources and enforcing the spatial justice across the city.The lack of equal access and uneven distribution of urban services have caused disorganizations and inequality among the citizens in different districts of the city.Regarding the type,the current research is descriptive-analysis with the aim of evaluating the spatial justices of enjoyment of urban services in Ghazvin city.To achieve the assigned goal and to analyze the collected information and data,used the ANTROPY model to weight the indicators and to analyze the data we applied the Grey(GRA)relationship analysis model and the geostatic function of IDW in the ArcGIS software.The research results show that the 1st district of Ghazvin is ranked in the first place and most of the whole area was highly enjoyed by the facilities and services And in the last ranking spot,is the 14th district of the city most of which parts are in a very poor situation of service and facility enjoyment.Also,it was revealed that the most spatial amount and percentage of average enjoyment of urban services in Ghazvin equals 44/78% and the least spatial amount and percentage of highly facilitated areas is 25/01%.Generally,most of the spatial capacity of the city is in the average and semi-average condition that sums up to 44/78%.Additionally,the study results shows that the citizens of Ghazvin have no equal access to urban services and facilities that confirms the uneven distribution of services across the city.This inequality have caused spatial injustice and distribution in the Ghazvin.

منابع و مأخذ:

1. اسکندری نوده، محمد و خوشدلان، مژگان(1391) تحلیل فضایی پراکندگی جمعیت و توزیع خدمات در شهر بندرانزلی براساس مدل تاپسیس، جغرافیا و پایداری محیط، شماره3، صص25-44


2. اسماعیل‌زاده، حسن؛ کفاش، اعظم؛ حیدری، سمیرا؛ روی دل، جابر (1393) تحلیل عدالت فضایی برخورداری از خدمات حمل و نقل و ارتباطات در جغرافیای استانهای مرزی (مطالعه موردی: شهرستانهای استان خراسان شمالی)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال یازدهم، شماره 44، صص45-60


3. امان پور، سعید؛ رزمگیر، فاطمه؛ دامن باغ، صفیه؛ حسینی سیاه گلی، مهناز(1393) تحلیل تطبیقی توزیع خدمات شهری در شهر اهواز با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی FAHP، فصل نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، سال ششم، شماره 20، صص137-159 


4. انجم شعاع، مینا؛ سیدین، حسام؛ موسوی، میثم؛ عباسی، محمود (1392) تحلیل نابرابری توزیع خدمات بهداشتی و درمانی در شهرستان‌های استان یزد، فصلنامه اخلاق زیستی، سال سوم، شماره نهم، صص59-84


5. انصافی‌مقدم، طاهره، رفیعی امام، عمار(1388)، پهنه‌بندی خشکسالی‌های اقلیمی با استفاده از روش میانیابی معکوس فاصله (IDW) (مطالعه موردی: حوضه دریاچه نمک)، فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 16، شماره2، صص274-292


6. -تقوایی،علی اکبر؛بمانیان،محمدرضا؛پور جعفر،محمد رضا؛بهرام پور،مهدی(1394)، میزان سنجی عدالت فضایی در چارچوب نظریه شهر عدالت محور ؛موردپژوهی:مناطق22گانه شهرداری تهران، فصلنامه مدیریت شهری،شماره 38،صص391-423


7. تیربند، مجید و اذانی، مهری(1391) توزیع امکانات و خدمات شهری براساس عدالت اجتماعی(مورد شهر یاسوج)، جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و سوم، شماره پیاپی(46)، شماره دوم، صص109-138


8. حاتمی نژاد، حسین؛ فرهودی، رحمت الله؛ محمدپور جابری، مرتضی(1387) تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری موردمطالعه: شهر اسفراین، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره65، صص71-85


9. حاتمی‌نژاد، حسین؛ مهدیان بهنمیری، معصومه؛ مهدی، علی (1391) بررسی و تحلیل عدالت فضایی برخورداری از خدمات بهداشتی درمانی با استفاده از –مدل‌هایTopsis ، Morris و Taxonomy، مطالعه موردی: شهرستان‌های استان مازندران،  مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال دوم، شماره مسلسل پنجم، صص75-97


10. حسینی، احمد؛ احدنژادروشتی، محسن؛ مدیری، مهدی؛ کاملی فر، محمدجواد(1392) ارزیابی کیفیت نواحی شهری با توجه به توزیع خدمات شهری در بحران‌های انسان ساخت با رویکرد پدافند غیرعامل(نمونه موردی: نواحی شهر تهران)، برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال سوم، شماره دوم، (پیاپی 9)، صص79-100


11. حکمت‌نیا، حسن؛ گیوه‌چی، سعید؛ حیدری نوشهر، نیر؛ حیدری نوشهر، مهری(1390) تحلیل توزیع فضایی خدمات عمومی شهری با استفاده از روش استانداردسازی داده‌ها، تاکسونومی عددی و مدل ضریب ویژگی(مطالعه موردی: شهر اردکان)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 77، صص165-179


12. خلیلی، مرتضی؛ مرادی، غلامرضا؛ رحیمی، علیرضا(1391) ارزیابی وضع موجود و طرح پیشنهادی بافت تاریخی یزد از نظر دسترسی به خدمات اورزانس با استفاده از تحلیل شبکه، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شماره سیزدهم، صص63-80


13. داداش‌پور، هاشم و رستمی، فرامرز (1390)سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری براساس توزیعجمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج،مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه‌ای، سال سوم، شماره دهم،صص1-22


14. ذاکریان، ملیحه؛ موسوی، میرنجف؛ باقری کشکولی، علی (1389) تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در محلات شهری میبد از منظر توسعه پایدار، پژوهش و برنامه ریزی شهری، شماره دو، صص61-84


15. رجعتی، فاطمه؛ کمالی، محمد؛ پرویزی، سرور (1390) تبیین تجربه‌ی دسترسی به خدمات بهداشتی: یک مطالعه کیفی، مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران، دوره7، شماره2، صص17-24


16. رضوی، سیدحسین؛ هاشمی، شیده‌سادات؛ عموزاده مهدیرجی، حنان (1393) تصمیم‌گیری چندشاخصه در شرایط اطمینان و عدم اطمینان، چاپ اول، انتشارات ترمه،382ص


17. رهنما، محمدرحیم و ذبیحی، جواد (1390) تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد، جغرافیا و توسعه، شماره23، صص5-26


18. زیاری، کرامت‌الله؛ مهدیان بهنمیری، معصومه؛ مهدی، علی (1392) بررسی و سنجش عدالت فضاییِ بهره‌مندی از خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال سیزدهم، شماره 28، صص217-241


19. ساسان پور، فرزانه؛ مصطفوی صاحب، سوران؛ احمدی، مظهر(1394) تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری (مطالعه موردی: نواحی 22 گانه شهر سنندج)، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال ششم، شماره بیست و سوم، صص95-114


20. سرور، رحیم؛ موسوی، میرنجف؛ یزدانی چهاربرج، رسول (1392) تحلیل توزیع فضایی و مکان‌گزینی خدمات درمانی با استفاده از مدل تصمیم گیری چندمعیاره فازی (مطالعه موردی: شهر میاندوآب)، فصلنامه آمایش محیط، شماره22، صص81- 100


21. شاعلی، جعفر (1379) توزیع فضایی مراکز خدمات درمانی و بهداشتی در مناطق شهری تهران، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره38، صص19-31


22. شجاعیان، علی؛ مدیری، مهدی؛ امیدی پور، مرتضی (1394) کاربرد مدل‌ها در علوم جغرافیایی، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح


23. شریف‌زادگان، محمدحسین؛ ممدوحی، امیررضا؛ لاوی، مریم (1389) نابرابری فضایی در دسترسی به خدمات درمان عمومی برای توسعه سلامت شهری از طریق مدل در p-median در شهر اصفهان، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره37، صص265-285


24. صادقی روش، محمد حسن (1393) پهنه‌بندی پتانسیل خطر بیابان‌زایی با استفاده از رویکردmadm و مدل آنتروپی شانون، مطالعه موردی: منطقه خضرآباد یزد، نشریه پژوهش‌های خاک (علوم آب و خاک)، جلد28، شماره3، صص 557-572


25. طالعی، محمد؛ سعدی مسگری، محمد؛ شریفی، علی (1388) توسعه یک الگوریتم مکانی ریزدانه جهت ارزیابی میزان دسترسی به خدمات شهری، نشریه دانشکده فنی، دوره ٤٣، شماره ٤، صص 441-454


26. عادلی، زینب؛ امین‌زاده گوهر ریزی (1392) تدوین مدل سنجش میزان آسیب پذیری بافت‌های شهری در برابر حملات هوایی (نمونه موردی: شهر قزوین)، دانش انتظامی قزوین، سال دوم، شماره4، صص53-79


27. عباسی، محمدرضا (1388) بررسی توزیع فضایی خدمات شهری در مناطق شهر شیراز (نمونه مراکز آموزشی شهر شیراز)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی گروه جغرافیا، سال اول، پیش شماره دو، صص45-54


28. کریمی، ایرج؛ سالاریان، آزیتا؛ عنبری، زهره (1388) مطالعه تطبیقی برخورداری عادلانه از خدمات بهداشتی و درمانی در چند کشور توسعه یافته و ارایه الگوی مناسب برای ایران، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک، سال12، شماره4(پیاپی49)، صص92-104


29. کیانی، اکبر و کاظمی، علی اکبر(1394) تحلیل توزیع خدمات عمومی شهر شیراز با مدل‌های خودهمبستگی فضایی در نرم افزار ArcGIS و Geoda، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال ششم، شماره بیست و دوم، صص1-14


30. محمدی، جمال؛ شاهیوندی، احمد؛ سلطانی، مرضیه (1390) تحلیلی بر توزیع فضایی خدمات فرهنگی و تعیین سطوح برخورداری استانهای ایران، فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن جغرافیدانان ایران، سال نهم، شماره29، صص149-163


31. مشکینی، ابوالفضل؛ لطفی، صدیقه؛ احمدی کردآسیابی، فرزانه (1393) ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در عدالت فضایی میان نواحی شهری (مطالعۀ موردی: شهر قائمشهر)، برنامه ریزی و آمایش فضا، شمارۀ2، صص153-174


32. مومنی، منصور (1393)، مباحث نوین تحقیق در عملیات، ناشر: مولف، چاپ ششم،352ص


33. میرغفوری، حبیب الله؛ شفیعی رود پشتی، میثم؛ ملکشاهی، فاطمه (1391) رتبه‌بندی عوامل حیاتی موفقیت خدمات شهری در پروژه‌های توسعه خدمات جدید، فصلنامه مطالعات مدیریت (بهبود و تحول)، سال22، شماره68، صص85-108


34. نصیری هنده خاله،اسماعیل(1394) تحلیل عوامل موثر بر مشارکت شهروندان در فرآیند استراتژی توسعه شهری (بررسی تطبیقی مناطق سه‌گانه شهر قزوین)، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، شماره16،صص161-180


35. نیکپور، عامر؛ ملکشاهی، غلامرضا؛ رزقی رمی، فاطره(1394) ارزیابی شاخص‌های توسعه پایدار شهری با تاکید بر عدالت در توزیع خدمات (مورد مطالعه: شهر بابل)، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال ششم، شماره بیست و دوم، صص125-138


36. وارثی، حمیدرضا؛ زنگی‌آبادی، علی؛ یغفوری، حسین (1387) بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی مورد؛ زاهدان، جغرافیا و توسعه، شماره11، صص139-156


37. هدایتی،اکبر؛ عباسی، الهام(1388) مدیریت علمی کانون‌های جرم‌خیز با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS مورد مطالعه:انواع جرایم سرقت درشهر قزوین،فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی، سال چهارم،شماره دوم،صص177-198


38. هوشنگی، نوید؛ آل شیخ، علی‌اصغر؛ هلالی، حسین(1393) بررسی منطقه‌ای پتانسیل تابش خورشیدی با ارزیابی و بهینه‌سازی روش‌های درون‌یابی در سطح کشور ایران، فصلنامه برنامه ریزی منطقه‌ای، سال چهارم، شماره 16، صص1-16


39. Sarwar,jahan, tashikatsu oda,(1999), Distribution of Public Facilities in Dhaka, Bangladesh ,A Spatial Analysis


40. Talen,e, anselin,l,(1998), Assessing spatial equity: an evaluation of  measures of accessibility to public playgrounds, Environment and Planning A, vol 30, p 595-613

Tsou,ko-wan,yu-ting hung,yao-lin chzng, (2005),an accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities,cities,vol22,no 6, p 4