مکانیابی و تحلیل پراکنش فضای سبز با رویکرد عدالت فضایی (نمونه موردی: کلانشهر تبریز)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

رسول درسخوان ¹ (استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.)
هادی پاشاچینی ² (دانشجوی‌کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی ‌شهری، دانشکده معماری‌‌ و ‌هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/07/13 تاریخ پذیرش : 1399/10/30 تاریخ انتشار : 1399/11/01

کلید واژه: مکانیابی, فضای سبز, عدالت فضایی, تبریز, پراکنش فضایی,

چکیده مقاله :

هدف اصلی پژوهش، ارزیابی پراکنش فضای سبز و مکانیابی در جهت توسعه آتی با رویکرد عدالت فضایی در کلانشهر تبریز می‌باشد. روش تحقیق به لحاظ هدف کاربردی بوده و از نظر ماهیت بنیادی-کاربردی می‌باشد و به لحاظ زمانی، مقطعی است. برای گردآوری داده ها از سه شیوه کتابخانه‎ای، میدانی و نقشه های وضع موجود شهر به تفکیک مناطق استفاده شده‌است. تجزیه و تحلیل داده‌ها به دو صورت کمی و کیفی صورت پذیرفته است. معیارهای انتخاب شده در جهت مکانیابی عادلانه فضای سبز توسط کارشناسان خبره وزن دهی شده و نقشه عوامل در سیستم اطلاعات جغرافیایی خروجی گرفته می‌شود که در نهایت مکان‌های پیشنهادی با مدل Index Overlay نشان داده می‌شود. یافته‌های این پژوهش نشانگر این است که کمترین مساحت فضای سبز مربوط به منطقه 9 و بیشترین مساحت مربوط به منطقه 2 می‌باشد. طبق آمار سرانه فضای سبز، منطقه 2 با سرانه 4/9 و منطقه 9 با سرانه 1 به ترتیب بیشترین و کمترین سرانه فضای سبز را در کلانشهر تبریز دارند. این اختلاف زیاد سرانه‌ها در دسترسی ساکنین این مناطق به فضاهای سبز را با مشکل رو‌به‌رو می‌کند و نشانگر رعایت نشدن عدالت فضایی در توزیع فضای سبز است. شهر تبریز در سال‌های نه چندان دور به عنوان یکی از باغ شهرهای ایران شمرده می‌شد ولیکن امروزه به دلیل افزایش جمعیت و به طبع آن کاهش سرانه فضای سبز و توزیع نامتوازن آن با دسترسی نامناسب به این فضاها روبه‌رو شده است بطوریکه این کمبود در مناطق مختلف آن به یک اندازه نمی‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Evaluating the distribution of Green Space and locating for future development by the spatial balance approach in the metropolis of Tabriz, is the main purpose of this study. The research method is applied in terms of purpose, fundamental-applied in nature and also cross-sectional in terms of time. To collect the data, three methods of library, field and status maps of the city have been used. Data analysis has been done both quantitatively and qualitatively. The selected criteria for fair locating of Green Space are evaluated and chosen by experts and the map of factors is output in the GIS (Geographical Information System), which finally has shown the proposed locations with the Index Overlay model. The findings of this study indicate that the lowest area of Green Space is related to region 9 and the highest one is related to region 2. According to the Green Space per capita statistics, region 2 with 9.4 per capita and region 9 with 1 per capita, have the highest and lowest Green Space per capita in Tabriz. This significant difference makes the accessibility difficult for the residents of these areas to Green Spaces that indicates the lack of spatial balance in the distribution of Green Space. Not so long ago, Tabriz was considered as one of the garden cities in Iran. However, nowadays due to population growth that leads to a decline in Green Space per capita and its unbalanced distribution, it is faced with inappropriate access to these spaces; So that this deficiency is not the same in its different areas.

منابع و مأخذ:

احمدی، محمد؛ شمسی پور، علی اکبر؛ (1399)، تحلیل توزیع خدمات عمومی با رویکرد عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر بجنورد)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8(1)، ص 73-98.

تیموری، راضیه (1395)، الگوسازی ساختار اکولوژیکی توسعه فضای سبز شهری با رویکرد آینده‌پژوهی نمونه موردی: کلان‌شهر تبریز، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، دانشگاه تبریز.

حامدی، علیرضا، درس خوان، رسول؛ فرامرزی اصل، مهسا؛ (۱۳۹۸). چارچوب عملیاتی تبیین و اندازه گیری شاخص‌های پراکنده رویی شهری با کاربست تجربیات جهانی مورد مطالعه: شهر ارومیه، مجله صفه، ۲۹(۸۵)، ص ۱۱۷-۱۴۲.

حسینی، سیدهادی؛ رفیعی، غزاله؛ جوادیان، سید حمید؛ (1395)، تحلیلی بر آسیب‌شناسی طراحی فضاهای سبز عمومی در مناطق شهری مطالعه موردی: پارک ارم شهر سبزوار، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 8(3)، ص 149- 171.

حکمت نیا، حسن؛ گیوه چی، سعید؛ حیدری نوشهر، نیر؛ (1390)، تحلیل توزیع فضایی خدمات عمومی شهری با استفاده از روش استاندارد سازی داده‌ها، تاکسونومی عددی و مدل ضریب ویژگی (نمونه موردی شهر اردکان)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، 43(77)، ص 165-179.

رحیمی، محمد؛ صنیعی، منصور؛ اسماعیل‌زاده، عبدالسلام؛ (1398). ارزیابی عدالت فضایی در توزیع و توسعه پایدار فضای سبز شهری با استفاده از مدل آنتروپی و ضریب پراکندگی (نمونه موردی: مناطق 10 گانه شهر شیراز)؛ فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(1)، ص 277-292.

رستمی، فرامرز، (1389)، بررسی و تحلیل نحوة توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی، مطالعة موردی شهر یاسوج، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

ستاوند، محمد هادی؛ حاجی زاده، فاضل؛ یغفوری، حسین؛ (1398)، واکاوی فضایی مناطق شهری شیراز از منظر عدالت اجتماعی با تأکید بر خدمات عمومی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19(52)، ص 171- 192.

سعیدی منفرد، ساناز؛ حنایی، تکتم؛ شیروانی مقدم، سوسن؛(1399)؛ تبیین مؤلفه‌های کالبدی و عملکردی مؤثر بر عدالت فضایی در سکونتگاه‌های حاشیه‌ای (مطالعه موردی: کلان‌شهر مشهد)، معماری و شهرسازی پایدار، 8(1)، ص 67-81.

شیخ علی پور، بهزاد، عبدالهی، علی اصغر، پور خسروانی، محسن، (1395)، بررسی توزیع بهینه خدمات شهری به منظور رسیدن به عدالت فضایی با استفاده از GIS: مطالعه موردی منطق چهاگانه شهر کرمان، کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

صمدی، محمد (1397)، بررسی تناسب زیرساخت سبز شهری با رویکرد عدالت فضایی مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز، پایان‎نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، دانشگاه تبریز.

طرح توسعه و عمران (جامع) شهر تبریز، وزارت راه و شهرسازی، اداره کل مسکن و شهرسازی استان آذربایجان شرقی.

عنابستانی، علی اکبر؛ حسینی، معصومه؛ (1397)، بررسی تطبیقی سطح امنیت در پارک‎های شهری از منظر عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: پارک‎های شهری مشهد)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 6(2)، ص 307-330.

فصیحی، حبیب اله، شماعی، علی، آذرخش، فاطمه. (1399). تحلیل دسترسی به بوستان‌های شهری با رویکرد عدالت فضایی (نمونة مطالعه: شهر ایلام، برنامه ریزی فضایی (جغرافیا)، 10(2)، ص 105- 118.

مجنونیان، هنریک ، (۱۳۷۴)، مباحثی پیرامون پارک‌ها، فضای سبز و تفرجگاه‌ها، انتشارات پارک‌ها و فضای سبز شهر تهران.

محمودزاده، حسن؛ عسکرنژاد، رقیه؛ رضازاده، زهرا؛ (1395)، تحلیل توزیع فضای سبز شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر اردبیل)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4(4)، ص 691-715.

محمودزاده، حسن؛ صمدی، محمد؛ هریسچیان، مهدی؛ (1399). بررسی تناسب زیرساخت سبز شهری با رویکرد عدالت فضایی با استفاده از متریک‌های سیمای سرزمین و تحلیل شبکۀ فازی (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تبریز)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8(2)، ص 299-325.

مرصوصی، نفیسه، (1383)، تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در شهر تهران، ماهنامه پژوهشی-آموزشی شهرداری‌ها، 6(65)، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها.

نصیری هنده خاله، اسماعیل، (1397)، تحلیل نابرابری‌های فضایی توزیع خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی با استفاده از مدل ویکور مطالعه موردی: شهر قزوین، مجله آمایش جغرافیایی فضا، 8(28)، ص133- 154.

هاروی، دیوید، (1379)، عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان و همکاران، تهران، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، وابسته به شهرداری تهران.

Chipperijn, Jasper., Ekholm, Ola, Stigsdotter, Ulrika, Toftager, Mette, Bantsen, Peter, Kamper- Jorgensen, Finn, and Randrup, Thomas, (2009), Factors influencing the use of green space : Results frome a Danish National Representive Survey., Landscape and Urban Planning, Volume 95, Issue 3, PP: 130-137.

Combera ,Alexis, Brunsdon, Chris, and Green, Edmund (2008), “Based GIS Using a Network Analysis to Determine Urban Green Space Accessibility for Different Ethnic and Religious Groups’. Landscape and Urban Planning, Volume 86, Issue 1. PP: 103-114.

Dufaux, Fredric. (2008), birth annoncement, justice spatial, www.jssj.org.

Fleurbaey‚ M., Kartha, S.‚ Bolwig, S.‚ Chee, Y.L.‚ Chen, Y.‚ Corbera, E.‚ Lecocq, F.‚ Lutz, W.‚ uylaert, M.S.‚ Norgaard, B.‚ Oker-eke, C.‚ Sagar, A.D.‚ (2014). “Sustainable Development and Equity”, Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change, Cambridge University Press‚ 518 p.

Liao, Chin-Hsien, Ko-Wan Tsou (2009) explore the spatial equity of urban public facility allocation based on sustainable development, Real corp, (www.corp.at)

Loughran, Kevin (2018), ‘Urban parks and urban problems: An historical perspective on green space development as a cultural fix., journals.sagepub.com/doi/10.1177/0042098018763555

Meng, Q. (2018), Fracking equity: A spatial justice analysis prototype. Journal of Land Use Policy, 70(5): 10-15.

Omer, I., (2005), Evaluating Accessibility Using House-Level Data: A Spatial Equity Perspective, Computers, Environment and Urban Systems, No. 30, PP 254–274.

Shin, ho, (2012), Income Related in query in health care access and delivery, Rout ledge. London.

Tsou Ko-Wan, Hung Yu-Ting and Chang Yao-Lin, (2005).An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public Facilities, Department of Urban Planning, National Cheng Kung University, Tainan 70101, Taiwan

Wan, Change, (2011), A com purgative analysis of victor and saw, Faculty of civil engineering, Belgrade.

Zuniga-Teran^, Adriana and Gerlak, Andrea (2019), A Multidisciplinary Approach to Analyzing Questions of Justice Issues in Urban Green space, Journal of Sustainability, 11(11), 3055