حل و فصل منصفانه دعوی از منظر فقه و حقوق

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

سید کمال حسینی ¹ , جواد نیک نژاد ²

1 - دانشجوی دکتری گروه حقوق، واحد آیت‌الله آمل، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران.
2 - استادیار گروه حقوق‌خصوصی، واحد قایم‌شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم‌شهر،ایران

تاریخ دریافت : 1398/12/23 تاریخ پذیرش : 1399/06/15 تاریخ انتشار : 1400/12/01

کلید واژه: انصاف, عدالت توزیعی, عدالت رویه‌ای, جریان درست حقوقی, برخورد برابر,

چکیده مقاله :

در این مقاله به این پرسش کلّی پاسخ داده می شود که منظور از معیارهای عادلانگی حلّ و فصل اختلاف چیست؟ با بررسی مفاهیم مرتبط با عدالت و انصاف، از نگاه مبانی فقهی و حقوقی و بر پایه ی معیارهای عدالت رویه ای، هرگونه حل و فصل اختلاف باید شامل سه اصل مهم باشد: رفتار و برخورد برابر، رویکرد منطقی به تصمیم گیری و کارآمدی که این مورد به نوبه خود شامل دسترسی و احتمال حلّ و فصل اختلاف و سازوکارهای مقابله با نابرابری های رویه ای موجود میان طرفین است بر اساس معیار دسترسی و احتمال حلّ و فصل اختلاف، اشخاص باید به شکل منصفانه ای امکان دسترسی به حلّ و فصل اختلاف را داشته باشند و نیز رسیدگی می بایست با کمترین هزینه ی زمانی و مالی انجام پذیرد. پیرو معیار دوم، آن دسته از موانع پیش روی حضور موثّر طرفین در دادرسی که منبعث از روند اجرا نبوده بلکه برآمده از ناتوانی یکی از طرفین برای حضور در مسیر دادگری به شکل برابر است، باید بر اساس اتّخاذ شیوه ها و ابزار گوناگون تعدیل شده و یا ازمیان روند.

چکیده انگلیسی:

At the whole we talk about fairness maxims of dispute resolution in this essay. From our view and based on principles of procedure justice any dispute resolution mechanism must have three important principles: equal treatment with parties to dispute, rationality in making decision and efficiency that this one contains access and possibility to reach to a dispute resolution and being tools for counter with procedural inequalities between parties in turn. According to access and possibility to reach to a dispute resolution parties should be able to reach to a dispute resolution mechanism. Proceeding on this method should be done by minimum costs and delay and based on the second criterion those issues making problem for parties for taking part in proceedings, which are not arisen of proceeding rules but have been created by one party inability to take part equally in process should be balanced or eliminated.

منابع و مأخذ:

1-فارسی

1-1-کتب

1. اسکینی، ربیعا. (1361 ) منابع حقوق بیع تجاری­بین­المللی، مجله­ی حقوقی، ش. 6.


2. اصغری، سید محمّد. (1388) عدالت به مثابه­ی قاعده­ فقهی و حقوقی، قم: موسّسه فرهنگی و اطلاع­رسانی تبیان.


3. عمید، حسن. (1366) فرهنگ عمید، جلد اوّل، تهران: انتشارات امیر کبیر.


4. کاتوزیان، ناصر. (1349) کلیّات حقوق، جلد دوم، تهران: نشر میزان.


5. کاتوزیان، ناصر. (1396) عدالت قضایی: گزیده آراء، چاپ پنجم، تهران: بنیاد حقوقی میزان


6. معین، محمّد. (1386) فرهنگ معین، جلد دوم، تهران: فرهنگ ماهرخ.


7. منتظری، حسینعلی (1379) مبانی فقهی حکومت اسلامی، جلد سوم تهران: سرایی.

2-1-مقالات

8. باوری، اسدالله. (1383) "حقّ برخورداری از دادرسی منصفانه و آیین دادرسی نوین"، مجله­ی حقوق اساسی، 2: 253-290.


9. حسن­زاده، مهدی. (1397) "موارد نقض احکام قضایی در فقه امامیه"، مجله­ی پژوهش­های فقهی، دوره­ی چهاردهم، 1: 83-104.

• قاری­سیّدفاطمی، سیّدمحمّد.(1380). "تحلیل مفاهیم کلیدی حقوق بشر معاصر؛ حقّ، تعهّد، آزادی، برابری و عدالت"، مجله­ی تحقیقات حقوقی، 33-34:


• گرجی، ابوالقاسم.(1370) عدالت، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 27.


• موسوی­بجنوردی، محمّد؛ روحانی، سمیه.(1391)"شاخصه­های عدالت قضایی از منظر
  امیرالمؤمنین علی (ع) با رویکردی بر آرای فقهی امام خمینی(ره)"، مجله پژوهش­نامه متین، 54: 19-44.

13. موذّن­زادگان، حسن­علی.(1379) اصول دادرسی کیفری از دیدگاه امام علی (ع)، فصل­نامه مصباح، 34: 25-40.

2-عربی

• آشتیانی، محمّدبن­حسن­جعفر.(1363) کتاب­القضاء، قم: دارالهجره،


• ابن­زهره حلبی، حمزه­­بن­علی. (1417) غنیه النزوع، قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).


• بهاءالدین محمّد بن تاج‌الدین حسن بن محمّد اصفهانی(فاضل­اصفهانی). (1391ق) کشف­اللثام، الجزء 2، تهران: فراهانی.


• حرّعاملی، محمّدبن­حسن(1416) وسائل الشیعه فی تحصیل مسایل الشریعه، الجزء 27، قم: موسّسه آل­بیت.


• -----------------،(1416) وسائل الشیعه فی تحصیل مسایل الشریعه، الجزء 18، قم: موسّسه آل­بیت.


• -----------------،(1416) وسائل الشیعه فی تحصیل مسایل الشریعه، الجزء 29، قم: موسّسه آل­بیت.


• حلّی، جعفربن­حسن (محقّق حلّی).(1403) معارج الأصول، قم: موسّسه آل البیت(ع).


• زین‌الدین­بن­علی­بن­احمدعاملی­جبعی(شهیدثانی).(1410)الروضه ­البهیه ­فی­الشرح­ المعه الدمشقیه، الجزء­ الاوّل ، قم: مکتبه­الدواری.


• صدوق، محمدعلی­ابن­بابویه القمی.(1404) من لایحضره الفقیه، جلد 4، چاپ دوم، قم: جامعه مدرسین.


• طباطبایی­یزدی، سیدمحمّدکاظم.(1122 ق) العروه الوثقی، جلد 1، چاپ دوم، قم: موسسه نشر اسلامی.


• طوسی، محمدبن­حسن.(بی­تا) المبسوط فی فقه الأمامیه، بی‌جا: المکتبة المرتضویه.


• --------------.(1400) النهایه، بیروت: دارالکتب العربی.


• کلینی، محمّدبن­یعقوب.(1367) الکافی، چاپ سوم، جلد 7، قم: دارالکتب الاسلامیه.


• فیض­الاسلام اصفهانی، علی نقی(بی­تا) ترجمه و شرح نهج­البلاغه، بی­جا.


• محقق­اردبیلی، احمد.(1418) مجمع الفائدة و البرهان، بی­جا: مؤسسة النشر الإسلامی.


• موسوی­خویی، ابوالقاسم.(بی­تا) التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: مؤسسه آل‌البیت.


• نجفی، محمدحسن.(1429) جواهرالکلام، الجزء 13، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.


• ------------.(1429) جواهرالکلام، الجزء 41، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.


• نوری، میرزاحسین.(1408) مُستَدرَکُ الوَسائل و مُستَنبَطُ المَسائل ، الجزء الاول، بیروت: موسسه آل­البیت لاحیاء التراث العربی.

3-Latin

   3-1-Books

33. Bailey,S,H, Ching, J.P.K,Gunn, M.J,Ormerod,D.C (2002). Bailey and Gunn: On the Modern Legal System, 4th ed, London: Sweet & Maxwell.


34. Bayles, M. E. (2012). Procedural Justice: Allocating to individuals (Vol. 10), Springer Science & Business Media.


35. Fleischacker, S. (2005). A short history of distributive justice: Harvard University Press.


36. Galligan,D.J.(1996). Due Process and Fair Procedures, Clarendon Press Oxford.


37. Habermas, J. (1992). Faktizitat und Geltung, Suhrkamp Frankfurt am Main.


38. Rawls, J. (1999). A Theory of Justice, Revised Edition, Oxford University Press Oxford.


39. Törnblom, K., & Vermunt, R. (2016). Distributive and Procedural Justice: Research and Social Applications, Routledge.

3-2-Papers

40. Bingham, L. (1998) 'On Repeat Players, Adhesive Contracts, And the Use of statistics in Judicial Review of Employment Arbitration Awards', McGeorge Law Review, 29: 223-259.


41. Fuller, L. (1978-79) “The Forms and Limits of Adjudication', Harvard Law Review, 92: 353-409.


42. Gruber, A. (2010). "A Distributive Theory of Criminal Law”, William and Mary Law Review, 52(1).


43. Redish, M.H, Marshall, L.C. (1986) 'Adjudicatory Independence and the Values of Procedural Due Process’, Yale Law Journal, 05:455-505.


44. Richardson,G, Genn,H. (2007) "Tribunals in Transition: Resolution or Adjudication", Public Law, 116-141.


45. Summers, R.S. (1974) 'Evaluating and Improving Legal Processes-A Plea for "Process Values", Cornell Law Review, 60: 1-52.

3-3-Cases

46. v. Sussex Justices. Ex p McCarthy [1914] 1KB 256 (Divisional Court).


47. Hendrich v. France A Series No. 296-A (1994) 18 E.H.R.R. 4

1-Persian

1-1-Books

12. Asghari, Sayyid Muhammad. (2009) Justice as a Jurisprudential and Legal Rule, Qom: Tebyan Cultural and Information Institute.


13. Amid, Hassan. (1987) Amid Dictronary, Vol.1, Tehran: Amir Kabir Publications.


14. Katozian, Nasser. (1349) Generalities of Law, Vol. II, Tehran: Mizan Publishing.


15. Katozian, Nasser. (2017) Judicial Justice: Excerpts, Fifth Edition, Tehran: Mizan Legal Foundation


16. Moin.M (2007) Farhang-e- Moein, Vol. 2, Tehran: Farhang Mahrokh.


17. Montazeri, Hossein Ali (1379) Principles of jurisprudence of the Islamic government, Volume 3 of Tehran: Sarai.

1-2-Papers

8. Skiny, Rabia. (1982) Sources of International Trade Sale Law, Legal Journal, Vol. 6.


9. 9. Hassanzadeh, Mehdi.(2019)"Cases of Breach of Judicial Verdicts in Imami Jurisprudence", Journal of Jurisprudential Research, Volume XIV, 1: 83-104.


10. Qari Sayyed Fatemi, Sayyed Muhammad (2002). "Analysis of Key Concepts of Contemporary Human Rights: Right, Commitment, Freedom, Equality and Justice", Journal of Legal Research, 33-34.


11. Gorji, Abolghasem. (1369) Justice, Journal of the Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, No. 27.

12.Mousavi Bojnourdi, Mohammad; Rouhani, Somayyeh.(2012) "Characteristics of Judicial Justice from the Perspective of Amir al-Mo'menin Ali with an Approach to the Jurisprudential Opinions of Imam Khomeini", Matin Research Journal, 54: 19-44.

Moazenzadegan, Hassan Ali. (2000) Principles of Criminal Proceedings from the Perspective of Imam Ali (AS), Mesbah Quarterly, 34: 25-40.

 

2- Arabic

13. Ashtiani, Mohammad Ibn Hassan Ja'far. (1983) Kitab al-Ghadha, Qom: Dar al-Hijra.


14. Ibn Zohra Halabi, Hamzah Ibn Ali. (1996) Aghniat Al-Nuzu, Qom: Imam Al-Sadiq Foundation.

15.Baha'uddin Muhammad Ibn Tajuddin Hassan Ibn Muhammad Isfahani. (1971) Kashfat al-Latham, Vol.2, Tehran: Farahani.

16. Horr Ameli, Muhammad Ibn Hassan (1982) Vasael Al-Shiain fi Tahsil al-Msail al-Sharia, Vol.27, Qom: Al-Bayt Foundation.


17. -----------------, (1982) Vasael Al-Shiain fi Tahsil al-Msail al-Sharia, Vol.18, Qom: Al-Bayt Foundation.


18. -----------------, (1982) Vasael Al-Shiain fi Tahsil al-Msail al-Sharia, Vol. 29, Qom: Al-Bayt Foundation.


19. Halli, Ja'far Ibn Hassan (Mohaqeq Helli). (1969) Marej al-Osul, Qom: Al-Bayt Foundation


20. Zayn al-Din ibn Ali ibn Ahmad Ameli Jaba'i (Shahid Thani).(1989) Al-Rawdah Al-Bahiya fi Al-Sharh Al-Ma’a Al-Dimashqiah, Vol.1, Qom:Al-Dawwari Library.


21. Saduq, Muhammad Ali Ibn Babawiyyah al-Qomi.(1983) Man La Yahdhor al-Faqih, Vol.4, Qom: Teachers University.


22. Tabatabai Yazdi, Seyed Mohammad Kazem. (2001) Al-Orwa Al-Wothqa, Vol.1, Second Edition, Qom: Islamic Publishing Institute.


23. Tusi, Muhammad Ibn Hassan. Al-Mabsoot in the Fiqh of the Al Imami, Al-Murtaza Library.


24. --------------. (1979) Al-Nahaie, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.


25. Koleini, Mohammad Ibn Yaqub. (1947) Al-Kafi, Third edition, Vol.7, Qom: Islamic Library.


26. Faiz al-Islam Isfahani, Ali Naqi. Translation and Explanation of Nahj al-Balaghah.


27. Mohaqeq Ardabili, Ahmad. (1997) Majma’e Al Faedah and Al Borhan, Islamic Publication Institution


28. Mousavi Khoei, Abu al-Qasim. Sharh al-Urwah al-Wuthqa, Qom: Aal al-Bayt Foundation


29. 30. Najafi, Mohammad Hassan. (2008) Jawahar al-Kalam, Vol. 13, Qom: Islamic Publishing Foundation.


30. ------------. (1429) Jawahar al-Kalam, Vol.41, Qom: Islamic Publishing Foundation.


31. Nouri, Mir Hossein. (1987) Mustadrak Al-Wasail, Vol.1, Beirut: Aal al-Bayt Institute for the Revival of the Arab Heritage.