دانش بومی کاربرد اجزاء درخت بلوط در عشایر رستم
محورهای موضوعی : جامعه شناسی
جلال یوسفی
1
(
مدرس دانشگاه، پژوهشگر مسایل روستایی، عشایری و دانش بومی.
)
کلید واژه: بلوط, دانش بومی, بلوط ایرانی, تانن, جفت و نوسازی,
چکیده مقاله :
علی رغم نیاز روز افزون جوامع روستایی و عشایری به کاربرد تکنولوژی های جدید، پذیرش این تکنولوژی در روستاها بسیار کم است. بررسی ها نشان می دهد که علت این عدم پذیرش تناسب نداشتن تکنولوژی با شرایط محیطی روستاهاست. دانشمندان معتقدند که برای پذیرش این دانش ، باید به دانش بومی متوسل گردید. این مقاله سعی دارد یک جنبه از این دانش را بررسی کند. در این تحقیق با روش میدانی به بررسی دانش بومی کاربرد اجزاء درخت بلوط در طایفه رستم از ایل ممسنی فارس پرداخته شده است. در این تحقیق، بخشی از مناطق قلمرو طایفه رستم ایل ممسنی فارس انتخاب گردید و از بین آن مناطق نیز، روستاهایی که دارای دانش بومی غنی تر در استفاده از بلوط بودند، انتخاب گردیدند و از این میان با روش نمونه گیری گلوله برفی، افراد مورد مطالعه انتخاب شدند. در این تحقیق از تکینیک های مشاهده مشارکتی، مشاهده آزاد و مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد و در برخی موارد به ناچار، از اسناد نیز بهره برده شد. در این تحقیق مشخص شد که در منطقه مورد مطالعه از یک سو، با توجه به نظریه نوسازی مبنی بر مباینت دانش بومی و توسعه، دانش بومی در دوران هایی که حاکمیت داشته، نه تنها مباینتی با آن نداشته و به عنوان یک مانع به حساب نمی آمده است؛ بلکه از پایداری در توسعه نیز برخوردار بوده است. نمود آن استفاده مردم از فرآورده های بلوط در بخش های متعدد از زندگی خود بوده اند و سال های سال با این درخت زیست کرده اند، اما ورود برنامه های مربوط به نوسازی، موجب تغییرات اساسی در ساختارهای جامعه مورد مطالعه، با تغییر سبک زندگی منطقه مورد مطالعه، بهره برداری از دانش بومی نیز رو به ضعف رفته است.
Despite increasing requirements of rural and tribal communities to use new technologies, the adoption of this technology in rural areas is very low. Surveys show that, the reason of this rejection is the incompatibility of technology with the rural environment. Scientists believe that, to accept the new technologies, it should be referred to indigenous knowledge. In this field study, the indigenous knowledge of the use of oak tree components in Rustam tribe from Mamasani tribe of Fars has been evaluated. Some regions of the territories of Rustam tribe were selected and among those regions, villages that have rich indigenous knowledge in the use of oak were selected. The subjects of the study were selected by snowball sampling method. In this study the techniques of participant observation, free observation and semi-structured interviews were used, and in some cases, documents were also used inevitably. It was found that, in the study area according to the modernization theory based on the compatibility of indigenous knowledge and development, indigenous knowledge has not only been incompatible and an obstacle at the times it was governed, but also it was sustainable in development. The example of this, is the use of oak products by people in their lives and living with this tree for many years. But the arrival of modernization program, caused fundamental changes in the structures of the studied population, and with the lifestyle changes in this area, the utilization of indigenous knowledge has been weakened.
احمدی، ف. (1374). بررسی عوامل بیماریزای ملخ بال کوتاه ایرانی در استان کهکیلویه و بویراحمد. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تهران.
ازکیا، م. (1381). جامعهشناسی توسعه. تهران: موسسه نشر کلمه. چاپ چهارم.
ازکیا، م .(1382). روشهای کاربردی تحقیق. تهران: انتشارات کیهان.
اشرافیپور، ر. (1374). بررسی و تعیین مناسبترین ابعاد شبکه آماربرداری و سطح قطعه نمونه دزر جنگلهای بلوط ممرزستان(منطقه لوه). پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
اشرقی، چ. (1377).دانش بومی و برنامهریزی توسعه. مجله جنگل و مرتع. شمارهی40، سازمان جنگلهای مراتع و آبخیزداری کشور، پاییز.
امانالهی بهاروند، س. (1367). کوچ نشینی در ایران، پژوهشی درباره عشایر و ایلات. تهران: انتشارات آگاه. چاپ دوم.
پاپزن، ع. (1382). طراحی مدل تلفیقی دانش بومی و رسمی به منظور دستیابی به رهیافتی رسانهای. مشارکتی در استان کرمانشاه، پایاننامه دوره دکتری، دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران.
پورعسکری، ع. (1374). تعیین بهترین تراکم کشت بذر گونههای افرا (پلت) و بلوط (بلند مازو). پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
ترکمن، ج. (1374). آنالیز مواد استخراجی پوست پنجگونه از درختان پهن برگ ایرانی. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
توکل، م. (1357). کاربرد عکسهای هوایی به منظور بررسیهای کمی در جنگلهای غرب ایران (منطقه نوژیان). پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تهران.
ثابتی، ح.(1346). جنگلهای ایران، تهران. تهران:انتشارات کتابخانه ابنسینا.
چمبرز، ر. (1376). توسعه روستایی، اولویت بخشی به فقرا (حمایت از اقشار آسیبپذیر). ترجمه: م، ازکیا. انتشارات دانشگاه تهران.
حجگزار، ا. (1377). تاثیر باکتری Berlinerبر روی جوانه خوار بلوطLinne و مقایسه آن با سموم شیمیایی. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
دردایی، ع. (1379). بررسی تاثیر..….Lepionو …...Dimilin بر رویلاروهای دم قهوهای بلوطLymantridae و Lep (L.) در شرایط گلخانهای. پایاننامه کارشناسی، دانشگاه ارومیه دانشکده کشاورزی.
درگاهی، د. (1360). بررسی خصوصیات مرفولوژیک و جنگلشناسی بلوط در ارتفاعات مختلف (جنگلهای منطقه گرگان). پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تهران.
دهقان منشادی، ح. (1372). مطالع و بررسی امکان افزایش عمر مفید تراورسهای راهآهن جمهوری اسلامی ایران. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
رزاقی، م. (1378). طراحی تلفیقی دانش بومی و نوین در تهیه الگوی ترویج کشت بنه (در منطقه رویشی زاگرس). پایاننامه دوره دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی.
رضوی، س .(1384).دانش بومی کشاورزی و منابع طبیعی و تلفیق آن با دانش نوین.مجله جهاد. سال بیست و پنجم، شمارهی 269.
زارع، ح؛ و دیگری. (1381). نگرش به دانش بومی. مجله جهاد. سال نوزدهم، شمارهی 231-230.
شاهحسینی، ع. (1384). آیین چوپانی. فصلنامه عشایری ذخائر انقلاب- سازمان امور عشایر ایران. شمارهی 46-45.
شریفزاده؛ و همکاران .(1382). ساختدهی چارچوبی برای ارتقای کاربری و توسعه نظامهای دانش بومی در توسعه پایدار. مجله جهاد. سال بیست و سوم، شمارهی 261-260 .
عرفانیان، غ. (1373). بررسی امکان تکثیر رویش (قلمه) سهگونه درختان جنگلی افرا پلت- نمدار- بلوط بلند مازوی جنگلهای زرین علیآباد کتول. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
عمادی، م؛ و دیگری.(1378). دانش بومی و توسعه پایدار روستاها، دیدگاهی دیرین در پهنهای نوین. روستا و توسعه. شمارهی 33.
غفاری، ت .(1370). مراتع پشتوانه اقتصادی. فصلنامه عشایری ذخایر انقلاب. شمارهی 14، ناشر: سازمان امور عشایر کشور.
فرهادی، م.(1373). فرهنگ یاریگری در ایران. تهران: مرکز نشردانشگاهی. جلد اول.
فرهادی، م.(1379). مال، تعاونی سنتی عشایر ایران. فصلنامه عشایری ذخایر انقلاب. دوره جدید، شمارهی 4-3.
فرهادی، م. (1386). واره «درآمدی به مردمشناسی و جامعهشناسی تعاون». تهران: شرکت سهامی انتشارات. چاپ دوم.
فلاح، ا. (1374). مقایسه نمونهبرداری با قطعات نمونه دارای مساحت ثابت و قطعات نمونه دارای مساحت تغییر(رلاسکوب) در جنگلهای بلوط شمال(لوه گرگان).پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
کریمی، س .(1383). دانش بومی در فرآیند توسعه. مجله جهاد. شمارهی 262-261.
کیارستمی، خ. (1370). تاننها در کشت بافت و گیاه بلوط. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تهران دانشکده علوم.
متوسلیان، م. (1357). اندازهگیری مواد مغز دانه بلوط و بررسی ارزش غذایی و دارویی آن.پایاننامه کارشناسیارشد دانشگاه علوم پزشکی تهران.
مرکز آمار ایران.(1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
موسوی، ر. (137). بررسی و تعیین قطر و سن بهرهبرداری اقتصادی بلوط (بلند مازو) طرح جنگلداری لوه. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
مهاجر، ا. (137). بررسی وضعیت حیات طبیعی بلوط بلند مازو در طرح جنگلداری لوه. پایاننامه کارشناسیارشد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
میرزایی، ح. (1374). تاج پوششی جنگل بر زیر اشکوب مرتعی در جنگلهای بلوط غرب (کرمانشاه). پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
نصرتی، ب. (1377). برسی مقایسهای کامبیوم بخش سالم با بخش سرطان بلند مازو. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
وثوقی، م. (1386). جامعهشناسی روستایی. تهران: انتشارات کیهان. چاپ دوازدهم.
یوسفی، ج. (1383). دانش بومی استفاده از بلوط در شهرستان ممسنی. پایاننامه کارشناسیارشد در رشته توسعه روستایی، زیر نظر مصطفی ازکیا، دانشگاه تهران.
یوسفی، ج. (1390). دانش بومی با تاکید بر جامعه روستایی ایران. تهران: انتشارات راه سبحان با همکاری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور.
یوسفی، ج .(1392). دانش بومی«مجموعه مقالات». تهران: انتشارات کتاب اول.
یوسفی، م. (1378). بررسی اثر تعرضات انسان و دام بر ساختار جنگلهای بلوط یاسوج (منطقه پاتاوه). پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
Agrawal, A. (1995). Dismantling the Drivide Between Indigenous and scientific knowledge. Development and change. Vol. 26. No, 3.
Claxton, M. (2010). Indigenous Knowledge and Sustainable Development. istingushed Lecture, The Cropper FoundUWI, St Aud Tobago gustine, Trinidad anSeptember 1.
Evelyn, M. (1995). Framework for Enhancing the Use of Indigenous Knowledge. IK Monitor 3(2).
Gegeo, W. (1998). TheContemporaryPacific.Vol. 10, Number 2, Fall 1998. P.p: 289–315.
Grenier, L. (1998). Working with Indigenous Knowledge. A Guide for Researchers International Development and Research Centre, Ottowa, Canada.
Lionberger, H.F. & Gwin, P.H. (1991). Technology Transfer: From Researchers. To Users: A Textbook of Successful Research Extension Strategies Used to Develop Agriculture. Columbia, MO: University of Missouri, University Extension.
Vazquez, J. (2011). The role of indigenous knowledge and innovation in creating food sovereignty in the Oneida Nation of Wisconsin.
Warren D, M. & Krishman, K. (1988). Indigenous Knuowledge for Sustainable Agriculture and Rural Development. IIED, November.
Wole, Olatokun M. & Ayanbode. (2008). Traditional Knowledge for Sustainable Development: A Case from the Health Sector in Kerala, India, Indian Journal of Traditional Knowledge .Vol. 8(2). April 2009.
