الگو وارگی عامل فرگشت در معماری ایران دوران اسلامی «نمونه موردی مجموعه های مذهبی قرن 8-9ه.ق. شهر تبریز»
محورهای موضوعی : دو فصلنامه فضای زیست
میر محمد جواد پورهادی حسینی
1
,
لیدا بلیلا ن اصل
2
,
سحر طوفان
3
,
محمد رضا پاکدل فرد
4
1 - گروه هنر و معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - گروه هنر و معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
4 - گروه هنر و معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز
کلید واژه: زبان الگو, تداوم, دارالسلطنه تبریز, فرگشت معماری,
چکیده مقاله :
برای تعریف یک معماری اثرگذار مهمترین موضوع کیفیت فضا می باشد که از استمرار الگوها و عناصر در مکان حاصل می شود. هنرمندان و صاحب نظران این سرزمین بر خلاف مظاهر گوناگون اقلیمی و تنوع قومی و به رغم تفاوت های صوری شان در زبان گفتاری توانسته اند بواسطه هنر، حقیقتی واحدرا با عنوان معماری نشان دهندکه این محصول نتیجه زبان الگو می باشد. مفاهیم و شاخصه های معماری می توانند بواسطه الگوها، فرم های بی نهایت ایجاد کنند که دارای کیفیت می باشند. با فرض اینکه مفاهیم وشاخصه های این معماری تحت تاثیراندیشه شکل یافته اند، اندیشه ای که به عنوان زبان الگو از ابتدا در تهرنگ معماری این سرزمین دیده می شود و بعنوان مهمترین اصل وحدت دهنده معماری ایران در دوران اسلامی است. یکی از بناهایی که پس از حضور اسلام اهمیت ویژه ای پیدا کرده است مساجد می باشند که بعنوان قلب تپنده و تأثیر گذار بین سایر عناصر شهری ایفای نقش کرده است. در این پژوهش با تبیین مفاهیم، اصول و نظریه های مستخرج از اندیشه صاحب نظران داخلی بر مبنای پژوهش تاریخی - تفسیری و راهبرد توصیفی- تحلیلی و همچنین تحلیل نمونه های موردی به تبیین زبان الگوی معماری پرداخته شده است. ابتدا با بررسی ومعرفی زبان الگو و تدوین جدول نظری صاحب نظران، زبان الگوی معماری را مستخرج و بر این اساس به بررسی مجموعه های قرن 8 الی 9 ه.ق شهر تبریز که بعنوان مرکز حکومتی، سیاسی، وتجاری عصر بوده، پرداخته شده است. نتایج حاصل طبق پیش فرض و تحلیل نمونه های در دسترس نشان می دهد که معماری ایرانی در دوران حضور اسلام بر اساس الگوهای عملکردی و انتزاعی شکل گرفته است و الگووارگی، به عنوان مهمترین اصل تداوم و تکامل(فرگشت) درمعماری این سرزمین وجود داشته است. نهایتاً می توان گفت معماری ایرانی در دوران اسلامی، معماری بر مبنای الگو وارگی می باشد نه سبک گرا.
In the endeavor to explain an effective architecture, the most significant issue is the quality of the space, results from the continuity of patterns in the intendent sites. The artists and experts of this land, contrary to the various manifestations of climate and ethnic diversity, and in spite of formal differences in spoken language, have been able to show through art a single truth called architecture, which has evolved over time, and this product is the result of model language. The concepts and characteristics of the architecture can generate infinite forms through patterns and particular outlines having high quality. Assuming the concepts and characteristics of the intended architecture were formed under the influence of thought, which can be understood as a model language in the architecture of this land from the beginning and is the most important unifying principle of Iranian architecture in the Islamic era. Patterns have always maintained their position during the past periods of the architecture of this land and in addition to repetition, they have evolved to the extent that can be said the primary patterns in pre-Islamic architecture being seen in the works of this land are same as in the Islamic era. It has been developed and exploited until it has become an integral part of architectural works. One of the structures that has gained special importance after the presence of Islam are mosques, played a significant role as the beating heart of the Islamic realm and influence among other urban structures. Mosques as worship centers played a prominent role as governmental, cultural, social and educational bases as a turning point in Islamic cities. It should also be mentioned that the same issue was seen in the holy building before Islam, and religious and holy places were considered as influential elements of every city. The way of research is based on the fact that we start from the relationship between language and architecture and that language is presented as a tool for understanding the world today and being defined as a structured system and has a consistent role in thought and understanding. To discover and intuit the patterns, the researcher has seen the need to know the components and categorize them in macro, medium and micro scales in Iranian architecture. First of all, the precedents being investigated and introduced to Alexander's theoretical approaches. Achieving a semantic, spatial and temporal quality, together with the departure of architecture from the process of machine designs, Alexander has proposed questions being answered in three stages: The first approach is rationalism, the second approach is to emphasize generalities, and the third approach is model language. In this research, by explaining the concepts, principles and the theories which were derived from the thoughts of national experts, and professionals, based on historical-interpretive research and exploration and descriptive-analytical strategy, as well as the analysis of case studies, the language of the architectural model has been discovered and explained. First, the researcher by examining, investigating, and introducing the model language and compiling the theoretical table of the experts, and professionals the language of the architectural model has been extracted and based on this model language, the structures of the 8th to 9th century AH of the city of Tabriz, which were considered as the governmental, political, and economic center of the era of the mentioned time, have been investigated and studied. The obtained results according to the evidence and based on the analysis of the available cases showed that Iranian architecture during the presence of Islam was formed based on the functional and abstract patterns and this patterning existed as the most important and significant principle of the continuity and evolution in the architecture of this land. Another important feature of the pattern language of the architecture of this land is its processing, which means that the architecture of this land contains hundreds of pattern languages that can be used in different forms and situations and by being placed next to each other create other patterns and cause the innovation and creativity in the formation of architectural works. Finally, it can be concluded that Iranian architecture in the Islamic era is model-based, not stylistic based on the case studies mentioned in the study.
1) ابوالقاسمی، لطیف.(1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)،45-4.
2) اردلان، نادر. (1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
3) اسمعیلی سنگری، حسین، ایلائی، وحید.(1393). بازخوانی اسناد کتیبه ای غیرمنقول در میراث جهانی مجموعه بازارتاریخی تبریز. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی،4(2)، 107-132.
4) اکبری، علی.(1392). زبان مشترک بیان ادبی و بیان معماری. کتاب ماه هنر، 185، 93-86.
5) الكساندر، كريستوفر. (1381). معماري و راز جاودانگي. ترجمه: مهرداد قيومي بيدهندي. تهران: انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي. (1979).
6) اوبن، اوژن. (1362). ایران امروز1907-1906. ترجمه: علی اصغر سعیدی. تهران: انتشارات زوار.(1907).
7) بارتلد، ویلهم. (1377). جغرافیای تاریخی ایران. ترجمه: همایون صنعتی زاده. تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقفات دکتر محمود افشار یزدی.(1869).
8) بلیلان، لیدا، حسن پور لمر، سعید.(1398). الگوهای هندسی و تناسبات طلایی، زبان مشترک معماری و هنر در روستای تاریخی ابیانه. نشریه معماری اقلیم گرم و خشک، 9(7)، 68-45.
9) بهنود، الناز، بلیلان، لیدا، ستارزاده، داریوش.(1399). تجلّی کهن الگوهای یونگ در ساختار معماریِ مجموعه آرامگاهی عارف چَلَبی اوغلو. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، 4(8)، 166-145.
10) پاکزاد،جهانشاه. (1390). تاريخ شهر و شهرنشيني در ايران(ازآغاز تا سلسله قاجار). تهران: انتشارات آرمانشهر.
11) پیرنیا، محمدکریم. (1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
12) تبریزی نور، نسیم، فلامکی، محمد منصور، بهاری اویلق، مهدی.(1395). جستاری به تعاملات فضا، فرهنگ و هویت ایرانی در تقابل با مفاهیم بنیادی معماری ایرانی. فصلنامه شباک، 4و5(11،12)، 119-123.
13) توسلی، محمد. (1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
14) حائری، محمد رضا.(1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
15) حبیبی، سید محسن. (1382). چگونگی الگو پذیری و تجدید سازمان استخوان بندی محله. نشریه هنر های زیبا، 13(13)، 39-32.
16) حجت، مهدی.(1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
17) خانلو، منصور. (1366). تبریز قدیم «سرگذشت تبریز از قدیم ترین ایام تا کنون».جلد دوم، تبریز: انتشارات تلاش.
18) دانش دوست، یعقوب.(1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
19) دیبا، داراب. (1378). الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران. فصلنامه معماری و فرهنگ، 1(1)، 109-97.
20) دیباجی، سید محمد علی. ناسخیان، علی اکبر. (1400). بازتقریر فرگشت در پرتو وحدت طبیعت و حقیقت انواع در فلسفه ی اشراق. دوفصلنامه فلسفه تحلیلی، 39(18)، 97-65.
21) سلطانزاده، حسین. (1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4. 22) سلطانی، مهرداد، منصوری، سید امیر، فرزین، احمد علی. (1391). تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری. باغ نظر، 21(9)، 14- 3.
23) سرابی، مینا، بلیلان، لیدا، آجرلو، بهرام. (1399). بازآفرینی ساختار معماری مسجد حسن پادشاه در تبریز(براساس منابع تاریخی و بقایای معماری موجود). هنرهای زیبا : معمار و شهرسازی، 1(25)، 104-91.
24) شیخ زین الدین، حسین. (1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
25) صارمی، علی اکبر. (1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
26) صباغچی، یحیی، احمدی، علی اصغر. (1400). تکوین صدرایی و فرگشت نئوداروینیستی بررسی تطبیقی پیدایش انسان در دو نظریه. دو فصلنامه فلسفه و کلام، 2(52)، 165-143.
27) عسگری، محسن، بهزادفر، مصطفی.(1395). به سوی یک معماری الگو شناسانه در معماری و شهرسازی. فصلنامه روش شناسی علوم انسانی، 89(22) ، 228-195.
28) عمرانی، بهروز، امینیان، محمد.(1386). گمانه زنی در میدان صاحب آباد و مسجد حسن پادشاه. مجله علمی و پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان،50(2) ،118-91.
29) کسروی،احمد.(1385). شهریاران گمنام. تهران: انتشارات نگاه.
30) ماهوش، مریم.(1385). بیان معماری، بروز حقیقت معماری در اثر. هنر های زیبا، 28(28)، 48-45.
31) محمود قزوینی، زکریابن محمدبن. (1373). آثارالبلاد و اخبار العباد.ترجمه: جهانگیر میرزا قاجار. تهران: انتشارات امیر کبیر،(1283).
32) محمودی نژاد، هادی، انصاری، مجتبی،پورجعفر،محمدرضا، تقوایی، علی اکبر.(1385). ساختار زبان الگو در طراحی شهری و معماری جستاری در ساختار زبان الگو در ادبیات شهرسازی و معماری سنتی. نشریه مسکن محیط روستا، 115(25)، 33-18.
33) مهاجری، ناهید، قمی، شیوا(1387). رویکرد تحلیلی بر نظریه های طراحی کریستوفر الکساندر( از یادداشت هایی بر ترکیب فرم و زبان الگو تا مفاهیم جدیدی از نظر پیچیدگی). هویت شهر2(2)،56-45.
34) میرفندرسکی، محمد امین. معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
35) میر میران، سید هادی.(1374). معماری ایران در سخن از چهار نسل از معماران صاحب نظر. آبادی، 19(5)، 45-4.
36) نوربرگ شولتز، كريستين.(1381). معماري: حضور، زبان و مكان. ترجمه: عليرضا سيد احمديان. تهران: انتشارات موسسه معمار.(2000).
37) وهرام، مجید.(1349). جغرافیای تاریخی و آثار باستانی تبریز. نشریه بررسی های تاریخی، 28(6)، 230-190.
38) Darwin, Charles. (2006). On the Origin of Species: By Means of Natural Selection, Dover Publications, Dover Giant Thrift E edition,
39) DeSalle, Robert & Yudell, Michael. (2020). Welcome to the genome: a user’s guide to the genetic past, present, and future, India, John Wiley & Sons,
40) Giyasi, Ja’far Ali oghli. (1991). The Architectural Monuments of Nizami Period. Baku Azerbaijan National Academy of Sciences
. 41) Lowry, David Bryant, Gould, Billie A. (2016). Speciation Continuum; Encyclopedia of Evolutionary Biology. Edited by Richard M.Kliman, Academic Press, Elsevier, p.159.
