«وجودشناسی» در اندیشۀ عرفانی عطار

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

محمدحسین خان محمدی ¹ (استادیار دانشگاه ارومیه، دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات، گروه زبان و ادبیات فارسی)
محمدامیر عبیدی نیا ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه)
فهری اومر سلیمان ³ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه ارومیه)، عضو هیأت علمی دانشگاه صلاح الدین اربیل)

تاریخ دریافت : 1394/04/21 تاریخ پذیرش : 1394/08/27 تاریخ انتشار : 1394/09/01

کلید واژه: عطار, وحدت وجود, وجود, عدم, Attar, Pantheism, Ontology, اصالت وجود, اصالت ماهیت, inexistence, originality of existence, originality of essence,

چکیده مقاله :

از زمان ظهور تفکر اسلامی، موضوع ماهیت و وجود و فرق بین آنها و اینکه کدام یک بر دیگری تقدم دارد و اصل است و دیگری اعتباری و ذهنی، از اساسیترین آرا و عقاید فلسفی در تفکر اسلامی برخوردارگردید. و تقسیمبندی دو بخشی وجود و ماهیت که توسط فارابی و ابن سینا به فلسفه ی اسلامی وارد شد، قسمتی از سنت ثابت فلسفه ی مدرسی، هم شرقی و هم غربی شد. و این تقسیم بندی دو بخشی سرچشمه ی عده ای از مسائل و مشکلات فلسفی هم در شرق وهم درغرب گردید. از جمله مسأله ی اصالت، که آیا وجود اصیل است و ماهیت اعتباری یا بر عکس، ماهیت از اصالت برخوردار است و وجود اعتباری است؟ و این مسأله مهمترین و نخستین گامی را در اندیشه ی وجود شناسی در میان مسلمین تشکیل می داد. اما دیدگاه عرفا دربارۀ وجود شناسی، می توان گفت عرفای اسلامی به طور کلی نظریه ی وحدت وجود را مطرح کرده اند، و معتقدند که عالم و اجزای آن همه سایه ای است از اصل وجود که همان حق باشد و یا آینه است برای تجلّی حق. عطار نیز از شعرا وعارفان وحدت گرای است که اعتقادش بر مبنای نظریه وحدت وجود استوار است. و جانبداری وی از این نگرش در آثارش به وضوح دیده می شود، که در این پژوهش ضمن ارائه ی خلاصه ای از آرا و دیدگاه های فلاسفه و عرفا در باب وجود، به بررسی سیر تکاملی این نگرش در نزد عطار پرداخته می شود.

چکیده انگلیسی:

Since the advent of Islamic thought, the theme of “Essence” and “Existence,” their differences, which one is preceding and original and which one is credential and secondary, encloses the most essential philosophical notions and ideas in Islamic thoughts. The classifying of two sections of “Existence,” and “Essence” that is introduced by Farabi and Ibn Sina into Islamic philosophy became a branch of traditional, established Scholastic philosophy both in East and West. This two part classification turned into the source of many philosophical subjects and problems in East and West. It included the issue of originality whether the Existence is original and Essence is credential or vice versa: Essence is original and Existence is credential? This issue formed the first and the most essential step in the ontological contemplation among Muslims. Nevertheless the vision of mystics on ontology can be indicated that the Islamic mystics propounded Pantheism in general. They believe that the universe and its components are all the shadow of the origin of Existence who is Almighty, or they are the mirror for the reflection of manifestation of Almighty. Attar is also a mystic and a poet of Monism whose ideology is based on Pantheism. His endorsement of this attitude is quite obvious in his works. This research besides the summery of the ideas and notions of philosophers and mystics on the ontology issue, includes the assessment of the evolution course of this attitude in Attar’s works.