از أنای محمود تا أنای مردود
محورهای موضوعی : عرفان اسلامی
ابراهیم ابراهیم تبار
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بابل.)
کلید واژه: حلاج, فرعون, قرآن, خدا, أنا الحق,
چکیده مقاله :
در طول تاریخ تصوّف اسلامی با سه أنا مواجه‌ایم که از سوی جمعی از صوفیان و علما مورد نقد و بررسی قرار گرفته، و در باب آن تفاسیر و اقاویل مختلفی در قالب عبارات رمزآمیز و شطح‌وار بیان شده است؛ قرآن کریم به دو «أنا» اشاره کرده، أنایی که از زبان ابلیس و به تبع آن از جانب فرعون بیان گردید، که البته این هر دو أنا به تلقی اهل شریعت مذموم است؛ سومین أنا به گواهی تاریخ از حسین‌بن منصور حلاج در برابر فرعون زمانه، خلیفه عباسی، فریاد شد و ازسوی عدّه‌ای از برجستگان قلّه‌های تصوف مورد تایید و تفسیرهای گوناگون قرارگرفت. به «أنایی» که از نور و عشق الهی نشأت گرفته، أنای محمود؛ و به أنایی که نشان از عقل دارد، أنای مردود می‌گویند؛ این مقاله، ضمن پاسخ به این پرسش که حلاج در پی یافتن انسان خدایی بود و یا خدای انسانی؟ به تحلیل و توصیف دو أنای مردود و محمود؛ و در باب راز ومنشا أنا الحقحلاج که براساس تکلیف دینی و رسالت انسانی با توجه به اوضاع سیاسی- اجتماعی زمانه فریاد گردید، به نقد و بررسیمیپردازد.
During the history of Islamic mysticism one may face with three kinds of "I" which have been criticized by a group of Sufis and scholars, and for which various kinds of interpretations and quotations have been expressed in a form of mysterious and sophisticated statements. The Holy Quran has noted two kinds of "I", the one that comes from the mouth of Satan which is followed by the second one expressed by the Pharaoh, both of which considered by Sharia followers as condemned. The third "I" is historically evidenced as of Mansoor Hallaj against the Pharaoh of the time, the Abbasid caliph, which was screamed and that some of the Sufism prominent figures had some interpretations and confirmation differently. The "I" arising from the divine light and love is called glorified "I" whereas the ones stemming from wisdom is called rejected "I". This paper seeks to analyze and describe the glorified and rejected kinds of "I" in addition to answering the question on whether Hallaj was seeking the divine man or that of human god; however, in terms of the mystery and source of Hallaj's "Anna Alhaq" (I am just) which was shouted according to religious duties and human goals as well as the socio-political situation of the time, it offers a critique.
