بازشناخت ِقصّۀ عامیانه اعجوبه و محجوبه

محورهای موضوعی : داستانی(با ویژگی ادبی وهنری)

روناک زرزا ¹ (دانشجوی دکتری تخصصی گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.)
علی محمد پشتدار ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.)
آسیه ذبیح نیا عمران ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/01/19 تاریخ پذیرش : 1401/02/28 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: مضمون, ادبیات عامه, اعجوبه و محجوبه, حامد بن فضل‌الله سرخسی, اخلاق,

چکیده مقاله :

اعجوبه و محجوبه از جمله قصّه های عامیانه ای است که در قرن هفتم به قلم حامدبن فضل‌الله سرخسی تألیف شده است. دو راوی در این متن ادبی، طی ده روز، بیست قصّه روایت می کنند که تمام قصّه های بیست گانه، دارای محتوای اخلاقی و اجتماعی هستند. این پژوهش به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که نوع روایت و شاخص ترین مضامین قصّه های اعجوبه و محجوبه چیست؟ مطابق دستاوردهای تحقیق، مسائل اخلاقی و تربیتی در قالب مثال ها و تمثیل های محسوس و عینی در این قصّه، آموزش داده می شود تا میزان یادگیری و ماندگاری آن در ذهن مخاطب، افزایش یابد. اعجوبه و محجوبه در گروه قصّه‌های بلند ایرانی جای می گیرد و قصد حامد بن فضل‌الله سرخسی از نوشتن آن، انتقال پیام های اخلاقی و ارزش های خانوادگی، اجتماعی و انسانی به مخاطب عام از طریق نقل قصّه است؛ به همین سبب عناصری که وی در بیان قصّه به کار می برد، همه ساده و بدون پیچیدگی است.

چکیده انگلیسی:

Prodigy and Veil is one of the folk tales that was compiled in the seventh century. In this literary text, the two narrators narrate twenty stories in ten days, all of which have a moral content, a house plan and civil policy. This research tries to answer the question; what is the type of narration and the most significant types of themes and ideology of the stories of the Prodigy and the Veil in a descriptive-analytical way which is based on a theoretical framework. According to the achievements of research, moral and educational issues are taught in the form of tangible and objective examples and allegories in each of these works to increase the rate of learning and its persistence in the mind of the audience. Prodigy and veiled (Ojoobeh and Mahjoobeh) belong to the group of Iranian long stories. The aim and intention of Hamid Ibn Fazlullah Sarakhsi in the story of the (Monster) prodigy and the veiled is to convey the message of family, social and human values to the audience. In this regard, the styles of elements used in the construction of the story is all simple and uncomplicated. Admonition and learning is one of the salient features of this story. It seems that this story was created only to express a moral principle or a wise advice.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

قرآن کریم.

ابن‌شعبه (1363) تحف‌العقول عن آل‌الرسول صلی‌اللّه علیهم، قم: چاپ علی‌اکبر غفاری.

افشار، ایرج، دانش‌پژوه، محمدتقی (1371) فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه ملی ملک، تهران.

افلاطون (1380) دورۀ کامل آثار، ترجمۀ محمدحسین لطفی، تهران: انتشارات خوارزمی.

امیری‌پور، احمد (1383) اخلاق از دیدگاه قرآن و چهارده معصوم، مشهد: انتشارات راز توکّل.

بدوی، عبدالرحمن (1389) موسوعه الفلسفه، مصر: دار‌ الکتاب.

برتنس، هانس (1384) مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشرماهی.

ثروت، منصور(1378) گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

خلف تبریزی، محمدحسین (1342) برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، تهران: ابن‌سینا.

دانش‌پژوه، محمد تقی (1348) فهرست میکروفیلم‌های کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، تهران.

دهخدا، علی‌اکبر (1325) لغت‌نامه، تهران: چاپخانه مجلس و دانشگاه تهران.

ذوالفقاری، حسن (1398) مدخل اعجوبه و محجوبه در دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران‌زمین، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.

راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1332) المفردات فی غریب القرآن، تهران: چاپ محمد سیدکیلانی.

راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1373) کتاب الذریعه الی مکارم الشریعه، قاهره: چاپ ابوزید عجمی.

رزمجو، حسین (1382) انواع ادبی، مشهد: دانشگاه فردوسی.

سرخسی، حامد بن فضل‌الله مجد (1378) برگزیده اعجوبه و محجوبه، به کوشش سید علی آل داوود، تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

سرخسی، حامد بن فضل‌الله مجد (1381) مقدمه‌ای بر اعجوبه و محجوبه، به کوشش رضا سمیع‌زاده، تهران: نشر آنا.

شیری، قهرمان (1387) مکتب‌های داستان‌نویسی در ایران، تهران: چشمه.

عبودی، هنری (1997) معجم الحـضارات السّامیه، لبنان: دار الجروس پرس.

غزالی، ابو جامد محمد بن محمد (1358) احیاء علوم الدین، ترجمۀ مؤیدالدین محمد خوارزمی به اهتمام حسین خدیوجم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

غفوری، فاطمه (1388) ساختار و محتوای داستان‌های هفت‌گنبد نظامی، قم: انتشارات استاد مطهری.

قرشی، سیدعلی اکبر (1375) قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

محجوب، محمدجعفر (1387) ادبیات عامیانۀ ایران، تهران: نشر چشمه.

محمد پادشاه، متخلص به شاد (1355) آنندراج، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: سروش.

معین، محمد (1375) فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.

منزوی، احمد (1374) فهرست‌واره کتاب‌های فارسی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

منزوی، احمد (1348) فهرست نسخه‌های خطی، تهران: موسسه فرهنگی منطقه‌ای.

میرصادقی، جمال (1376) ادبیات داستانی (قصّه، رمانس، داستان کوتاه و رمان)، تهران: انتشارات سخن.

میرصادقی، جمال (1382) جهان داستان، تهران: انتشارات نارون.

نراقی، محمّدمهدی (1383) جامع السعادات، تعلیق و تصحیح السیدمحمّد کلانتر، نجف: منشورات جامعة النجف الدینیة.

نشاط، سید محمود (1368) شمار و مقدار در زبان فارسی، تهران: امیرکبیر.

نعمت الهی، فرامرز (1385) ادبیات کودک و نوجوان، تهران: مدرسه.

نفیسی، علی‌اکبر (1343) فرهنگ ناظم‌الاطباء، تهران: خیام.

نورآقایی، آرش (1388) عدد، نماد، اسطوره، تهران: نقد افکار.

وشه کور، هانری، (1377) اخلاقیّات، ترجمۀ محمدعلی امیرمعزّی و عبدالمحمد روح‌بخشان، تهران: نشر دانشگاهی.

مقالات

حرمتی، حمیده، آذربرزین، الهام. (1398). تحلیل انگاره اسطوره‌ای پیکرگردانی در افسانه های عامیانه آذربایجان.  تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(40)، 119-138.

دانش‌پژوه، محمدتقی. (1339). فهرست پاره‌ای از کتاب‌های اخلاق و سیاست به فارسی، نشریۀ نسخه‌های خطی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، جلد 1، 214.

شیری، قهرمان. (1387). نام‌گزینی در روزگار سپری شده دولت‌آبادی. مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا س، 18(74)، 113- 144.

غلامحسین‌زاده، غلامحسین، قاسم‌زاده، سیدعلی. (1389). رفتارشناسی مکر و نیرنگ در جامعۀ استبدادی از نگاه مولانا. نشریه نثرپژوهی ادبی، 17(25)، 157- 182

محجوب، محمدجعفر. (1339). اعجوبه و محجوبه. سخن، 11(5)، 565- 572.

Books

The Holy Quran.

Aboudi, Henry (1997) Dictionary of Al-Hudharat Al-Samiya, Lebanon: Dar Al-Jarous Press.

Afshar, Iraj, Daneshpajooh, Mohammad Taghi (1992) List of Manuscripts of the National Library of the Queen ,Tehran.

Amiripour, Ahmad (2004) Ethics from the perspective of the Quran and the fourteen infallibles, Mashhad: Raz Tavakol Publications.

Badavi, Abd al-Rahman (2011) Encyclopedia of Philosophy, Egypt: Bookstore.

Bertens, Hans (2005) Fundamentals of Literary Theory, translated by Mohammad Reza Abolghasemi, Tehran: Mahrmah.

Daneshpajooh, Mohammad Taghi (1970) List of microfilms of the Central Library of the University of Tehran, Tehran.

Dehkhoda, Ali Akbar (1947) Dictionary, Tehran, Majles Printing House and University of Tehran.

Foucheh Kor, Henry, (1998) Ethics, translated by Mohammad Ali Amir Moazi and Abdolmohammad Rouhbakhshan, Tehran: University Press.

Ghafouri, Fatemeh (2009) The structure and content of the stories of the seven military domes, Qom: Ostad Motahari Publications.

Ghazali, Abu Jamad Mohammad Ibn Mohammad (2007) Revival of the Sciences of Religion, translated by Moayed al-Din Mohammad Kharazmi by Hossein Khadiojam, Tehran: Iranian Culture Foundation.

Ibn Shabaab (1985) The gift of the intellect from the family of the Prophet, peace be upon him, Qom: printed by Akbar Ghaffari.

Khalaf Tabrizi, Mohammad Hossein (1964) Definite proof, by Mohammad Moein, Tehran, Ibn Sina.

Mahjoub, Mohammad Jafar (2008) Iranian Folk Literature, Tehran: Cheshmeh Publishing.

Mirsadeghi, Jamal (1997) Fiction (story, romance, short story and novel), Tehran: Sokhan Publications.

Mirsadeghi, Jamal (2003) Jahan Dastan, Tehran: Narun Publications.

Moein, Mohammad (1997) Persian Culture, Tehran: Amirkabir.

Monzavi, Ahmad (1970) List of Manuscripts, Tehran: Regional Cultural Institute.

Monzavi, Ahmad (1996) Catalog of Persian books, Tehran: Association of Cultural Works and Honors.

Nafisi, Ali Akbar (1970) Farhang Nazimataba, Tehran: Khayyam.

Naraqi, Mohammad Mahdi (2005) Jame Al-Saadat, commentary and correction Al-Sayyid Mohammad Kalantar, publications of the religious community of Najaf.

Nemat Elahi, Faramarz (2006) Children and Adolescent Literature, Tehran: School.

Neshat, Seyed Mahmoud (1989) Number and amount in Persian, Tehran: Amir Kabir.

Noor Aghaei, Arash (2009) Number, Symbol, Myth, Tehran: Critique of Thoughts.

Padshah, Mohammad (1977) Anandraj, under the supervision of Mohammad Dabirsiyaghi, Tehran: Soroush.

Plato (2001) Complete period of works, translated by Mohammad Hossein Lotfi, Tehran: Kharazmi Publications.

Qorashi, Seyyed Ali Akbar (1997) Quran Dictionary, Tehran: Islamic Library.

Ragheb Isfahani, Hussein Ibn Mohammad (1942) Al-Mufradat Fi Gharib Al-Quran, published by Mohammad Seyed Kilani, Tehran: Mohammad Seyed Kilani.

Ragheb Isfahani, Hussein Ibn Mohammad (1995) Book of Al-Dari'ah to Makarem Al-Shari'ah, published by Abu Yazid Ajami, Cairo: Abu Zayd Ajmi Publishing.

Razmjoo, Hossein (2003) Literary Types,  Mashhad: Ferdowsi University.

Sarkhsi, Hamed Ibn Fazlollah Majd (2000) Selected as a prodigy and veiled, by the efforts of Seyyed Ali Al-Dawood, Tehran: Publications of the Academy of Persian Language and Literature.

Sarkhsi, Hamed Ibn Fazlollah Majd (2002) An introduction to the prodigy and the veiled, by Reza Samizadeh, Tehran: Nashr-e-Ana.

Serwat, Mansour (1999) The Treasure of Wisdom in Military Works, Tehran: Amir Kabir.

Shiri, Ghahraman (2008) Schools of Fiction in Iran, Tehran: Cheshmeh.

Zolfaghari, Hassan (2020) The entry of the prodigy and the veiled in the encyclopedia of the culture of the people of Iran, Tehran: the center of the great Islamic encyclopedia.

Articles

Daneshpajooh, Mohammad Taghi. (1960). Index of some books on ethics and politics in Persian. Journal of Manuscripts, Central Library of the University of Tehran, Volume 1, 214.

Gholamhosseinzadeh, Gholamhossein, Ghasemzadeh, Seyed Ali. (2010). The behavior of cunning and deceit in an authoritarian society from the perspective of Rumi, Kerman. Journal of Literary Prose Studies, 17(25), 157-182.

Hormati, H., AzarBarzin, E. (2019). Body transformation Mythical Figures in Azari folkloric myths. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 11(40), 119-138.

Mahjoub, Mohammad Jafar.)1961). Monster and veiled, Journal of speech, 11(5), 565-572.

Shiri, Ghahraman (2008) Naming in the Past Time of Dolatabadi. Journal of Humanities Al-Zahra University, 18(74), 113-144.