مبانی و راهکارهای حفظ حقوق بنیادین مشتریان و دریافت‌کنندگان خدمات از منظر فقه اسلامی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

زهرا سادات سرکشیکیان ¹ , عصمت السادات طباطبایی لطفی ² , هرمز اسدی کوه باد ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی،اصفهان،ایران.
2 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
3 - استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/03/09 تاریخ پذیرش : 1399/06/06 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: کار و خدمات, فقه, حقوق مصرف کننده, عرضه کننده, مشتری,

چکیده مقاله :

یکی از مسائل حقوقی مدرن، حقوق مشتریان و دریافت کنندگان خدمات است که بخشی از مسائل حقوق مصرف‌ کنندگان را تشکیل می دهد. شناسایی و توجه به این حقوق می تواند موجبات رضایت مشتری و سلامت و کیفیت در ارائه خدمات را فراهم آورده، از منازعات در بازار خدمات جلوگیری نماید. در تحقیق حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین و بررسی مبانی و راهکارهای حمایت از حقوق مشتریان خدمات از منظر فقهای اسلامی، پرداخته شده است. در زمینه پاسداری از حق آزادی انتخاب و برخورداری از بازار رقابتی و ضد انحصاری، برخورداری از اطلاعات صحیح و کامل نسبت به خدمات، برخورداری از سلامتی و ایمنی خدمات، که از آنها به عنوان حقوق بنیادین مصرف‌ کنندگان کالا و خدمات یاد می‌شود، مسائل و احکامی، با اختلافات جزئی در برخی موارد، در راستای جلوگیری از وقوع ضرر وجود دارد. حمایت دولت و دخالت در قبال خدمات زیان آور و رویه های فریب کارانه، از طریق نهاد حسبه و نهادهای دیگر مورد تأیید و تأکید است.

چکیده انگلیسی:

One of the modern legal issues is the rights of customers and recipients of services, which is part of the consumer rights. Identifying and paying attention to these rights can provide customer satisfaction, health and quality in delivering services, and prevent conflicts in the service market. In the present study, the descriptive-analytical method has been used to explain and examine the principles and strategies for protecting the rights of service customers from the view point of Islamic jurists. In terms of protecting the right of freedom in choice and having a competitive and anti-monopoly market, having accurate and complete information about services, having health and safety services, which are referred to as the fundamental rights of consumers of goods and services, there are issues and rulings, with minor differences, to prevent harm. Government support and interference in regard to harmful services and deceptive practices through the Hasbeh and other institutions is confirmed and emphasized.

منابع و مأخذ:

1. ابن أبی سهل، شمس­الدین (1421ق). المبسوط للسرخسی. لبنان: دارالفکر، ج24، 20.


2. ابن إدریس القرافی، شهاب­الدین (1994م). الذخیرة. بیروت: دارالغرب، ج10


3. ابن إدریس، منصور (1996م). شرح منتهى الإرادات المسمى. بیروت: عالم الکتب، ج2.


4. ابن الأخوة، محمد (بی­تا). معالم القربة فی طلب الحسبة. بی­جا: بی­نا، ج1.


5. ابن الحاج، محمد (بی­تا). المدخل. بی­جا: دارالتراث، ج2.


6. ابن الفراء، محمد (1405ق). المسائل الفقهیة من کتاب الروایتین والوجهین. ریاض: مکتبة المعارف، ج2.


7. ابن بورنو، محمد (1416ق). الوجیز فی إیضاح قواعد الفقة الکلیة. لبنان: الرسال.


8. ابن حجر، أحمد (1357). تحفة المحتاج فی شرح المنهاج. بی­جا: المکتبة التجاریة، ج4.


9. ابن حسین غیتابى، محمود (1420ق). البنایة شرح الهدایة. لبنان: دارالکتب، ج6، 10.


10. ابن رشد القرطبی، محمد (1400ق). البیان و التحصیل. لبنان: دارالغرب، ج7.


11. ابن رشد القرطبی، محمد (بی­تا). بدایة المجتهد ونهایة المقتصد. بی­جا: بی­نا، ج1.


12. ابن زکریا، زکریا (بی­تا). أسنى المطالب شرح روض الطالب. بی­جا: بی­نا، ج4.


13. ابن زکریا، زکریا (بی­تا). الغرر البهیة فی شرح البهجة الوردیة. بی­جا: المطبعة المیمنیة، ج21، 2.


14. ابن سالم التغلبی الشیبانی، عبدالقادر (1403ق). نیل المآرب بشرح دلیل الطالب. کویت: مکتبة الفلاح، ج1.


15. ابن سالم العمرانی، یحیى (1421ق). البیان فی مذهب الإمام الشافعی. جده: دارالمنهاج، ج5.


16. ابن سعید، أبوالحسن (1428ق). مناهج التحصیل ونتائج لطائف التأویل. بی­جا: دار ابن حزم، ج2.


17. ابن شرف، محیی­الدین (بی­تا). المجموع شرح المهذب. بی­جا: بی­نا، ج9.


18. ابن عابدین، محمد (1412ق). رد المحتار على الدر المختار. بیروت: دارالفکر، ج4، 5.


19. ابن عاصم، یوسف (1400ق). الکافی فی فقه أهل المدینة. ریاض: مکتبة الریاض، ج2.


20. ابن عامر، مالک (1415ق).المدونة. بی­جا: دارالکتب، ج3.


21. ابن عبدالبر، یوسف (2000م). الاستذکار. بیروت: دارالکتب، ج1.


22. ابن عبدالرحمن النفزی، عبدالله (1999م). النوادر و الزیادات. بیروت: دارالغرب، ج4.


23. ابن عبدالمحسن، عبدالعزیز (بی­تا). الأسئلة و الأجوبة الفقهیة. بی­جا: بی­نا، ج4.


24. ابن عرفة، محمد (بی­تا). حاشیة الدسوقی. بی­جا: دارالفکر، ج3.


25. ابن عمر التَّمِیمی، محمد (2008م). شرح التلقین. بی­جا: دارالغرب، ج2.


26. ابن قاسم العاصمی، عبدالرحمن (1397ق). حاشیة الروض المربع. بی­جا: بی­نا، ج7.


27. ابن قدامة المقدسی، عبدالله (1405ق). المغنی فی فقه الإمام أحمد بن حنبل. بیروت: دارالفکر، ج11، 4، ج8.


28. ابن محمد الحسینی، أبوبکر (بی­تا). کفایة الأخیار. بی­جا: بی­نا، ج1.


29. ابن محمد اللخمی الغرناطی، إبراهیم (1417ق). الموافقات. بی­جا: دارابن عفان، ج1.


30. ابن محمد رافعی، عبدالکریم (بی­تا). فتح العزیر بشرح الوجیز. بی­جا: بی­نا، ج8.


31. ابن منصور، إسحاق (1425ق). مسائل الإمام أحمد بن حنبل وإسحاق بن راهویه. بی­جا: عمادة البحث العلمی، ج6.


32. ابن موسى، موسى (بی­تا). الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل. لبنان: دارالمعرفة، ج4.


33. ابن ناصر السعدی، عبدالرحمن (بی­تا). منظومة القواعد الفقهیة. بی­جا: بی­نا، ج1.


34. ابن نجیم، زین‌العابدین (1400ق). الاشباه النظائر. لبنان: دارالکتب، ج1.


35. ابن نجیم، زین­الدین (بی­تا). البحر الرائق شرح کنز الدقائق. بیروت: دارالمعرفة، ج5-6.


36. ابن یوسف، إبراهیم (بی­تا). التنبیة فی الفقه الشافعی. بی­جا: عالم الکتب، ج1.


37. ابوالبقاء، محمد (1425ق). النجم الوهاج. جده: دارالمنهاج، ج4.


38. ابوالمحاسن، یوسف (بی­تا). المعتصر. بیروت: عالم الکتب، ج1.


39. ابوالمعالی، عبدالملک (1428ق). نهایة المطلب فی درایة المذهب. بی­جا: دارالمنهاج، ج6.


40. ابوحامد الغزالی، محمد (1417ق). الوسیط فی المذهب. قاهره: دارالسلام، ج3.


41. انصارى‌، مرتضى (1415ق). کتاب المکاسب(ط- الحدیثة). قم: کنگره جهانى‌، ج3.


42. بجنوردى، حسن (‌1419ق). القواعد الفقهیة‌. قم: الهادی‌، ج2-1.


43. بجنوردى، محمد (1401ق). قواعد فقهیه. تهران: عروج‌، ج1.


44. بغدادى(مفید)، محمّد (1413ق). المقنعة. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.‌


45. بویداین، ابراهیم (بی­تا). التأویل. بی­جا: بی­نا، ج1.


46. بهجت، محمدتقى (1426ق). جامع المسائل. قم: دفتر آیت‌الله بهجت، ج2.


47. بهجت، محمد­تقى (1428ق). استفتائات. قم: دفتر حضرت آیت­ الله بهجت، ج1.


48. جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین‌الدین (1413ق). مسالک الافهام. قم: المعارف الاسلامیه، ج3-4.


49. جمعى از مؤلفان (بی­تا). مجله فقه اهل بیت ع‌ (فارسى). قم: دائرة المعارف‌، ج44، 5.


50. حرعاملی، محمد (‌1409ق). وسایل الشیعه. قم: آل البیت، ج21.


51. حکیمى، محمدرضا؛ حکیمى، محمد؛ حکیمى، على ‏(1380). الحیاة. احمد آرام. تهران‏: فرهنگ اسلامى‏.


52. حلبى، ابن­زهره (1417ق). غنیة النزوع‌. قم: امام صادق(ع).


53. حیدر، علی (بی­تا). درر الحکام شرح مجلة الأحکام. بیروت: دار الکتب العلمیة، ج1.


54. خلخالى، محمد­مهدى (1422ق). حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه‌. جعفر الهادى‌. قم: انتشارات اسلامى.


55. خمینى، روح اللّه (‌1424ق).‌ توضیح المسائل( محشّى). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ هشتم، ج2.‌


56. خمینى، روح­اللّه‌ (1426ق). توضیح المسائل‌. بی­جا‌: بی‌نا.


57. خِنْ، مُصطفى؛ بُغا، مُصطفى؛ شّرْبجی، علی (1413ق). الفقه المنهجی على مذهب الإمام الشافعی. دمشق: دار القلم، ج6.


58. خوانسارى، احمد‌ (1405ق). جامع المدارک. قم: اسماعیلیان، چاپ دوم، ج3.


59. خویى، ابوالقاسم (بی­­تا). مصباح الفقاهة (المکاسب). بی­جا: بی‌نا، ج1.


60. رُّعینی، شمس­الدین (1423ق). مواهب الجلیل لشرح مختصر الخلیل. بی­جا: دارعالم الکتب، ج6،4، 12.


61. زحیلی، محمد (1427ق). القواعد الفقهیة و تطبیقاتها فی المذاهب الأربعة. دمشق: دارالفکر، ج1.


62. سلار، حمزه (1404ق). المراسم. قم: منشورات الحرمین.


63. سید رضى، محمد (1414ق). نهج البلاغة. قم: مؤسسه نهج‌البلاغه.


64. سیوطی، شمس­الدین (بی­تا). جواهر العقود و معین القضاة. بی­جا: بی­نا، ج1.


65. شربینی، محمد (بی­تا). مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج. بیروت: دارالفکر، ج4، 2.


66. طباطبایى یزدى، محمدکاظم (1419ق). العروة الوثقى. قم: اسلامى، ج5.


67. طباطبایى­حائرى، على (1418ق). ریاض المسائل. قم: آل البیت(ع)، ج8.


68. عدد من العلماء والباحثین (بی‌تا). ندوة القضاء الشرعی فی العصر الحاضر. بی­جا: بی­نا، ج12.


69. علیش، محمد (1409ق). منح الجلیل.شرح على مختصر سید خلیل. بیروت: دارالفکر، ج11.


70. فاضل لنکرانى، محمد (1416ق). القواعد الفقهیة. قم: مهر‌.


71. کلینی،‌ محمد (1407). الکافی. قم: دارالکتاب، ج1، 5، 3.


72. کاسانی، علاء­الدین (1982م). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. بیروت: دارالکتاب العربی، ج5.


73. گلپایگانى، محمدرضا (1409ق‌). ‌مجمع المسائل‌. قم: دارالقرآن‌، ج5.


74. ماوردى، أبوالحسن (بی­تا). الحاوى الکبیر. بیروت: دارالفکر، ج15-16.


75. ماوردی، علی (بی­تا). الأحکام السلطانیة. بی­جا: بی­نا، ج1.


76. مجددی، محمد (1407ق). قواعد الفقه. کراتشی: الصدف ببلشرز، ج1.


77. محقق حلّى، نجم­الدین (‌1418ق). المختصر النافع. قم: المطبوعات الدینیة‌، چاپ ششم‌، ج1.


78. محقق داماد‌، مصطفى (1406ق). قواعد فقه. تهران: علوم اسلامى، چاپ دوازدهم‌، ج1.


79. مقدس اردبیلی، احمد (1417ق). مجمع الفائده و البرهان. قم: النشر الاسلامی، ج8.


80. مکارم شیرازی ، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتاب، ج3، 12.


81. مکی عاملى(شهید اول)، محمد (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بیروت‌: دارالتراث‌.


82. مکی عاملی (شهید اول)، محمد (1417ق). الدروس الشرعیه.‌ قم: اسلامى، چاپ دوم، ج3.


83. مکارم شیرازى، ناصر (1429ق). رساله توضیح المسائل. قم:‌ مدرسه امام على(ع)‌.


84. منتظرى، حسین­على (1409ق). مبانى فقهى حکومت اسلامى‌. محمود صلواتى. قم: کیهان‌، ج8.


85. منتظرى، حسین­على ‌(1417ق). نظام الحکم فی الإسلام‌. قم: سرایى‌، چاپ دوم‌.


86. منتظرى، حسین­على (بی­تا). رساله استفتائات. قم: بی­جا: بی‌نا، ج2.


87. مواق، محمد (بی­تا). التاج والإکلیل لمختصر خلیل. بی­جا: بی­نا، ج6.


88. نجفی، محمد (1404ق). جواهر الکلام. بیروت: دارالاحیاء التراث، چاپ هفتم، ج22، 26.


89. نفراوی، أحمد (1415ق). الفواکه الدوانی على رسالة ابن أبی زید القیروانی. بی­جا: دارالفکر، ج2.