ساخت مدل مفهومی تاب‌آوری کاربری اراضی شهری در برابر بلایا با رویکرد توسعه پایدار

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

یاسر معرب ¹ , اسماعیل صالحی ² , محمدجواد امیری ³ , جهانبخش بالیست ⁴

1 - دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، تهران، ایران *(مسوول مکاتبات).
2 - دانشیار گروه مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، تهران، ایران.
4 - دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1348/10/11 تاریخ پذیرش : 1348/10/11 تاریخ انتشار : 1348/10/11

کلید واژه: تاب آوری شهری, برنامه‌ریزی شهری, برنامه‌ریزی کاربری زمین, توسعه پایدار,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: شهر، با شکل و شمایل کنونی اش، با توجه به تاریخ سکونت گاهی انسان (حداقل ده هزار سال)، موجودیتی نو- زاده- شده است. این موجود نو ظهور، اگر چه وسعت اندکی از کل سرزمین را اشغال کرده است، اما اکثریت جمعیت انسانی را درون خویش بلعیده است. از سوی دیگر انسان همواره با بلایا و بحران های طبیعی و انسان ساخت روبه رو است. هر چند اجتناب از بحران ممکن نیست اما با طراحی مناسب می توان از صدمات این بحران ها کاست. لذا بررسی تاب آوری شهری یکی از موارد حیاتی برای آمادگی شهر در برابر بلایای طبیعی و انسان ساخت است. با افزایش میزان تاب آوری شهرها می توان خسارات ناشی از مخاطرات را به حداقل ممکن رساند. اهمیت این موضوع تا جایی است که، برخی از آن به عنوان الگوی جدیدی در تحولات شهرسازی یاد می کنند. روش بررسی: در پژوهش حاضر سعی بر آن است تا از روش قیاسی همراه با نگرش سیستمی استفاده شود. یافته‌ها: به منظور تعیین ابعاد و مولفه های پیشنهادی تاب آوری کاربری اراضی شهری، مطالعات فراوان و متعددی در این زمینه صورت گرفته است. تا در نهایت ابعاد و معیارهای که از لحاظ کارشناسان(خبرگان متخصص در حوزه برنامه ریزی محیط زیست، شهرسازی، جغرافیا و برنامه ریزی شهری) شاخص تر بوده اندبرای تاب آوری کاربری زمین پیشنهاد شده اند. بحث و نتیجه‌گیری: ابعاد و معیارهای تاب آوری کاربری اراضی شهری با رویکرد توسعه پایدار شناخته و تعیین شد و مدل مفهومی آن ترسیم گردید تا بتوان در راستای کاهش آسیب پذیری و تقویت تا ب آوری شهرها و ساماندهی آن ها گام های موثری برداشت.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: Looking at the long history (at least ten thousand years) of human settlement, we can realize that urban environments in their current shape and form can be considered a relatively new phenomenon. Despite covering a small area of the earth’s surface, urban environments house the majority of human population. The man is always faced with natural and man-made disasters and crises. Although it is not possible to avoid crisis, but its damage can be reduced by proper design. Thus, evaluation of urban resilience is one of the crucial factors to gurd the city against the natural and man-made disasters. Increase of the resilience of cities can minimize the damage caused by natural disaster. The importance of this issue is as high as some have referred to it as a new paradigm in urban evolution. Method: In this study, it has been attempted to use a deductive approach with a systematic approach. Findings: Numerous studies have been carried out to determine the relation of resilience dimensions and components with the urban land use. In the end, several dimensions and criteria considered more prominent by the experts (specialized in the field of environmental planning, urban planning, and geography) have been proposed for the concept of land use resilience Discussion and Conclusion: It has been attempted to determine both diminition and resiliency of urban lands criteria and also sustainable development approach though applying inductive approaches with system concept. Finally, by drawing the related conceptual model, effective steps will be made for reduction of vulnerabilties and improving cities and their systems.

منابع و مأخذ:

Reference

1. Forman, R.TT., Godron, M. 1986. Landscape Ecology. USA: John Wily & Sons.


2. بدری، سیدعلی،‌ رمضان زاده لسبوئی،‌ مهدی،‌ عسگری، علی، قدیری معصوم،‌ مجتبی، سلمانی، محمد. 1393. نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب­آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تاکید برسیلاب،‌ مطالعه­ی موردی: دو حوضه­ی چشمه کیله­ی شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 3،‌ 39-50.


3. نیکمرد نمین،‌ سارا، برک­پور، ناصر، عبداللهی، مجید/ 1393/ کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب­آوری؛(نمونه موردی: منطقه 22 تهران) ، نشریه مدیریت شهری، شماره 37، ص 19- 34.


4. بمانیان، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی، خالصی، محمدمهدی، بمانیان،‌ رضا.1392. کاهش خطرپذیری شهر از بلایای طبیعی(زلزله) از طریق برنامه­ریزی کاربری زمین، مطالعه موردی: ناحیه­ی 5 منطقه­ی 3 تهران، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره 2، 5- 15.


5. Joakim, E, 2008, Assessing The hazards of place model of vulnerability: a case study of Waterloo region. Wilfrid Laurier university.


6. صالحی، اسماعیل، آقابابایی، محمد تقی، سرمدی، هاجر، فرزاد بهتاش، محمد رضا .1390. بررسی میزان تاب­آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، مجله محیط شناسی،‌سال سی و هشتم، شماره 59، ص 112-99.


7. فردوسی، سجاد، شکری فییروزجاه، پری. 1393. ‌بررسی میزان تاب­آوری شبکه معابر شهری(مطالعه موردی: شهر دامغان)، فصلنامه علمی- ترویجی پدافند غیر عامل، سال پنجم، شماره 3، ص 51- 62.


8. سلمانی مقدم، محمد، امیراحمدی، ابوالقاسم،‌کاویان، فرزانه. 1393.کاربرد برنامه­ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب­آوری شهری در برابر زمین لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیاییGIS(مطالعه موردی:‌ شهرسبزوار)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال پنچم، شماره هفدهم، ص 17- 34.


9. Vale, L. J, Campanella T. J, 2005, The Resilient City: How Modern Cites Recover from Disaster- Axioms of resilience; Oxford University Pre;


10. Amaratunga D, Haigh, R, 2011, Post-Disaster Reconstruction of the Built Environment Building for Resilience; WileyBlackwell; U.K.


11. León‚ J., March‚ A.  2014‚ Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile‚ Habitat International‚ Volume 43, July 2014, Pages 250–262.


12. Klein RJT, Nicholls RJ, Thomalla FT .2003. Resilience to natural hazards: how useful is this concept? Environ Hazards 5:35–45. doi: 10.1016/j.hazards.2004.02.001.


13. رضایی، محمد رضا .1392. ارزیابی تاب­آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی مطالعه موردی: زلزله­ی محله­های شهر تهران، دو فصلنامه مدیریت بحران، شماره 3، ص 38-27


14. Tompkins, E., & Hurlston, L.-A. 2012. Public–private partnerships in the provision of environmental governance: A case of disaster management. In E. Boyd & C. Folke (Eds.), Adapting institutions: Governance, complexity and social–ecological resilience (pp. 171–189). Cambridge, GB: Cambridge University Press.


15. McEntire, D. A., Fuller, C. & Weber, R. 2002, A Comparison of Disaster Paradigm: the Search for a Holistic Policy, Public Administration Review, Vol 62, Issue 3, pp 267-281.

 

16. Mayunga, Joseph S.  2007, Understanding and Applying the Concept of Community Disaster Resilience: A capital-based approach, (Draf working paper), Academy for social vulnerability and resilience building, 22-28 July 2007, Munich, Germany.


17. Cutter, Susan    L.,          Burton, Christopher G.,               and Emrich, Christopher T. 2010, ‘Disaster Resilience Indicators    for Benchmarking Baseline Conditions'''', Journal of         Homeland Security and Emergency Management.


18. Joerin, Jonas and Shaw, Rajib .2011, ''''Mapping Climate and Disaster Resilience in               Cities'''' in Rajib Shaw and Anshu Sharma (eds.),Climate and Disaster Resilience in Cities (Emerald).


19. Burton ,2012, The Development of Metrics for Community Resilience to Natural Disasters, Ph.D. Thesis, Geography College of Arts and Sciences, University of South Carolina 2012.


20. UNDP Drylands Development Centre 2013, Community Based Resilience Analysis (CoBRA): Conceptual Framework and Methodology, version May 17, (2013).


21. Ayyoob Sharifi and Yoshiki Yamagata, 2014, Major Principles and Criteria for Development of an Urban Resilience Assessment Index, International Conference and Utility Exhibition 2014 on Green Energy for Sustainable Development, Jomtien Palm Beach Hotel and Resort, Pattaya City, Thailand, 19-21 March 2014.


22. امینی ورکی، ‌سعید مدیری، مهدی، شمسایی زفرقندی،‌ فتح­اله، قنبری نسب،‌ علی .1393. شناسایی دیدگاه­های حاکم بر آسیب­پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مولفه­های تاثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو،‌ دو فصلنامه علمی­پژوهشی مدیریت بحران، ص 5- 18‌.


23. Villagran de leon, JC.2006, Vulnerability. A conceptual and methodological review. UNU- EHS.


24. Mekonnen, Merga (2012), Evaluation of Land Use Planning and Implementation with Respect to Environmental Issues in Sululta Town, Thesis Advisor: Hailu worku(phd), Ethiopian Institute of Architecture, Building, Construction and city Development / EiABC


25. لطفی کاظمی، ‌پانته­ آ .1391. تبیین مدل یکپارچه برنامه­ریزی کاربری زمین- حمل و نقل به منظور دستیابی به شاخص­های توسعه شهری پایدار مطالعه موردی: منطقه 22 شهرداری تهران،‌ پایان­نامه درجه دکتری شهرسازی، تهران: دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران.


26. ارجمند عباسی،‌ پریسا .1390. رویکرد انتقال حقوق توسعه در برنامه­ریزی کاربری زمین (نمونه موردی : محله نیاوران تهران )،‌ پایان­نامه  مقطع کارشناسی ارشد برنامه­ریزی شهری  و منطقه­ای، تهران : دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران.


27. Berke, p & Smith, G, 2009, Hazard mitigation, planning, and Disaster resiliency in sustainable development: Challenges and Strategic Choices for the 21 st Century.Ed. Urban Fra: Amersterdam, the Netherlands: IOS Press.


28. Gall, 2013, From Social Vulnerability to Resilience: Measuring Progress towards Disaster Risk Reduction, Interdisciplinary Security Connections, UNU-EHS, No. 13/2013.


29. Puente, Sergio ,1999, Social vulnerability to disaster in Mexico City:  An assessment method, chapter 10, p.  295 –  334, in James K.  Mitchell (eds), Crucibles of Hazard:  Mega-Cities and disaster in transition, Tokyo, New York, Paris: United Nations University Press, 535 p.


30. Cutter, Susan L. 2008, A Framework for Measuring Coastal Hazard Resilience in New Jersey Communities, White Paper for the Urban Coast Institute.


31. Usamah, Muhibuddin, 2013, Land Tenure Security and Resilience To Multiple Disasters: A Study of Camalig Municipality, Province of        Albay,   the Philippines, A thesis submitted in fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of      Philosophy.


32. بهرام­پور، مهدی، بمانیان، محمد رضا. 1391. تبیین الگوی جانمایی پایگاه­های مدیریت بحران با استفاده از GIS(نمونه موردی: شهر تهران منطقه­ی 3)، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره 1،‌ ص 51- 59.


33. گیوه­چی،‌سعید، امین­عطار، محمد .1392.کاربرد مدل­های تصمیم­گیری چندمعیاره در مکان­یابی اسکان موقت پس از زلزله(مطالعه موردی: منطقه‌ی 6 شیراز)، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره 2،‌ ص 35- 43.


34. عبدالهی، مجید. 1391. مدیریت بحران در نواحی شهری،‌ تهران: انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور.


35. ستایشی نساز، حسن، روستایی، شهرام، عمرانی دورباش، مجتبی، زارع پیشه، نرگس. 1393. بررسی تنگناهای ژئومورقولوژیکی و تاثیر آن بر توسعه فیزیکی شهر با استفاده ازGIS و روش AHP( مطالعه موردی: شهرگیوی)، پژوهش­های ژئومورفولوژی کمی، سال دوم،‌ ص 1- 16


36. پریور، پرستو، فریادی، شهرزاد، یاوری، احمدرضا، صالحی،اسماعیل، هراتی، پگاه. 1392. بسط راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب-آوری محیط زیست(نمونه موردی: مناطق  1 و 3 شهرداری تهران)،مجله محیط­ شناسی، سال سی ونهم، شماره 1 ، ص 132-123


37. 37-  پریور، پرستو،‌ یاوری،‌ احمدرضا، ستوده، احد. 1387.‌ تحلیل تغییرات زمانی و توزیع مکانی فضاهای سبز شهری تهران در مقیاس سیمای سرزمین، مجله محیط شناسی،‌سال سی و چهارم،‌شماره 45، ص 73- 84


38. پودات، فاطمه، برق جلوه، شهین دخت،‌ میرکریمی، حامد. 1393.‌ مروری تحلیلی بر چگونگی اندازه‌گیری پیوستگی اکولوژیکی به منظور حفاظت از تنوع زیستی در شهرها، نشریه پژوهش‌های محیط زیست، سال 5،‌ شماره 10،‌ ص 195 – 210.


39. شریف‌نیا، فاطمه. 1391. بررسی رابطه کاربری زمین شهری و میزان تاب­ آوری در برابر زلزله و ارائه راهکارها در زمینه برنامه­ریزی شهری( نمونه موردی: منطقه  تهران)،  دانشکده پردیس هنرهای  زیبا دانشکده شهرسازی، ‌دانشگاه تهران، استاد راهنما: دکتر اسفندیار زبردست.


40. حبیبی،‌ کیومرث، سرکارگراردکانی،‌ علی، یوسفی،‌ زاهد، صفدرنژاد، مجتبی .1392. پیاده‌سازی الگوریتم­های سلسله مراتبی / فازی جهت تعیین آسیب­پذیری چندعامله­ی هسته­ی مرکزی شهرها(مطالعه موردی: منطقه 6 تهران). دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره 2،‌ ص 67- 76


41. پورموسوی،‌ سید موسی، شماعی،‌ علی، احدنژاد،‌محسن،‌ عشقی چهار برج،‌ علی، خسروی، سمیه،1393.‌ ارزیابی آسیب­پذیری ساختمان‌های شهری با مدل Fuzzy AHP و  GIS مطالعه موردی: منطقه 3 شهرداری تهران،‌  نشریه جغرافیا و توسعه، شماره 34،‌ ص 121- 138.


42. حبیبی،‌کیومرث،‌پوراحمد،‌احمد، مشکینی، ابوالفضل، عسگری،‌علی، نظری عدلی،‌سعید .1387.  تعیین عوامل سازه‌ای / ساختمانی موثر در آسیب­پذیری بافت کهن شهری زنجان با ااستفاده از GIS و Fuzzy Logic، نشریه هنرهای زیبا،‌شماره 33،‌ ص 27- 36


43. فلاح علی­آبادی، سعید، گیوه­چی،