مطالعه‏ ی وضعیت شاخص‏های اجتماعی در خوشه‏ی صنعتی نساجی یزد

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

منوچهر علی نژاد ¹ , ابوالفضل مرشدی ² , الهام حاجی دخت محمودآبادی ³

1 - استادیار و عضو هیات علمی گروه تعاون و رفاه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد، یزد، ایران
2 - استادیار و هیات علمی، گروه مردم شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
3 - دانش آموخته مردم شناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/02/24 تاریخ پذیرش : 1402/03/24 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: صنعت نساجی یزد, نقش حمایت‏گرایانه‏ی دولت, خوشه‏ی صنعتی, تشکل‏های صنعتی, سرمایه‏ی اجتماعی,

چکیده مقاله :

صنعت نساجی از صنایع استراتژیک و از ارکان اساسی جامعه محسوب می شود. نساجی در یزد از قدمت طولانی برخوردار است اما در سال های اخیر وضعیت نامطلوبی را تجربه می کند. در این میان، خوشه های صنعتی با گرد آوردن بنگاه های کوچک، مزیت های فراوانی در توسعه ی اقتصادی دارند. عوامل گوناگونی در موفقیت خوشه های صنعتی مؤثر هستند. سرمایه ی اجتماعی یکی از شاخص های توسعه است که در این پژوهش به مطالعه آن در خوشه ی صنعتی نساجی یزد با رویکرد کیفی پرداخته ایم. برای سنجش این شاخص، رابطه دولت، دانشگاه و مراکز پژوهشی، و انجمن های تخصصی با صنعت نساجی را در سطح استان یزد مد نظر قرار داداه ایم. داده های این پژوهش از مصاحبه ی نیمه ساختارمند با 17 نفر از صاحبان صنایع، دانشگاهیان و فناوران این حوزه به دست آمد. یافته های این پژوهش حاکی از ضعف سرمایه اجتماعی در این صنعت است. بر اساس تحلیل مضمون مصاحبه با خبرگان این حوزه، چالش های مربوط به شکل گیری سرمایه اجتماعی به ویژه روابط مؤثر صنعت نساجی با تشکل های صنعتی و مراکز علمی- پژوهشی- نواوری عبارتند است: رویکرد غیرمؤثر دولت برای ارتقای تشکل ها به جایگاه حمایتی صنعت، بیگانه بودن صاحبان صنعت با فرهنگ تشکلی، عدم پشتیبانی از طرح های توسعه فناوری و ایجاد دانش فنی و موانع انگیزشی و حجم بالای فعالیت های آموزشی و اجرایی دانشگاهیان، عدم توسعه ی زیرساخت های لازم برای تجاری سازی پژوهش ها، فقدان تفکر سیستمی بین مدیران صنعت و دانشگاه، نبود برنامه ریزی مأموریت گرا در سیاست های آموزشی و پژوهشی نظام آموزش عالی، واپس گرایی در حوزه ی برنامه ریزی ساختار مند، عدم ایجاد سازوکارهای لازم جهت کاهش قیمت تمام شده و افزایش توان رقابت پذیری، سیاست های غیرمتمرکز و رانت گستر، نبود نگاه آینده نگر و تخصصی در سیاستگذاری ها. یافته ها حاکی از نقش بارز دولت و سیاست های دولتی در پایین بودن سطح سرمایه ی اجتماعی در خوشه ی صنعتی نساجی یزد است. لذا، تغییر رویکرد دولت به نقش خود در صنعت نساجی یزد از متصدی گرانه به حمایت گرایانه و میدان دادن به انجمن ها و تشکل ها از مهم ترین عوامل اثربخش در افزایش مناسب سرمایه ی اجتماعی است.

چکیده انگلیسی:

 The textile industry is one of the strategic industries and one of the basic pillars of society. Textile inYazd has a long history, but in recent years has experienced an unfavorable situation. Meanwhile, industrialclusters have many advantages in economic development by bringing together small enterprises. Various factorscontribute to the success of industrial clusters. Social capital is one of the indicators of growth and developmentof any country is one of the dimensions of social indicators. In this study, we have studied its role in the successor failure of Yazd textile industrial cluster with a qualitative approach. The data of this study were obtainedfrom a semi-structured interview with 17 industry owners, academics and researchers in this field. The findingsof this study, using thematic analysis, address challenges at three levels of communication between industrialorganizations and the textile industry, including "The ineffective approach of the government prevents thepromotion of organizations to the supportive position of industry and government", "the alienation of industryowners from the organizational culture", "Lack of support for technology development projects and the creationof technical knowledge" and "Motivational barriers and high volume of educational and executive activities ofacademics", "Lack of development of the necessary infrastructure for commercialization of research", "Lack ofsystemic thinking between industry and university managers", "Lack of mission-oriented planning in theeducational and research policies of the higher education system", the relationship between universities andresearch centers and innovation with the textile industry, and "inaction and regression in the field of structuredplanning", "Lack of necessary mechanisms to reduce the final price and increase competitiveness","Decentralized and rent-seeking policies", "Lack of forward-looking and specialized policy-making" therelationship of government organizations with the textile industry. The findings indicate the significant role ofgovernment and government policies in the low level of social capital in the textile industrial cluster of Yazd.Therefore, changing the government's approach to its role in Yazd textile industry from entrepreneurial toprotectionist is one of the most important factors in increasing the appropriate social capital. 

منابع و مأخذ:

• ابویی‏اردکانی، محمد و معتمدی، مهدیه (1391). بررسی عوامل بازدارنده و پیشران در مسیر رشد و توسعه‏ خوشه‏های صنعتی (مطالعه موردی خوشه نساجی یزد)، بهبود مدیریت، 6 (3)، 226-203.


• استربرگ، کریستین.جی (1384). روشهای تحقیق کیفی در علوم اجتماعی، ترجمه‏ی احمد پور‏احمد و علی شماعی. یزد: دانشگاه یزد.


• امیدی، وحید (1399). بررسی چرایی تشکیل خوشه‏های صنعتی: مطالعه‏ی موردی کشور چین، فصلنامه راهبرد توسعه، سال شانزدهم، شماره 2 (پیاپی 62)، 46-29.


• پاتنام، رابرت (1380). دموکراسی و سنت‏های مدنی، ترجمه‏ی محمد دلفروز. تهران: دفتر مطالعات سیاسی وزارت کشور.


• تاجبخش، کیان (1384). سرمایه اجتماعی (اعتماد، دموکراسی و توسعه)، ترجمه‏ی افشین خاکباز و حسن پویان. چاپ سوم، تهران: انتشارات شیرازه.


• چکیده مدیریتی گزارش عملکرد، دفتر خوشه‏های صنعتی، شرکت شهرک‏های صنعتی یزد (1390).


• چلبی، مسعود (1375). جامعه‏شناسی نظم: تشریح نظری نظم اجتماعی. تهران: نشر نی.


• حریری، نجلا (1385). اصول و روش‏های پژوهش کیفی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.


• رحمانی، تقی (1393). خوشه‏های صنعتی راهکاری مؤثر در ایجاد و توسعه فضای رقابت و افزایش توان صادرات (موردکاوی: نگاهی به خوشه‏های صنعتی نساجی و پوشاک در کشور چین)، اولین کنفرانس اقتصاد و مدیریت کاربردی با رویکرد ملی، شرکت پژوهشی طرود شمال، 31 خرداد 1393.


• رحمانی، محمود وکاوسی، اسماعیل (1387). اندازه‏گیری و مقایسه سرمایه اجتماعی در بخش‏های دولتی و خصوصی. چاپ اول، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر گسترش تولید علم.


• زارع‏زاده، سحر (1393). تحلیل موانع ارتقای نوآوری در خوشه‏های صنعتی بر اساس چارچوب نظام نوآوری منطقه‏ای (مورد مطالعه: خوشه‏ی نساجی استان یزد)، پایان‏نامه‏ی کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه‏طباطبایی، دانشکده مدیریت و حسابداری، تهران.


• ضابطپور، الهام و آقاجانی، حسنعلی (1396). نقش سرمایه اجتماعی در نوآوری خوشه‏های صنعتی، دومین کنفرانس بین‏المللی مدیریت صنعتی، دانشگاه مازندران.


• طهماسبی، حمزه‏امین و حامی، مهسا (1398). رتبه‏بندی عوامل تأثیرگذار بر موفقیت خوشه‏های صنعتی استان گیلان با استفاده از روش دیمتل خاکستری، فصلنامه توسعه تکنولوژی صنعتی، شماره 35، 86-73.


• عبادی، فرزانه (1390). بررسی تجربیات کشورهای منتخب در (اتحادیه اروپـا، امریکـا، ژاپـن، چـین و ترکیه) در زمینه انتقال نوآوری با تأکید بر صنایع کوچک، مؤسسه پـژوهش‏های برنامه‏ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی. گروه پژوهشی صنایع تبدیلی و تکمیلی.


• عطار، سعید (1392). بنیادهای نظری سرمایه اجتماعی: بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران. یزد: دانشگاه یزد.


• علاقه‏بند، مهدی (1384). در آمدی بر سرمایه اجتماعی، مجله جامعه شناسی معرفت، شماره ۴۲.


• فلیک، اووه (1387). درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه‏ی ‏هادی جلیلی. تهران: نشر نی.


• فوکویاما، فرانسیس (1385). پایان نظم: سرمایه اجتماعی و حفظ آن، ترجمه‏ی غلامعباس توسلی. تهران: حکایت قلم نوین.


• فیلد، جان (1386). سرمایه اجتماعی، ترجمه‏ی غلامرضا غفاری و حسین رمضانی. تهران. کویر.


• قادریان، صباح و گلرومفرد، محسن (1392). بررسی وضعیت نوآوری در خوشه صنعتی نساجی یزد، مدیریت نوآوری، 2(3)، 25-1.


• کلمن، جیمز (1386). بنیادهای نظریه اجتماعی، ترجمه‏ی منوچهر صبوری. چاپ دوم، تهران: نشر نی.


• گزارش برنامه تحقیقاتی سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد (2006). مبارزه با حاشیه‏سازی و فقر از طریق توسعه صنعتی، سرمایه اجتماعی برای توسعه صنعتی: عملیاتی کردن مفهوم پیتر نورینگا و آیرین ون‏استیورن، مؤسسه‏ی مطالعات اجتماعی هلند.


• گزارش سومین جلسه‏ی کارگروه تخصصی آموزش، پژوهش، فناوری و نوآوری در سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی استان یزد، مهرماه 1399. https://yazd.mporg.ir


• گزارش مطالعات شناخت خوشه نساجی یزد، دفتر خوشه‏های صنعتی، شرکت شهرک‏های صنعتی یزد (1390).


• مبشری، محمد (1388). سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی، پژوهشنامه سرمایه اجتماعی، شماره 40.


• منصوری، عیسی و عزیزمحمدلو، حمید (1388). پروژه‏های توسعه خوشه‏ای (برنامه‏ها و دستاوردها). تهران: امور ارتباطات سازمان صنایع کوچک و شهرک‏های صنعتی ایران.


• هاشمی، سیدابوالفضل؛ حاجی‏محمد، فرهاد؛ کرامت‏لو، امید و گوهردوست منفرد، رضیه (1398). شناسایی و اولویت‏بندی عوامل موثر بر موفقیت خوشه‏های صنعتی به روش ANP مطالعه موردی خوشه‏ی صنعتی خوراک، مکمل‏ها و داروهای دام، طیور و آبزیان استان گلستان، دوازدهمین کنفرانس بین المللی انجمن ایرانی تحقیق در عملیات، بابلسر.


• Enright, M. J. (1996). Regional Clusters and Economic Development: A Research Agenda, In Business Newworks: Prospects for Regional Development, Edited by U.H. staber Et Al., Berlin, Walter De Gruyter.


• Field, John (2003). Social Capital. London and New York: Rutledge Taylor &Francis Group.


• Porter, M. E. (1998). Clusters and the New Economic of Competition. Harvard Business Review.


• Winter, I. C. (2000). Towards a theorised understanding of family life and social capital. Melbourne: Australian Institute of Family Studies.