واکاوی فقهی و حقوقی مؤلفه اذن بر تحدید تعهدات

محورهای موضوعی : فقه المعاملات

حمید خان محمدی ¹ (دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.)
عباس کریمی(نویسنده مسئول) ² (استاد تمام حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران.)
علیرضا مظلوم رهنی ³ (استادیار حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.)
محمد بهمنی ⁴ (استادیار حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.)

تاریخ دریافت : 1401/09/01 تاریخ پذیرش : 1401/09/16 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: تحدید, رفع ضمان, اذن, اباحه تصرف, تعهد,

چکیده مقاله :

عموماً اذن ظهوری منطوقی و مفهومی داشته و به طرق مختلف امکان بروز و ظهور دارد. مبنای عقلا همواره چنین بوده است که اگر انسان در موضوعی اذن دهد، در لوازم و توابع آن اذن نیز فرد را مأذون می‌نماید و این لوازم اذن، اصولاً میان آذن و مأذون تصریح نمی‌گردد، بلکه بنا بر عقل این ادراک برای مأذون ایجاد می‌گردد. در تعهدات عناصری وجود دارد که به‌طور صریح و ضمنی آن را تحدید می‌کند؛ لذا هدف این پژوهش آن است که اذن و توابع آن می‌تواند به‌عنوان یک مؤلفه تعهد را تحدید می‌نماید و این پرسش نیز مطرح است که تحدید به چه نحو و حدود آن تا چه میزان است. با بررسی توسط روش توصیفی ـ تحلیلی در متون فقهی و حقوقی، اذن به‌عنوان یک مؤلفه در تعهدات کاربرد داشته و لوازم و توابع آن حدود تعهد را به‌طور ضمنی متغیر می‌سازد و سبب افزایش و کاهش و یا سقوط تعهد می‌گردد. با تعمق در گذشته و حال تعریف قابل‌ملاحظه‌ای از اذن در فقه و حقوق دیده نشده و ماهیت حقوقی آن محل اختلاف بوده و از جهات مختلف آن را تقسیم نموده‌اند. اذن افزون بر آنکه به‌طور صریح بر حدود تعهدات اثر‌گذار است به‌طور ضمنی هم اثرگذار بوده و حدود تعهدات مأذون را متغیرمی سازد و در پاره‌ای از موارد افزون بر اباحه تصرف، اثر رفع ضمان هم خواهد داشت. ازاین‌رو، توابع اذن به اذن صرف یا اذن در واقعه حقوقی منحصر نبوده بلکه در اعمال حقوقی نیز جریان دارد و بر مبنای آن می‌توان حدود تعهد را مشخص و تعیین نمود و مفید اثر اباحه تصرف دانست، اما در رابطه با نفی ضمان ناشی از آن در شقوق مختلف در فقه و حقوق اسلامی اختلافاتی وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

In general, permission has a logical and conceptual appearance and can be appeared and shown in different ways. The basis of scholars has always been that if a person gives permission in a matter, he also authorizes the person in the tools and functions of that permission, and these tools of permission are not specified between the permission and the permitted person, but based on reason, this perception is created for the permitted person. There are factors in obligations that explicitly and implicitly limit it. Therefore, the purpose of this study is that permission and its functions can limit the obligation as a component, and this question is also raised as to how and to what extent the limitation is. Via examining a the descriptive-analytical method in jurisprudential and legal texts, permission is used as a component in obligations, and its tools and functions implicitly change the limits of the obligation and cause the increase, decrease, or cancellation of the obligation. Considering the past and present, no significant definition of permission has been seen in jurisprudence and law, and its legal nature has been a point of dispute and has been divided in different ways. In addition to the fact that permission has an explicit effect on the limits of the obligations, it is also implicitly effective and changes the limits of the permitted person’s obligations, and in some cases, in addition to the illegal possession, it will also have the effect of removing the guarantee. Therefore, the functions of permission are not merely limited to permission or permission in a legal event, but also in legal actions, and based on that, the limits of the obligation can be specified and determined, and the effect of possession can be considered useful. However, regarding the negation of the guarantee resulting from it, there are differences in different branches of Islamic jurisprudence (Fiqh) and law.

منابع و مأخذ:

1.    ابن‌ادریس، محمد بن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. (ج2). مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین. 
2.    ابن‌رشد، محمد ابن‌احمد. (بی‌تا). بدایة المجتهد و نهایة المقتصد. (ج2). بیروت: دارالفکر. 
3.    ابن‌قیم، الجوزیه، محمد بن ابی بکر. (بی‌تا). الطرق الحکمیة فی السیاسیة شرعیه. بیروت: دارالحیاه العلوم. 
4.    ابن‌‌منظور، محمد بن مکرم. (1405ق). لسان العرب. (ج13). قم: ادب الحوزه. 
5.    احمدبن ادریس قرافی. (1343ق). الفروق. (ج1). بیروت: عالم الکتب. 
6.    الاحمدنگری، عبدالنبی. (1395). جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون. معروف به دستورالعلماء. (ج1، الطبعة الثانیه). بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات. 
7.    امامی، سیدحسن. (1368). حقوق مدنی. (ج1-5، چاپ بیست و یکم). تهران: انتشارات اسلامیه. 
8.    بجنوردی، حسن. (1410ق). القوائد الفقهیه. (7 مجلدات). قم: اسماعیلیان. 
9.    البحرانی، یوسف بن احمد. (1405ق). الحدائق الناظره فی احکام العترة الطاهره. (21 مجلدات) بیروت: دارالأضوا. 
10.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1356). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش. 
11.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1357). دایرة‌المعارف حقوق مدنی و تجارت. (ج1) تهران: گنج دانش. 
12.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1363). دوره حقوق مدنی، حقوق تعهدات. (چاپ اول). انتشارات دانشگاه تهران.
13.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1368). حقوق اموال. تهران: کتابخانه گنج دانش. 
14.    جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1391). فلسفه حقوق مدنی (اصول عامه اذن و اذنیات). (ج2، چاپ سوم). تهران: گنج دانش. 
15.    الجوهری، اسماعیل بن حماد. (1404ق). الصحاح تاج اللغة العربیه. حقته احمد عبداغفور عطار. (ج5، الطبعة الثالثه). بیروت: دارالعلم اللمائین. 
16.    حسینی مراغه‌ای، سید عبدالفتاح. (1429ق). العناوین. (چاپ سوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی. 
17.    حکیم، محسن. (1391). مستمسک العروة الوثقی. (ج2، الطبعة الرابعه). نجف: مطبعة الأداب. 
18.    خمینی (الامام)، روح الله. (1363). البیع. (5 مجلدات، الطبعه الثالثه). قم: اسماعیلیان. 
19.    خمینی، روح الله. (1390). تحریر الوسیله. (ج2، الطبعة الثانیه). نجف: مطبعة الأداب. 
20.    خوانساری، احمد. (1405ق). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. (ج3، دوره 5جلدی). قم: اسماعیلیان. 
21.    الخوری، سعید. (بی‌تا). اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد. (ج1). بی‌جا: بی‌نا. 
22.    خوئی، ابوالقاسم. (1395). منهاج الصالحین. (ج2). بیروت: دارالثرات الاسلامیه للطباعة و النشر و التوزیع. 
23.    رستم بار اللبنانی، سلیم. (1988). شرح المجله. بیروت: دارالکتب العلمیه.
24.    زبیدی، محمدمرتضی. (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس. (ج9). بیروت: منشورات دارالمکتبة الحیاة. 
25.    زیلعی، عثمان بن علی. (بی‌تا). تبیین الحقایق فی شرح کنز الدقایق، فی فقه الحنفی. (ج5، الطبعة الثانیه). بیروت: دارالمعرفة للطباعةو النشر. 
26.    سنهوری، احمد عبدالرزاق. (1954). الوسیط فی شرح قانون المدنی الجدید (مصر). (دوره 10جلدی). بیروت: دارالحیاء التراث العربی. 
27.    سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر. (1413ق). الاشباء و الانظائرفی قواعد و فروع فقه الشافعیه. (الطبعه الاولی). بیروت: دارالکتب العلمیه. 
28.    شریعت باقری، محمدجواد. (1378). عناوین ضمان. (چاپ دوم). 
29.    شهید اول، محمد بن مکی. (1360). القوائد و الفوائد. نجف: مکتبة المفید، مطبعة الآداب. 
30.    شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (بی‌تا). الروضه البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه. (ج5، 10 مجلدات). بیروت: دارالعالم الاسلامی. 
31.    شهیدی، مهدی. (1385). تشکیل قراردادها و تعهدات. (ج1). تهران: انتشارات مجد.
32.    شیخ حر عاملی، محمد بن حسن. (1367). وسائل الشیعه. (چاپ ششم). تهران: انتشارات اسلامیه. 
33.    صدر حاجی سید جوادی، احمد و دیگران. (1368). دایرة‌المعارف تشیع. (چاپ اول). تهران: سازمان دایرة‌المعارف تشییع. 
34.    صفایی، سید حسین و امامی اسداله. (1377). حقوق خانواده. (چاپ ششم). تهران: دانشگاه تهران. 
35.    صفی پور، عبدالرحیم بن عبدالکریم. (بی‌تا). منتهی الارب فی لغة العرب. (ج1). تهران: انتشارات کتابخانه سنایی.
36.    طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (1378). حاشیه مکاسب. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان. 
37.    طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (1409ق). العروة الوثقی. (چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
38.    طباطبائی یزدی، محمدکاظم. (1412ق)، العروة الوثقی، به همراه حواشی 4 مرجع تقلید معاصر. (ج2). قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان. 
39.    طبری صغیر، محمد بن جریر. (1413ق). دلائل الامامه. (چاپ اول). قم: دارالذخائر.
40.    طریحی، فخرالدین بن محمد. (بی‌تا). مجمع البحرین. (ج6). نجف: دارالکتب العلمیه. 
41.    طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الأمالی. قم: دارالثقافه.
42.    عاملی، محمدجواد. (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. (ج6). بیروت: دارالاحیاء التراث العربی. 
43.    عدل، مصطفی. (1342). حقوق مدنی. (چاپ هفتم). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر. 
44.    علامه حلی، حسین بن یوسف. (1324). مختلف‌الشیعه فی احکام الشریعه. (2ج در یک مجلد ج1 و 2). تهران. 
45.    غروی اصفهانی، محمدحسین. (1408ق). حاشیه المکاسب. (ج1). قم: دارالذخائر. 
46.    فخرالمحققین، محمد بن حسن. (1388). ایضاح الفوائد فی الشرح القوائد. (4 مجلدات). قم: مطبعة العلمیه. 
47.    فیض، علیرضا. (1369). مبادی فقه و اصول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
48.    قدیری، محمدحسن. (1407ق). البیع. التقریرات امام خمینی(ره). (الطبعة الاولی). تهران: وزارتة الثقاقة و الارشاد الاسلامی. 
49.    کاتوزیان، ناصر. (1370). ضمان قهری و مسئولیت مدنی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
50.    کاتوزیان، ناصر. (1380). حقوق خانواده. (ج1، چاپ ششم). تهران: انتشارات بهمن. 
51.    کاتوزیان، ناصر. (1386). اعمال حقوقی قراردادها، ایقاع. تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار. 
52.    کرکی (محقق ثانی)، علی ابن‌حسین. (1408ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. (ج7، 9مجلدات، الطبعة الاولی). قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث. 
53.    مامقانی، عبدالله. (1344). الاثنی عشریه. نجف: مطبعة المرتضویه.
54.    المجلس الاعلی للشئؤون الاسلامیه. (1410ق). موسوعة الفقه الاسلامی. معروف به موسوعة جمال عبدالناصر، قاهره.
55.    محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. (اخراج و تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال). (ج2). قم: نشر اسماعیلیان. 
56.    محقق قمی، میرزا ابوالقاسم. (1324). جامع الشتات. مجموع فتوا، چاپ سنگی خوانساری.
57.    مغنیه، محمدجواد. (1402ق). فقه الامام جعفر الصادق(ع). (ج2، 4مجلدات، الطبعة الرابعه). بیروت: دارالجواد. 
58.    مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (1412ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان. (ج8، 10مجلدات)، مؤسسة النشر الاسلامی. 
59.    نجفی، محمدحسن. (1392). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. (43 مجلدات، ج 29). تهران: دارالکتب الاسلامیه. 
60.    نراقی، ملااحمد. (1408ق). عوائد الایام. قم: مکتبه البصیرتی. 
61.    یزدی طباطبایی، سید محمدکاظم. (1340). رساله‌ی سؤال و جواب. (ج1). نجف.

62.    Black , Henry 1983; Low Dictionary ; 5 thed , U.S.A:. West Publishing Co 
63.    Collin , P.H 1992; Low Dictionary ; 4 thed, India:. , universal Book stall