چارچوب نظری نوین معنویت اسلامی در ارتقاء امید به زندگی: رویکردی بر اساس روانشناسی مثبت نگر و معناجویی
محورهای موضوعی : روانشناسی مثبت نگر اسلامی
1 -
کلید واژه: معنویت اسلامی, امید به زندگی, روانشناسی مثبت, معناجویی, چارچوب نظری,
چکیده مقاله :
امید به زندگی به‌عنوان یکی از بنیادی‌ترین شاخص‌های سلامت روان و رضایت از زندگی، همواره کانون توجه روان‌شناسان و متخصصان حوزه سلامت بوده است. در جامعه ایرانی، که بنیان‌های فرهنگی و دینی نقش پررنگی در نگرش‌های فردی دارند، بررسی نقش معنویت اسلامی در ارتقای امید به زندگی می‌تواند زمینه‌ساز توسعه رویکردهای بومی در سلامت روان باشد. پژوهش حاضر با روش مروری–تحلیلی و بر پایه روانشناسی مثبت‌نگر، به تحلیل مطالعات داخلی و بین‌المللی منتشر شده طی شش سال اخیر پرداخته و سعی دارد چارچوبی مفهومی ارائه دهد که در آن، مؤلفه‌های معنویت اسلامی همچون توکل، معناجویی، نیایش، پذیرش و اعتماد به اراده الهی به‌عنوان منابع روانی مؤثر در افزایش امیدواری معرفی می‌شوند. بر اساس یافته‌های این مرور، مفاهیم معنوی نه‌تنها در بهبود نگرش به آینده نقش دارند، بلکه با ارتقای تاب‌آوری، کاهش اضطراب وجودی و تقویت احساس هدفمندی نیز همراه‌اند. افزون بر این، مقاله حاضر با ارائه مجموعه‌ای از راهکارهای بومی و پیشنهادی برای کاربرد این مفاهیم در مداخلات آموزشی، مشاوره‌ای و روان‌درمانی، زمینه لازم را برای تحقق مدل‌های فرهنگی-اسلامی در ارتقای سلامت روان فراهم می‌سازد. این مقاله می‌تواند مبنایی برای تحقیقات میدانی، طراحی ابزارهای بومی و نیز توسعه سیاست‌های فرهنگی در حوزه سلامت روان در ایران باشد.
طHope for life, as one of the fundamental indicators of mental health and life satisfaction, has always been a focal point for psychologists and health professionals. In Iranian society, where cultural and religious foundations significantly influence individual perspectives, examining the role of Islamic spirituality in enhancing hope for life can pave the way for the development of indigenous approaches to mental health. This study, employing a systematic analytical review based on positive psychology, analyzes domestic and international studies published over the past six years and aims to present a conceptual framework in which components of Islamic spirituality—such as reliance on God (Tawakkul), meaning-seeking, prayer, acceptance, and trust in divine will—are introduced as psychological resources effective in increasing hopefulness. The findings of this review indicate that spiritual concepts not only improve future outlooks but also enhance resilience, reduce existential anxiety, and strengthen a sense of purpose. Moreover, this article offers a set of indigenous strategies and recommendations for applying these concepts in educational, counseling, and psychotherapeutic interventions, thereby providing the necessary foundation for implementing culturally and religiously informed models to promote mental health. This paper can serve as a basis for field research, the development of native assessment tools, and the advancement of cultural policies in the mental health domain in Iran.
منابع
صادقی، م., و رضایی، ن. (1400). بررسی نقش معنویت اسلامی در افزایش امید به زندگی دانشجویان دانشگاه تهران. مجله روانشناسی سلامت ایران, 7(3), 45-60.
رضایی، م., و کاظمی، ر. (1401). تأثیر آموزش معناجویی بر اساس آموزه‌های اسلامی بر امید به زندگی و کاهش استرس دانشجویان. مجله علوم روانشناسی, 12(2), 112-130.
حسینی، ف., احمدی، س., و موسوی، م. (1399). مداخلات معنوی و تاب‌آوری روانی در دانشجویان: یک مطالعه کاربردی. مجله مشاوره و روانشناسی دانشگاه, 8(1), 25-40.
Khalili, A., Ahmadi, M., & Hosseini, F. (2022). The integration of Islamic spirituality and positive psychology interventions: Effects on hope and resilience among Iranian students. Journal of Religion and Health, 61(2), 1003-1018
Fredrickson, B. L. (2013). Positive emotions broaden and build. In Advances in Experimental Social Psychology (Vol. 47, pp. 1-53). Elsevier.
Sadeghi, T., & Rezaei, M. (2021). Gratitude interventions and psychological well-being: A meta-analysis. Journal of Positive Psychology, 16(5), 635-648.
Wong, P. T. P. (2012). Meaning-centered counseling: A cognitive-existential approach. Journal of Humanistic Psychology, 52(4), 414-437
