ارزیابی نقش سرمایه های روستایی در شکل گیری و پایداری کسب و کارهای گردشگری(مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری استان زنجان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سیده سمیرا موسوی ¹ , فرهاد جوان ² , جمشید عینالی ³

1 - کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
2 - استادیار گروه مدیریت جهانگردی، دانشکده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/11/09 تاریخ پذیرش : 1404/02/17 تاریخ انتشار : 1404/06/30

کلید واژه: سرمایه‌های روستایی, گردشگری روستایی, پایداری, کسب و کار, زنجان.,

چکیده مقاله :

گردشگری روستایی به‌عنوان یکی از راهبردهای مهم توسعه پایدار، زمینه‌ساز رشد اقتصادی، حفظ فرهنگ‌های محلی و بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی است. بهره‌گیری از سرمایه‌های روستایی نقش کلیدی در شکل‌گیری، توسعه و پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش سرمایه‌های روستایی در شکل‌گیری، توسعه و پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری در روستاهای هدف استان زنجان انجام شده است. پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی و نوع آن از نظر هدف، کاربردی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش‌های‌ اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه نمونه 8 روستای هدف گردشگری در استان زنجان است و از مجموع 8812 خانوار ساکن در نقاط روستایی نمونه، با فرمول کوکران، حجم نمونه 327 خانوار محاسبه و این افراد با روش نمونه‌گیری تصادفي انتخاب شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده­های پژوهش از آزمون‌های آماری مختلف نظیر t تک نمونه‌ای، تحلیل خوشه‌ای، همگونی کای دو، همبستگی اسپیرمن، رگرسیون خطی و آزمون ناپارامتری کروسکال-والیس استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سرمایه‌های طبیعی، ساخته‌شده (فیزیکی) و مالی بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری و پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری داشته‌اند. همچنین، بین شاخص سرمایه‌های روستایی و کسب‌وکارهای گردشگری رابطه معناداری در سطح 99 درصد مشاهده شد. روستاهای سوکهریز، شیت و درسجین به ترتیب از نظر سرمایه‌های انسانی و نهادی، طبیعی، و مالی-اجتماعی، در رتبه‌های بالاتری نسبت به سایر روستاهای نمونه قرار دارند.

چکیده انگلیسی:

Rural tourism, as one of the key strategies for sustainable development, fosters economic growth, preserves local cultures, and enhances the quality of life in rural areas. Utilizing rural capital plays a crucial role in the establishment, development, and sustainability of small-scale tourism businesses. This study was conducted with the aim of examining the role of rural capital in the formation, development, and sustainability of small tourism enterprises in target villages of Zanjan Province. The research is descriptive-analytical and applied in nature. Data was collected using both documentary and field methods. The sample community consists of eight target tourism villages in Zanjan Province. Out of a total of 8,812 rural households in the sample area, the sample size was calculated as 327 households using Cochran's formula, and participants were selected using a random sampling method.  To analyze the research data, various statistical tests such as the one-sample t-test, cluster analysis, chi-square homogeneity test, Spearman correlation, linear regression, and the non-parametric Kruskal-Wallis test were employed. The findings indicate that natural, built (physical), and financial capital have had the greatest impact on the formation and sustainability of small tourism businesses. Furthermore, a significant correlation was observed between rural capital indicators and tourism businesses at the 99% confidence level. Among the sampled villages, Soukeh Riz, Shit, and Darsajin ranked highest in terms of human and institutional capital, natural capital, and financial-social capital, respectively.

منابع و مأخذ:

Adamov, T.; Iancu, T.; Pet, E.; Popescu, G.; S, muleac, L.; Feher, A.; Ciolac, R. (2023). Rural Tourism in Marginimea Sibiului Area—A Possibility of Capitalizing on Local Resources. Sustainability, 15, 241. https://doi.org/10.3390/su15010241
Altinay, L., Sigala, M. and Waligo, V. (2016), “Social value creation through tourism enterprise”, Tourism Management, Vol. 54, pp. 404-417.
Ancuța, C., & Jucu, I. S. (2023). Sustainable rural development through local cultural heritage capitalization—analyzing the cultural tourism potential in rural Romanian Areas: A case study of Hărman Commune of Brașov Region in Romania. Land, 12(7), 1297.
Beddington, A. (1999). Capitals and capabilities: A framework for analyzing peasant viability, rural livelihoods and poverty. World Development, 27(12), 2021–2044.
Bosworth, G., & Turner, R. (2018). Interrogating the meaning of a rural business through a rural capitals framework. Journal of rural studies, 60, 1-10.
Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education. Westport: Greenwood (pp. 241–58).
Călina, J.; Călina, A. (2021). Analsysis of the indicators characterizing the activity of rural tourism and agrituorusim in Valcea County from the perspective of total quality. Sci. Pap. Ser. Manag. Econ. Eng. Agric. Rural Dev., 21, 101–110.
Castelli, C., Comincioli, N., Ferrante, C., & Pontarollo, N. (2024). Tangible, intangible assets and labour productivity growth. Journal of Economic Studies, 51(9), 272-289.
Castle, E. (1998) “A conceptual framework for the study of rural places”, American Journal of Agricultural Economics 80, pp. 621-631
Ciolac, R.; Iancu, T.; Brad, I.; Adamov, T.; Mateoc-Sîrb, N. (2021). Agritourism—A Business Reality of the Moment for Romanian Rural Area’s Sustainability. Sustainability, 13, 6313.
Coleman, J. (1990). Foundations of social theory. Cambridge, MA: Belknap Press/Harvard University Press.
Corrado, C., Haskel, J., Jona-Lasinio, C., & Iommi, M. (2022). Intangible capital and modern economies. Journal of Economic Perspectives, 36(3), 3-28.
Courtney, P., & Moseley, M. (2008). Determinants of local economic performance: Experience from rural England. Local Economy, 23(4), 305–318.
Cresswell, T. (2019). Place. In A. Kobayashi (Ed.), International encyclopedia of human geography (2nd ed.). Amsterdam: Elsevier.
Ćurčić, N., Mirković Svitlica, A., Brankov, J., Bjeljac, Ž., Pavlović, S., & Jandžiković, B. (2021). The role of rural tourism in strengthening the sustainability of rural areas: The case of Zlakusa village. Sustainability, 13(12), 6747.
Curry, N., & Owen, S. (2009). Rural planning in England: A critique of current policy. Town Planning Review, 80(6), 575–597.
Eimermann, M. (2016). Two sides of the same coin: Dutch rural tourism entrepreneurs and countryside capital in Sweden. Rural Society, 25(1), 55-73. DOI:10.1080/10371656.2016.1152033
Einali, J., Mohammadi yeganeh, B. , Ghasemloo, H. and Bigdeli, A. (2021). Evaluation of the Role of Tourism in the Development of Rural Entrepreneurship, Case Study: Villages Located in Zanjan-Abbar Connection Axis. Geography (Regional Planning), 11(42), 167-183. 20.1001.1.22286462.1400.11.2.9.9 [In Persian].
Einali, J., Bigdeli, A., Rabet, A., & Boueini, M. T. (2022). Rural Community Capital Framework and Its Role in Tourism Development (Case Study: Target Villages of Abhar Township). Regional Planning, 12(46), 127-143. doi: 10.30495/jzpm.2021.24357.3596[In Persian].
Emery, M., & Flora, C. (2020). Spiraling-up: Mapping community transformation with community capitals framework. In 50 Years of Community Development Vol I (pp. 163-179). Routledge.
Gallent, N., & Gkartzios, M. (2019). Defining rurality and the scope of rural planning. In
M. Scott, N. Gallent, & M. Gkartzios (Eds.), The routledge companion to rural planning
(pp. 17–27). London: Routledge.
Gao, J. and Wu, B. (2017). Revitalizing traditional villages through rural tourism: A case study of Yuanjia Village, Shaanxi Province, China. Tourism Management. Elsevier Ltd, 63, pp. 223–233.
Garrod, B., Wornell, R., & Youell, R. (2006). Re-conceptualising rural resources as countryside capital: The case of rural tourism. Journal of rural studies, 22(1), 117-128.
Ghadiri Masom M, Khorasani M A, Torkashvand Z, Amidi S.(2021). Identifying and Prioritizing the Drivers for Entrepreneurship Development in Rural Areas of Iran. Space economy and rural development; 10 (37) :21-40. 20.1001.1.23222131.1400.10.37.1.3 [In Persian]
Ghadiri Masoom, M., Khorasani, M. A., Torkashvand, Z. and Amidi, S. (2021) Identifying and prioritizing the drivers of entrepreneurship development in rural areas of Iran. Quarterly Journal of Spatial Economics and Rural Development, 10(37), 21-40.
Gkartzios, M., Gallent, N., & Scott, M. (2022). A capitals framework for rural areas:‘Place-planning’the global countryside. Habitat International, 127, 102625. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102625
Gumbau-Albert, M. (2024). Understanding the Impact of Intangible Capital on Entrepreneurship at the Regional Level. Journal of the Knowledge Economy, 15(3), 11063-11089.
Guo, Y. and Hou, X. (2022), “The effects of job crafting on tour leaders’ work engagement the mediating role of person-job fit and meaningfulness of work”, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol. 34 No. 5, pp. 1649-1667.
Guo, Y., Zhang, J., Zhang, Y. and Zheng, C. (2018), “Examining the relationship between social capital and community residents’ perceived resilience in tourism destinations”, Journal of Sustainable Tourism, Vol. 26 No. 6, pp. 973-986.
Guo, Y., Zhu, L., & Zhao, Y. (2023). Tourism entrepreneurship in rural destinations: measuring the effects of capital configurations using the fsQCA approach. Tourism Review, 78(3), 834-848. DOI 10.1108/TR-07-2022-0333
Henao Garcı´a, E.A., Galia, F. and Velez-Ocampo, J. (2022), “Understanding the impact of well-being on entrepreneurship in the context of emerging economies”, Journal of Entrepreneurship in Emerging Economies, Vol. 14 No. 1, pp. 158-182.
Huang, Y., Feng, M., & Li, X. (2025). Not Just Survive, But Thrive: Examining Livelihood Capital, Poverty Reduction, and Sustainable Development in Ethnic Tourism Destinations. Cornell Hospitality Quarterly, 66(2), 225-244.
Inigo, E. A., & Albareda, L. (2019). Sustainability oriented innovation dynamics: Levels of dynamic capabilities and their path-dependent and self-reinforcing logics. Technological Forecasting and Social Change, 139, 334-351.
Javan, F. (2021). The Explantion of Tourism Benefits System Distribution Rezvanshahr Rural Area. Village and Space Sustainable Development, 2(2), 69-94. doi: 10.22077/vssd.2021.4838.1050[In Persian].
Javan, F. and Barzegar, S. (2024). Explanation of the key drivers affecting the realization of community-oriented tourism in the development of peri-urban villages in Rasht metropolis.. Preipheral Urban Spaces Development, 6(4), 37-54. doi: 10.22034/jpusd.2025.488032.1323[In Persian].
Javan, F. and Jomehpour, M. (2025). Analysis of the Stability of Rural Communities with an Emphasis on Tourism Development Based on the Consumption Value of Local Foods (Case Study: Tourism Target Villages of Gilan Province). Economic Geography Research, 6(19), 36-53. doi: 10.30470/jegr.2025.2054543.1277[In Persian].
Javan, F. and Pourgharib, B. (2024). Assessing the Impact of English Language Proficiency in Host Communities on the Sustainability of Rural Tourism(A Case Study of Villages in Gilan Province, Northern Iran). journal of sustainable rural development, 8(1), 119-130. doi: 10.22034/jsrd.2024.458005.1187
Jia, Z., Gao, M., Xu, S., Lyu, Y., Feng, J., Zhou, Z., ... & Wu, W. (2021). Sociocultural vitality versus regulation policy and tourism development in preservation of traditional rural landscape: a case from Guizhou, China. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 28(2), 179-192.
Kallmuenzer, A., Baptista, R., Kraus, S., Ribeiro, A.S., Cheng, C. and Westhead, P. (2021), “Entrepreneurs’ human capital resources and tourism firm sales growth: a fuzzy-set qualitative comparative analysis”, Tourism Management Perspectives, Vol. 38, p. 100801.
Kline, C. (2017). Applying the community capitals framework to the craft heritage trails of western North Carolina, Journal of Heritage Tourism, 12(5): Heritage Trails and Tourism.
Kumar, S., & Valeri, M. (2022). Understanding the relationship among factors influencing rural tourism: a hierarchical approach. Journal of Organizational Change Management, 35(2), 385-407.
Lapping, M. B., & Scott, M. (2019). The evolution of rural planning in the Global North. In M. Scott, N. Gallent, & M. Gkartzios (Eds.), The routledge companion to rural planning (pp. 28–45). London: Routledge.
Liu, C., Dou, X., Li, J., & Cai, L. A. (2020). Analyzing government role in rural tourism development: An empirical investigation from China. Journal of Rural Studies, 79, 177-188. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2020.08.046
Liu, H., Zhang, H., Xu, Y., & Xue, Y. (2024). Decision-making mechanism of farmers in land transfer processes based on sustainable livelihood analysis framework: A study in rural China. Land, 13(5), 640.
Loison, S. A. (2019). Household livelihood diversification and gender: Panel evidence from rural Kenya. Journal of Rural Studies, 69, 156-172.
Ma, X., Wang, R., Dai, M. and Ou, Y. (2021), “The influence of culture on the sustainable livelihoods of households in rural tourism destinations”, Journal of Sustainable Tourism, Vol. 29 No. 8, pp. 1235-1252.
Maczulskij, T., & Viinikainen, J. (2023). Self-confidence predicts entrepreneurship and entrepreneurial success. Journal of Business Venturing Insights, 19, e00382.
Madanaguli, A., Kaur, P., Bresciani, S. and Dhir, A. (2021), “Entrepreneurship in rural hospitality and tourism. A systematic literature review of past achievements and future promises”, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol. 33 No. 8, pp. 2521-2558.
Mahfud, T., Triyono, M.B., Sudira, P. and Mulyani, Y. (2020), “The influence of social capital and entrepreneurial attitude orientation on entrepreneurial intentions: the mediating role of psychological capital”, European Research on Management and Business Economics, Vol. 26 No. 1, pp. 33-39.
McClinchey, K. A., & Carmichael, B. A. (2010). The role and meaning of place in cultural festival visitor experiences. The tourism and leisure experience. Consumer and managerial perspectives, 59-80.
Moradi H, Javan F, Amraei S, Beiranvandrad M.(2021). The Impact of Rural Entrepreneurship on Urban Peripheral Spaces Development of Kermanshah County. Space economy and rural development, 9 (34), 63-82. [In Persian]
Morgan, O. (2023). Belonging and connecting: the value of social and cultural capitals within the UK hill farming community (Doctoral dissertation, University of Cumbria).
Naim Abadi, N. , Javan, F. and Hojjat Shamami, S. (2023). Rural tourism and its economy on local communities(Case of study: tourist villages of Razvanshahr County). Economic Geography Research, 4(13), 18-31. [In Persian].
Nasr, M. A., & Eissa, N. (2025). Rural and Urban Pollution. Epidemiology and Environmental Hygiene in Veterinary Public Health, 405-414.
Natarajan, L. (2019). Planning for rural communities and major renewable energy infrastructure. In M. Scott, N. Gallent, & M. Gkartzios (Eds.), The routledge companion to rural planning (pp. 548–556). London: Routledge.
Natarajan, N., Newsham, A., Rigg, J., & Suhardiman, D. (2022). A sustainable livelihoods framework for the 21st century. World Development, 155, Article 105898.
Ngo, T. T., & Vu, T. H. (2025). The impacts of psychological capital, risk-taking propensity, and entrepreneurial competence on the sustainability performance of SMEs. Cogent Business & Management, 12(1), 2466810.
Obermayer, N., Kővári, E., Leinonen, J., Bak, G., & Valeri, M. (2022). How social media practices shape family business performance: the wine industry case study. European Management Journal, 40(3), 360-371.
Philip, J., Newman, J., Bifelt, J., Brooks, C., & Rivkin, I. (2022). Role of social, cultural and symbolic capital for youth and community wellbeing in a rural Alaska Native community. Children and youth services review, 137, 106459.
Popescu, G.; Popescu, C.A.; Iancu, T.; Brad, I.; Pet, E.; Adamov, T.; Ciolac, R. (2022). Sustainability through Rural Tourism in Moieciu Area-Development Analysis and Future Proposals. Sustainability, 14, 4221.
Ratten, V. (2018), “Entrepreneurial intentions of surf tourists”, Tourism Review, Vol. 73 No. 2, pp. 262-276.
Ratten, V. (2020a), “Tourism entrepreneurship research: a perspective article”, Tourism Review, Vol. 75 No. 1, pp. 122-125.
Ratten, V. (2020b), “Coronavirus (covid-19) and social value co-creation”, International Journal of Sociology and Social Policy, Vol. 42 Nos 3/4, pp. 222-231.
Ray, C. (2006) “Neo Endogenous Rural Development in the EU”, Ch 19 in P. Cloke, T. Marsden and P. Mooney (eds) Handbook of Rural Studies, Sage, London
Riahi, V., Javan, F. and Sheikhkanlu Milan, O. (2020). Analysis of the Effects of Omid Entrepreneurship Fund on the Economic Development of Rural Settlements (Case Study: Khoy County). Rural Development Strategies, 7(3), 267-285. doi: 10.22048/rdsj.2021.266215.1906[In Persian].
Scott, M. (2023). Spatial planning and rural quality of life. In P. H. Johansen, A. Tietjen, E. B. Iversen, H. L Lolle, & J. K. Fisker (Eds.), Rural quality of life. Manchester: Manchester University Press.
Sendra-Pons, P., Comeig, I., & Mas-Tur, A. (2022). Institutional factors affecting entrepreneurship: A QCA analysis. European research on management and business economics, 28(3), 100187.
Shucksmith, M. (2018). Re-Imagining the rural: From rural idyll to good countryside. Journal of Rural Studies, 59, 163–172.
Singgalen, Y. A., Sasongko, G., & Wiloso, P. G. (2019). Ritual capital for rural livelihood and sustainable tourism development in Indonesia. Jurnal Manajemen Hutan Tropika, 25(2), 115-115.
Souca, M. L. (2020). Revitalizing rural tourism through creative tourism: The role and importance of the local community. Marketing–from Information to Decision Journal, 2(2), 43-50. DOI: 10.2478/midj-2019-0009
Stone, M. T., & Nyaupane, G. P. (2018). Protected areas, wildlife-based community tourism and community livelihoods dynamics: Spiraling up and down of community capitals. Journal of Sustainable Tourism, 26(2), 307-324.
Su, M. M. et al. (2019). Livelihood sustainability in a rural tourism destination - Hetu Town, Anhui Province, China. Tourism Management. Elsevier, 71(October 2018), pp. 272–281.
Tonts, M. (2020). Developmentalism, path dependence and multifunctionality: Reflections on Australian rural planning cultures. Planning Theory & Practice, 21(5), 776–782.
Trono, A. (2019). Designing cultural tourism experiences as a self-reinforcing system. In Creating and Managing Experiences in Cultural Tourism (pp. 121-136).
Tu, S.; Long, H.; Zhang, Y.; Ge, D.; Qu, Y. (2018). Rural restructuring at village level under rapid urbanization in metropolitan suburbs of China and its implications for innovations in land use policy. Habitat Int., 77, 143–152.
Ubels, H., Bock, B., & Haartsen, T. (2020). Non‐engagement of mid‐aged and elderly residents in rural civic livability initiatives. Rural sociology, 85(3), 730-756.
Valeri, M. and Baggio, R. (2021), “Italian tourism intermediaries: a social network analysis exploration”, Current Issues in Tourism, Vol. 24 No. 9, pp. 1270-1283.
Wang, R., Zhou, H., & Wang, L. (2022). The influence of psychological capital and social capital on the entrepreneurial performance of the new generation of entrepreneurs. Frontiers in psychology, 13, 832682.
Ward, N., Atterton, J., Kim,T-Y., Lowe, P., Phillipson, J. and Thompson, N. (2005) Universities, the Knowledge Economy and ‘Neo-endogenous Rural Development’. Centre for Rural Economy, Newcastle University
Wijijayanti, T., Agustina, Y., Winarno, A., Istanti, L. N., & Dharma, B. A. (2020). Rural tourism: A local economic development. Australasian Accounting, Business and Finance Journal, 14(1), 5-13. doi:10.14453/aabfj.v14i1.2
Yi, X., Xixi, T., & Lu, P. (2022). Difference of farmers’ livelihood capital before and after rural tourism development. Computational intelligence and neuroscience, 2022(1), 4138220.
Zheng, J., He, J., & Tang, H. (2022). The vitality of public space and the effects of environmental factors in Chinese suburban rural communities based on tourists and residents. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(1), 263.

متن کامل:



Journal of journal of Regional Planning Summer 2025. Vol 15. Issue 58 ISSN (Print): 2251-6735 - ISSN (Online): 2423-7051 https://sanad.iau.ir/journal/jzpm

 

Research Paper 

Assessment of the Role of Rural Capital in the Formation and Sustainability of Tourism Businesses (Case Study: Target Tourism Villages in Zanjan Province)

 

Samira Mosavi: M.Sc. Department of Geography, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran

Farhad Javan: Assistant professor Department of Tourism Management, Faculty of Cultural Heritage, HandiCrafts and Tourism, University of Mazandaran, Babolsar, Iran

Jamshid Einali¹: Associate Professor Department of Geography, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran

 

 

Abstract

A R T I C L E I N F O

Rural tourism, as one of the key strategies for sustainable development, fosters economic growth, preserves local cultures, and enhances the quality of life in rural areas. Utilizing rural capital plays a crucial role in the establishment, development, and sustainability of small-scale tourism businesses. This study was conducted with the aim of examining the role of rural capital in the formation, development, and sustainability of small tourism enterprises in target villages of Zanjan Province. The research is descriptive-analytical and applied in nature. Data was collected using both documentary and field methods. The sample community consists of eight target tourism villages in Zanjan Province. Out of a total of 8,812 rural households in the sample area, the sample size was calculated as 327 households using Cochran's formula, and participants were selected using a random sampling method.  To analyze the research data, various statistical tests such as the one-sample t-test, cluster analysis, chi-square homogeneity test, Spearman correlation, linear regression, and the non-parametric Kruskal-Wallis test were employed. The findings indicate that natural, built (physical), and financial capital have had the greatest impact on the formation and sustainability of small tourism businesses. Furthermore, a significant correlation was observed between rural capital indicators and tourism businesses at the 99% confidence level. Among the sampled villages, Soukeh Riz, Shit, and Darsajin ranked highest in terms of human and institutional capital, natural capital, and financial-social capital, respectively.

Received: 2025/01/28 Accepted: 2025/05/07 PP: 1-18        Use your device to scan and read the article online             Keywords:     Rural capital, rural tourism, sustainability, business, Zanjan.

 

 

Citation:   Mosavi, S., Javan, F., & Einali, J. (2025). Assessment of the Role of Rural Capital in the Formation and Sustainability of Tourism Businesses (Case Study: Target Tourism Villages in Zanjan Province), Journal of Regional Planning, 15(58), 1-18. https://doi.org/10.82597/jzpm.1206110.2025

 

---

[1]  Corresponding author: Jamshid Einali, Email: [e-mail], Tel: [phone]

Extended Abstract

 

Introduction

In recent decades, spatial development in many developing countries has faced numerous challenges. The dominance of urban areas in planning processes and the marginalization of rural regions have led to reduced investment in these areas. This trend, coupled with declining economic activities and the inability of agriculture to sustain livelihoods, has resulted in the migration of young, educated individuals and a decrease in rural populations. In response, rural tourism has emerged as an alternative strategy and a tool for economic and social revitalization. Different countries, based on their economic structures and development policies, have adopted various approaches to rural planning, including conservation-focused, development-oriented, liberal, and neoliberal strategies. These approaches, considering geographical characteristics and existing rural assets, pave the way for sustainable economic development in rural areas.

From the perspective of rural community capital planning, the optimal utilization of ecological, socio-cultural, human, institutional, financial, and economic assets plays a key role in the development of tourism and entrepreneurship. Particularly in small and medium-sized tourism businesses, effective management of these assets can empower local communities, strengthen economic activities, and ensure business sustainability. Moreover, social, economic, cultural, and natural capital can enhance rural tourism capacity and, with appropriate policies, contribute to the revitalization and modernization of rural settlements and broader socio-economic development. Based on this framework, the present study examines the role of rural assets in the establishment and sustainability of tourism businesses in Zanjan province, seeking to assess their impact on the sustainable economic development of targeted rural tourism destinations.

 

Methodology

This study is classified as applied research in terms of its type and follows a descriptive-analytical approach in terms of methodology. By reviewing relevant theoretical foundations, the key indicators and items were identified and incorporated into a structured questionnaire. To ensure the validity of the selected items, expert opinions familiar with the region and subject matter were consulted, and the reliability of the questionnaire was assessed through a pre-test involving 10% of the total number of questionnaires, utilizing Cronbach's alpha, which resulted in a coefficient of 0.875.

The statistical population of this research consists of all households residing in the sample villages. Based on the 2016 national census of population and housing, this amounts to approximately 8,812 households. Using Cochran's formula, with the assumption of equal proportions (p = 0.5, q = 0.5), a sample size of 327 was determined for questionnaire distribution. The finalized questionnaire was randomly distributed across selected villages with the cooperation of local administrators, following the existing neighborhood segmentation. Ultimately, 310 completed questionnaires were collected by researchers and used for statistical analysis.

 

Results and Discussion 

This study examines the role of rural capital in the establishment, development, and sustainability of small-scale tourism businesses in the targeted tourism villages of Zanjan province. Utilizing the classification framework proposed by Guo et al. (2023), rural capital is analyzed across seven dimensions: political-institutional, physical, financial, natural, human, social, and psychological. The research data was collected from eight targeted tourism villages, and out of a total of 8,812 households, 327 were randomly selected as the study sample. A one-sample t-test indicated that all dimensions of rural capital exceeded the desirable numerical threshold and were statistically significant at the 99% confidence level. Among them, natural, physical, and financial capital had the greatest impact on the success of tourism businesses.

The cluster analysis results revealed that the studied villages were categorized into three groups: low, medium, and high. Additionally, the linear regression test confirmed a significant linear relationship between rural capital and the formation of tourism businesses. According to the Spearman test, a correlation of 0.217 was observed between rural capital indicators and the sustainability of tourism businesses. The results of the Kruskal-Wallis test indicated no significant differences among the studied villages, suggesting that variations are primarily due to investment in infrastructure and the human characteristics of residents. In the village ranking, Sokahriz excelled in human, physical, institutional, and psychological capital, Shit ranked highest in natural capital, and Darsajin led in financial and social capital.

 

Conclusion

The analysis of the research data indicates that various dimensions of rural capital have a significant impact on the establishment, development, and sustainability of small-scale tourism businesses in the targeted villages of Zanjan province. Among these, natural, built (physical), and financial capital have played the most substantial roles in strengthening the rural tourism ecosystem. This highlights the importance of physical infrastructure, natural resources, and access to financial assets in supporting small-scale entrepreneurial activities. Moreover, the statistical analysis of the relationships between research variables indicates that improvements in social, human, and institutional capital significantly contribute to the sustainability of tourism businesses. These findings highlight that, beyond tangible assets, strong communication networks, entrepreneurial education and skills, and institutional support play a crucial role in the long-term success of rural entrepreneurs.

The cluster analysis conducted on the sample villages reveals significant variations in their levels of capital utilization. Specifically, Sokahriz ranks highest in human and institutional capital, Shit excels in natural capital, and Darsajin leads in financial and social capital. This indicates that each village requires tailored strategies for tourism business development, leveraging its unique local strengths and assets. The results of the Spearman test and linear regression analysis confirm a positive and significant relationship between rural capital levels and the formation and sustainability of small-scale tourism businesses. This finding underscores the importance of developing supportive programs and targeted investments to enhance entrepreneurial capacities in rural areas. Based on the research findings and the positive impact of rural capital on the formation and sustainability of small-scale tourism businesses, the following recommendations can further enhance these enterprises and promote economic resilience in rural areas:

·       Strengthening natural capital to support sustainable tourism development;

·       Expanding physical infrastructure to facilitate tourism growth;

·       Improving access to financial resources for rural entrepreneurs;

·       Enhancing human and social capital to foster entrepreneurship; and Establishing institutional support and effective policymaking.

 

.

 

 

مقاله پژوهشی

ارزیابی نقش سرمایه­های روستایی در شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای گردشگری

(مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری استان زنجان) 

 

سیده سمیرا موسوی: کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران. 

فرهاد جوان: استادیار گروه مدیریت جهانگردی، دانشکده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

جمشید عینالی¹: دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

 

 

اطلاعات مقاله

چکیده

تاریخ دریافت:09/11/1403 تاریخ پذیرش:17/02/1404 شماره صفحات: 18-1   از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید   واژه­های کلیدی: سرمایه‌های روستایی، گردشگری روستایی، پایداری، کسب و کار، زنجان.

گردشگری روستایی به‌عنوان یکی از راهبردهای مهم توسعه پایدار، زمینه‌ساز رشد اقتصادی، حفظ فرهنگ‌های محلی و بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی است. بهره‌گیری از سرمایه‌های روستایی نقش کلیدی در شکل‌گیری، توسعه و پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش سرمایه‌های روستایی در شکل‌گیری، توسعه و پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری در روستاهای هدف استان زنجان انجام شده است. پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی و نوع آن از نظر هدف، کاربردی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش‌های‌ اسنادی و میدانی استفاده شده است. جامعه نمونه 8 روستای هدف گردشگری در استان زنجان است و از مجموع 8812 خانوار ساکن در نقاط روستایی نمونه، با فرمول کوکران، حجم نمونه 327 خانوار محاسبه و این افراد با روش نمونه‌گیری تصادفي انتخاب شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده­های پژوهش از آزمون‌های آماری مختلف نظیر t تک نمونه‌ای، تحلیل خوشه‌ای، همگونی کای دو، همبستگی اسپیرمن، رگرسیون خطی و آزمون ناپارامتری کروسکال-والیس استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سرمایه‌های طبیعی، ساخته‌شده (فیزیکی) و مالی بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری و پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری داشته‌اند. همچنین، بین شاخص سرمایه‌های روستایی و کسب‌وکارهای گردشگری رابطه معناداری در سطح 99 درصد مشاهده شد. روستاهای سوکهریز، شیت و درسجین به ترتیب از نظر سرمایه‌های انسانی و نهادی، طبیعی، و مالی-اجتماعی، در رتبه‌های بالاتری نسبت به سایر روستاهای نمونه قرار دارند.

استناد: موسوی، سیده­سمیرا؛ جوان، فرهاد و عینالی، جمشید. (1404).  ارزیابی نقش سرمایه­های روستایی در شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای گردشگری(مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری استان زنجان)، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 15(58)، 1-18.  https://doi.org/10.82597/jzpm.1206110.2025

 

 

 

---

[1]   نویسنده مسئول: جمشید عینالی، پست الکترونیکی: [e-mail]، تلفن: [phone]

 

مقدمه

امروزه چالش­ها و نگرانی‌های توسعه فضایی بر مواردی از قبیل تسلط شهری در تئوری و عمل برنامه‌ریزی و نقش حاشیه‌ای‌ مناطق روستایی و پیرامونی بدلایل اقتصادی و اولویت‌های سیاسی در کشورهای در حال توسعه گره خورده است(Lapping & Scott, 2019). از این رو، بسیاری از مناطق روستایی در کشورهای در حال توسعه، به دلیل کاهش فعالیت اقتصادی و نارسایی فعالیت­های کشاورزی در تأمین معیشت و نیازهای روبه رشد جمعیت و مقابله با مشکل مهاجرت جوانان با تحصیلات عالی­تر و کاهش جمعیت در مناطق روستایی، گردشگری را به عنوان یک توسعه جایگزین، به عنوان یک استراتژی برای اقتصاد و جامعه خود می­بینند (Tu et al., 2018; Ubels et al. 2020). که در دهه­های أخیر به دلیل افزایش انواع روش­های گذران اوقات فراغت و افزایش سهولت سفر برای بسیاری از افراد رونق گرفته است(Javan & Jomehpour, 2025). بنابراین، اسکات (2023) چهار منطق برنامه­ریزی روستایی را برای تلطیف توسعه و پوشش دادن به نابرابری­های فضایی را برجسته می­کند. به عقیده اسکات (2023) مواردی از قبیل (1) برنامه­ریزی روستایی حفاظت گرایانه با تمرکز بر حفظ زمین­های کشاورزی و حفاظت از حومه و مناظر بر اساس زمینه­های زیبایی­شناختی در کشورهای توسعه­یافته مانند انگلستان، آلمان و ایالات متحده آمریکا (Curry & Owen, 2009)؛ (2) برنامه­ریزی روستایی توسعه­گرایانه، با تمرکز بر بهره­برداری بهینه از منابع طبیعی با هدف حفاظت از زمین­های کشاورزی، دسترسی به منابع طبیعی برای صنایع استخراجی، تسهیل زیرساخت­های پشتیبانی از صنایع جدید در کشورهایی مانند استرالیا، کانادا و مالزی (Tonts, 2020)؛ (3) رویکردهای آزاد به برنامه­ریزی روستایی (مانند اروپای جنوبی)، که به موجب آن توسعه در مکان­های روستایی با هدف ارتقای رفاه خانواده­محور از طریق رویکردهای مقرراتی سهل­گیرانه حمایت می­شود (Natarajan et al., 2022) و (4) برنامه­ریزی روستایی نئولیبرالیزه شده (مانند ایرلند، ترکیه و پرتغال) که به دنبال ایجاد شرایط دوستانه برای کسب و کارهای خرد و متنوع­سازی آنها از طریق ترویج و آسان­سازی مقررات، ارایه زیرساخت­های جدید مانند انرژی­های تجدیدپذیر و ... در سراسر مناطق روستایی (ناتاراجان، 2019) مدنظر سیاستگذاران توسعه روستایی قرار گرفته است. به طوری که، این نمونه­ها در اغلب موارد دارای همپوشانی بالایی با یکدیگر بوده و می­تواند با در نظر گرفتن تفاوت­های جغرافیایی با بهره­گیری از سرمایه­های روستایی می­تواند فرصت­های مناسبی را در راستای نیل به توسعه اقتصادی پایدار روستایی فراهم سازد.

از منظر برنامه­ریزی سرمایه­های جوامع روستایی¹ دارای مفهوم نظام­وار و کل­نگر است (Singgalen et al., 2019; Gkartzios et al., 2022) که دربرگیرنده دارایی­های اکولوژیک، اجتماعی-فرهنگی، انسانی، سیاسی- نهادی، مالی و اقتصادی و محیط ساخته شده جامعه است که در صورت مدیریت و برنامه­ریزی مناسب نقش مهمی در فرآیند توسعه گردشکری از طریق توسعه کارآفرینی در کسب و کارهای خرد و متوسط گردشگری ایفا خواهد کرد (Ćurčić et al., 2021; Ma et al., 2021). توسعه گردشگری منوط بر اینکه با برنامه­ریزی صحیح انجام شود، می­تواند اثرات اقتصادی و اجتماعی مناسبی داشته باشد(Javan and Barzegar., 2024). به عقیده برخی از محققان، اشکال مختلف سرمایه جامعه محلی دارای نقش خود تقویت کنندگی² بوده و به طور متقابل بر روی یکدیگر تاثیر می­گذارد (Emery & Flora, 2020; Trono, 2019; Inigo & Albareda, 2019). از این منظر، سرمایه­ها و دارایی­های جامعه محلی می­تواند به ارایه ترکیبی از مشاغل تولیدی روستایی و همچنین فعالیت­های غیر تولیدی و خدماتی تاثیر مثبت بگذارد (Einali et al., 2021).

مدیریت پایدار و استفاده بهینه از سرمایه­های محلی جامعه روستایی نقش مهمی در توسعه گردشگری و کسب و کارهای خرد مرتبط با آن ایفا می­کند که می­تواند به توانمندسازی جوامع و همچنین دستیابی به توسعه اقتصادی پایدار محلی کمک کند. به طوری که، سرمایه و موجودی عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و طبیعی می­توانند بر ظرفیت­های گردشگری روستایی بیفزایند (Wijijayanti et al., 2020). بنابراین، گردشگری روستایی با توجه به دربرگرفتن ابعاد مختلف اقتصاد و جامعه و کسب و کارهای خرد متعدد می­تواند با بهره­گیری از سرمایه­های جامعه محلی توسعه یابد و نیز می­تواند به تقویت سرمایه­های جامعه محلی تاثیر مثبتی بگذارد (Souca, 2020) که در نتیجه در صورت اتخاذ سیاست­ها و برنامه­ریزی مناسب به توسعه اجتماعی-اقتصادی و بازسازی و نوسازی محلی سکونتگاه‌های روستایی کمک می­کند (Liu et al., 2020) که توانایی تضمین توسعه پایدار روستایی را دارد (Ancuța & Jucu, 2023). بنابراین توسعه گردشگری در نواحی روستایی می­تواند نقش مهمی در متنوع­سازی اقتصاد جوامع روستایی داشته و فراهم­کنند بستر و زمینه­ساز توسعه پایدار روستایی باشد(Javan., 2021).

محدوده مورد مطالعه در این تحقیق روستاهای دسته­بندی شده در قالب روستاهای هدف گردشگری در استان زنجان است که در راستای توسعه گردشگری ارزان قیمت داخلی برای اقشار مختلف جامعه در قطلب­های گردشگری طبیعی و تاریخی- فرهنگی مورد توجه متولیان امر قرار گرفته است. از این رو هدف مطالعه حاضر ارزیابی نقش سرمایه­های روستایی در ابعاد مختلف سرمایه­های معیشتی در شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای گردشگری در روستاهای هدف گردشگری استان زنجان است و سعی می­کند به این سوال پاسخ دهد که آیا سرمایه­های روستایی به شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری در روستاهای نمونه کمک کرده است؟ 

 

پیشینه تحقیق و مبانی نظری

سرمایه­های روستایی

ایده سرمایه اغلب از کار بنیادی پیر بوردیو³ وام گرفته شده است. بوردیو (1986) معتقد است که سرمایه ریشه در کار جمعی و انباشته­شدن دارد که یا به شکل کالاها (شامل زمین و دارایی) عینیت می­یابد و یا در قالب مهارت­ها و رفتارها تجسم می­یابد و بیانگر سه شکل اساسی سرمایه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. از دیدگاه وی تغییرپذیری سرمایه­ها بویژه در دارایی­های اقتصادی مبتنی بر مکان خاصی نیست (Gkartzios et al., 2022). کلمن (1990) سرمایه‌ را به عنوان منابع یا کالاهای عمومی جامعه تعریف کرده است. کسل⁴ (1998) با بهره­گیری از تعاریف کلمن، مفهوم "سرمایه روستایی" را در قالب دارایی­های طبیعی، انسان‌آفرین، انسانی و اجتماعی پیشنهاد داد که انباشته شدن این سرمایه­ها در اقتصاد روستایی به ارزش­آفرینی بیشتر کمک می­کند. از دیدگاه کسل (1998: 622) "توسعه و حفاظت از ابعاد متعدد سرمایه­ها برای مردم روستایی اهمیت اساسی دارد و به نهادینه­شدن استقلال محلی در پرداختن به چالش­های مشترک و پیگیری آرمان­های جمعی محلی کمک می­کند". بدینگتون⁵(1999) به طور خاص سرمایه­های روستایی اعم از طبیعی، تولیدی، انسانی، اجتماعی و فرهنگی به عنوان ورودی و خروجی اقتصاد محلی مورد توجه قرار می­دهد که این دارایی‌ها بایستی پرورش یافته و مدیریت شوند، که پیکربندی و تعادل آنها در نهایت هدف اصلی یک سیستم -معیشت پایدار- را ارائه ‌کند. همچنین، برخی از صاحب­نظران، بر عاملیت جمعیت محلی برای ایجاد مسیرهای توسعه بر اساس دارایی­های سخت و نرم موجود در جامعه تأکید می­کنند، که با محور اصلی نظریه توسعه پایدار روستایی همسویی دارد (Bosworth & Turner, 2018). همچنین، کورتنی و موزلی (2008) سرمایه­ها- یا "منابع موروثی"- را به عنوان بستری برای موفقیت عملکرد اقتصادی محلی در روستاهای انگلستان معرفی می­کنند. از این رو، دارای تشابهاتی با تفکر توسعه درون‌زای جدید که در همان دوره در اروپا در راستای حمایت از استقرار شبکه‌های دارایی‌های اضافی در توسعه محلی مطرح بود، می­باشد (Ray, 2006; Ward et al., 2005). از این رو، مناطق روستایی به‌عنوان مکان­هایی که دارای ترکیبی از سرمایه‌های ساخته‌شده، اقتصادی، زمین‌پایه و اجتماعی-فرهنگی بوده و ابعاد مختلف سرمایه­ها روستایی می­تواند به‌عنوان «انرژی فضایی» حاصل از پیوند و هم افزایی بین سرمایه‌ها زمینه بروز تغییرات مثبت و نیل به توسعه پایدار درونزا از طریق تولید مشترک مکان‌های روستایی بهتر را به وجود می‌آورد (Shucksmith, 2018; Gkartzios et al., 2022).

سرمایه­های مناطق روستایی در قالب مفاهیم مختلفی از قبیل سرمایه­های اقتصادی، اجتماعی (Morgan, 2023)، فرهنگی و نمادین (Philip et al., 2022) مورد توجه قرار می­گیرد که در مطالعات مربوط به تغییرات مناطق روستایی و تحرک اقتصادی- اجتماعی آنها نقش تعیین کننده­ای را ایفا می کنند. از دیدگاه صاحب­نظران توسعه، سرمایه­های روستایی شامل ترکیبی از سرمایه‌های ملموس اقتصادی، طبیعی و فیزیکی (از قبیل چشم­اندازها و منابع طبیعی، حیات وحش، محیط ساخته­شده، زیرساخت­ها، ساختمان­ها و تسهیلات کشاورزی، بازارهای محلی، ویژگی­های تاریخی، آداب و رسوم محلی خاص و شیوه­های سنتی زندگی و ...) و سرمایه­های ناملموس (از قبیل دارایی­های اجتماعی، سازمانی و فرهنگی از قبیل آداب و سنن اجتماعی، آیین­های فرهنگی محلی، جشنواره­ها و آیین­ها، مهمان­نوازی، تصاویر درک شده، احساس اجتماعی، کیفیت زندگی و ...) بوده و همچنین سرمایه انسانی که در جایی بین این دو گروه از سرمایه­ها قرار می‌گیرد، است (Corrado et al., 2022; Liu et al., 2024). عناصر ملموس سرمایه حومه روستایی به عنوان عناصر کاربردی اقتصاد روستایی در نظر گرفته می­شوند، ولی سرمایه­های ناملموس روستایی ارزش ویژه­ای در توسعه گردشگری خلاق و جذب گردشگران به مناطق روستایی ایفا می­کنند که می­تواند توسط کارآفرینان و کسب و کارهای گردشگری برای جذب بازدیدکنندگان مورد استفاده قرار گیرند (Garrod et al., 2006; Eimermann, 2016). به عنوان مثال، بوثورث و ترنر (2018)، اینیگو و آلباریدا⁶ (2019) و امری و فلورا⁷ (2020) مدیریت بهینه چارچوب سرمایه جامعه روستایی را عاملی برای انباشت اشکال مختلف سرمایه در جامعه محلی معرفی می­کنند که با توجه به ویژگی خودتقویت کنندگی متقابل و هم­افزایی سرمایه­ها توانایی توسعه کارآفرینی خرد روستایی را ارتقا می­دهد. گومبایو-آلبرت⁸ (2024) سرمایه‌گذاری در دارایی‌های نامشهود مناطق روستایی در اسپانیا را عاملی در راستای استفاده بهتر از آنها در ایجاد ارزش افزوده اقتصادی از طریق توسعه کسب و کارهای خرد گردشگری می­داند که به شکوفایی و انتظار سود اقتصادی، توسعه فناوری، سرمایه انسانی کمک می­کند. کاستلی⁹ و همکاران (2024) به بررسی رابطه بلندمدت سرمایه­گذاری در دارایی­های نامشهود با رشد بهره­وری نیروی کار و تاثیر آن در توسعه کسب و کارهای گردشگری پرداخته­اند. نتایج بیانگر تاثیر این سرمایه­گذاری در ترویج نوآوری، توسعه مهارت­ها و ایجاد ارزش افزوده در کسب و کارها بوده و توانایی رقابت­پذیری را ارتقا داده است.

از منظر برنامه­ریزی، سرمایه‌های روستایی قابلیت ادغام در یکدیگر را داشته و با هم دارای همپوشانی هستند که این قابلیت به شکل­گیری و هویت یک مکان کامل منجر می­شود (Cresswell, 2019; Gkartzios et al., 2022). از این رو، سرمایه­های روستایی به یکدیگر وابسته بوده و هم­افزایی آنها نقشی پویا در شکل دادن به مارپیچ معیشت جامعه محلی و توسعه پایدار ایفا می­کنند (Stone & Nyaupane, 2018; Liu et al., 2020). بنابراین، سرمایه‌های جامعه روستایی بایستی به عنوان ورودی‌ها و خروجی‌هایی که قابلیت «مدیریت­شدن» دارند، نگریسته شوند که می­تواند به درهم تنیدگی‌های مکان‌سازی کمک کرده (Gkartzios et al., 2022:4) و از طریق فرآیندهای حکمرانی چند مقیاسی و ارزش‌هایی که زیربنای آن‌ها را در اشکال مختلف برنامه‌ریزی خلاصه می­شود و برای تصور و تحقق آینده بهتر تلاش می­کند (Natarajan et al., 2022).

برخی از محققان، به بررسی نقش سرمایه­های تجسم یافته و عینیت یافته در فرآیند توسعه محلی توجه کرده­اند. از دیدگاه کارتزیوس¹⁰ و همکاران (2022) سرمایه‌های جامعه محلی به‌عنوان دارایی‌های مادی (زمین، زیرساخت‌ها، میراث ساخته‌شده یا محیط جغرافیایی وسیع‌تر) یا کنش‌های اجتماعی تجسم یافته (آنچه مردم انجام می‌دهند و فکر می‌کنند، چگونه رفتار و تعامل می‌کنند)، بوده و مکان‌های روستایی را شکل می­داده و به آن هویت می­دهند (جدول 1). همچنین، به عقیده بوثورث و ترنر¹¹ (2018) درک واضح‌تر از ویژگی‌های خاص «روستایی» می‌تواند به عنوان رویکردی مناسب برای بهره­گیری شرایط محلی در راستای توسعه پایدار بوده و به درک پویایی تغییر در جوامع روستایی که توسط توسعه تجارت محلی هدایت می­شود، کمک می­کنند. بنابراین، از منظر برنامه­ریزی توسعه، شناسایی سرمایه­های جامعه محلی و مدیریت بهتر آنها، به بهبود تعامل عملکردی، توانمندسازی محلی و بهبود اثربخشی فعالیت­ها در جنبه­های مختلف کمک می­کند. به طوری که، تبدیل یا سرمایه‌گذاری مجدد سرمایه‌های محلی از طریق توسعه اقتصادی به افزایش رفاه روستایی و ارتقای استاندارهای کیفیت زندگی کمک می­کند (Gkartzios et al., 2022).

 

جدول 1. اشکال سرمایه در مناطق روستایی

سرمایه­ها	سرمایه­های فرعی
ساخته شده	-       زیرساخت­های اقتصادی (به عنوان مثال فضای کاری)؛ -       زیرساخت­های مبتنی بر طبیعت برای سیستم­های سکونتگاهی حیاتی است. -       زیرساخت­های اجتماعی-فرهنگی (مانند مسکن، امکانات اجتماعی).
اقتصادی	-       زیرساخت‌های تولیدی فیزیکی (مانند دارایی‌های زمین)؛ -       زیرساخت­های کارآفرینی (به عنوان مثال پیوندهای تجاری، زنجیره­های ارزش)؛ -       ظرفیت تولید ثروت جامعه.
مبتنی بر زمین12	-       زمین به عنوان یک دارایی مولد اجتماعی -       چشم­انداز (به عنوان مثال میراث ملموس و ناملموس)؛ -       زیرساخت­های مبتنی بر طبیعت (مانند فرآیندهای طبیعی، خدمات اکوسیستم).
اجتماعی- فرهنگی	-       شبکه­های اجتماعی (عمودی و افقی)؛ -       ظرفیت جامعه و شهروندی فعال (مانند توانایی بسیج سرمایه اجتماعی)؛ -       مکان­های فراگیر؛ -       خلاقیت و شیوه­های فرهنگی.

Source: Gkartzios et al. (2022)

 

کارآفرینی کوچک مقیاس گردشگری و نقش سرمایه­های روستایی

امروزه در اثر تغییرات و تحولات اقتصادی و اجتماعی ناشی از فرآیندهایی مانند جهانی شدن، صنعتی شدن، شهرنشینی گسترده و نظایر آن، در برخی موارد کارکرد اصلی روستاها از تولید به مصرف در معرض تغییر قرار گرفته است. در این رابطه، گردشگری روستایی و فرآیندهای مشابه می­تواند به منزله یکی از مهمترین نیروهای تاثیرگذار مطرح می­شود (Eimermann, 2016; Kumar & Valeri, 2022; Yi et al., 2022). به طوری که، مناطق روستایی بدلیل دارابودن دارایی­هایی از قبیل مناظر طبیعی و آداب و رسوم مردمی اصیل و حومه های آرام می­تواند به عنوان مکان­هایی برای فرار از آلودگی­ها و نابهنجاری­های ناشی از صنعتی شدن و شهرنشینی مطرح بوده و توسعه گردشگری در مناطق روستایی را بیشتر ترویج کند (Liu et al., 2020; Nasr & Eissa, 2025) و مزایای گردشگری روستایی به عنوان موتوری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی مطرح شود (Su et al., 2019; Adamov et al., 2023). از این رو، توسعه گردشگری روستایی می­تواند از طریق کارآفرینی و سرمایه­گذاری در دارایی­ها، تلاشی برای بازآفرینی روستایی باشد (Jia et al., 2021; Zheng et al., 2022). بنابراین، همان طو که شکل (1) نیز نشان می­دهد سرمایه گذاری در دارایی های سرمایه­ای در مناطق حومه ای و روستایی، بوِیژه در فعالیت­های گردشگری و اقتصاد کشاورزی و ترکیب بهینه آنها در قالب گردشگری مزرعه، گردشگری کشاورزی و حتی طبیعت گردی توانایی بازگشت سرمایه گذاری را تضمین می­کند و از این رو می تواند منافع گسترده اقتصادی را در جوامع محلی ایجاد کند (Garrod et al., 2006). به عبارت دیگر، سرمایه­گذاری در زمینه گردشگری روستایی علاوه بر تنوع بخشی به منابع اشتغال و درآمد خانوارهای روستایی، به توسعه زیرساخت­های عمومی، افرایش مالیات بر درآمد، ایجاد مکان­های تفریحی و سازماندهی جاذبه­ها، تقویت پیوندها بین فعالیت­های اقتصادی محلی و نظایر آن کمک کند. علاوه بر این، سرمایه­های روستایی نه تنها به کسب تجارب و لذت جویی بازدید کنندگان و گردشگران و به تبع افزایش رضایتمندی آنان از مراجعه به مناطق روستایی منجر می­شود، بلکه به تقویت تجارب و لذت جویی ساکنان محلی نیز می­انجامد و در صورت وجود سرمایه­گذاری مداوم و مدیریت دارایی­های سرمایه­ای در حومه­های روستایی، احساس قوی­تر جامعه و مکان و کیفیت بالاتر زندگی حاصل می­شود (McClinchey et al., 2010:183; Garrod et al., 2006).

 

شکل 1. مدلی برای دارایی­های سرمایه حومه­های روستایی؛ منبع: (Garrod et al., 2006)

 

در این بین، گردشگری روستایی آثار اقتصادی فراوانی دارد، که از مهمترین آثار مثبت اقتصادی آن می­توان به مواردی از جمله: ایجاد اشتغال و دستیابی به درآمد ارزی پایدار و مناسب، تنوع فعالیت­های اقتصادی، کاهش بیکاری و ارتقای سطح زندگی مردم نام برد(Naim Abadi et al., 2023). اشکال مختلف گردشگری در مناطق روستایی می­تواند از سرمایه­گذاری منابع محلی حمایت کرده و دوام اقتصادی آن را تضمین کند (Adamov et al., 2023). به عنوان مثال، سرمایه­گذاری در منابع و دارایی­های محلی مناطق روستایی از طریق توسعه گردشگری می­تواند امکان کسب درآمد اضافی، تضمین اشتغال و سرمایه­گذاری در زیرساخت های محلی را به دنبال داشته باشد که این مزایا باعث ایجاد تغییرات احتمالی در سبک زندگی مردم محلی و سرزندگی روستایی می­شود. به طوری که، پس از توسعه کسب و کارهای گردشگری، افراد جامعه تشویق می­شوند تا با محصولات یا خدمات مختلف در زمینه گردشگری درگیر شوند و در نتیجه تأثیرات عمده­ای در سطح جامعه محلی ایجاد می­کند (Călina & Călina, 2021). همچنین، پوپیسکیو¹³ و همکاران (2022) استفاده بهینه از منابع سرمایه­ای محلی در توسعه پایدار گردشگری را عاملی موثر در ایجاد درآمد اضافی، تنوع شغلی، مشارکت موثر در توسعه اقتصادی و توسعه فرهنگی محلی می­دانند که می­تواند به توسعه اقتصادی پایدار سکونتگاه­های روستایی و به تبع آن ارتقای شاخص­های سرزندگی روستایی کمک کند. سیولاک¹⁴ و همکاران (2021: 2) مدیریت بهینه سرمایه­های محلی روستایی را به منزله یک نسخه مدرن توسعه گردشگری با مشارکت گردشگران و افراد محلی می­داند که می­تواند از طریق شکل­گیری و توسعه کسب و کار موفق، اثرات اقتصادی قابل مشاهده/ملموسی در مراحل اولیه توسعه گردشگری ارایه کرده و سکونتگاه­های روستایی را به منزله مکان‌هایی که دارای «توشه‌ای بزرگ از منابع واقعی/پایدار» هستند، در فرآیند توسعه محلی معرفی کند.

کارآفرینی فرآیند یکپارچه­سازی منابع و همچنین شناسایی و بهره­برداری از فرصت­ها برای ایجاد و توسعه یک کسب و کار است (Guo et al., 2023). به عنوان یک پدیده مهم اجتماعی-اقتصادی، کارآفرینی به محرک اصلی توسعه اقتصادی تبدیل شده است (Madanaguli et al., 2021; Ratten, 2020a; Wang et al., 2022)، که از طریق نیروهای محلی و قابلیت­های محیطی می­تواند به حل مسائل و پیچیدگی­های مکانی ـ فضایی نواحی مختلف یاری رساند(Moradi et al., 2021). شواهد محکمی مبتنی بر رابطه علی بین کارآفرینی، رشد اقتصادی و کاهش فقر وجود دارد(Riahi et al., 2020). با تغییر نحوه به کارگیری سرمایه و منابع، کارآفرینی به استراتژی جدیدی برای ترکیب عوامل تولید برای افزایش ثروت اجتماعی و توسعه اقتصادی دست یافته است. بررسی مبانی نظری مرتبط نشان می­دهد که صنعت گردشگری و مهمان‌نوازی بدلیل غلبه کسب و کارهای خرد زمینه مناسبی برای شکل­گیری کارآفرینی کوچک مقیاس خانوادگی و اجتماعی دارد (Ratten, 2020b; Obermayer et al., 2022; Wang et al., 2022).

بوثورث و ترنر¹⁵ (2018) برخی از ابعاد سرمایه‌ها به عنوان پیش‌شرط‌هایی برای موفقیت کسب‌وکارهای خرد بوده و در حالی که برخی دیگر توسط کسب و کارهای خرد تقویت می­شوند. از این رو، نقش مهمی در شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای خرد در مناطق روستایی بویژه در زمینه گردشگری ایفا کرده است. گوو¹⁶ و همکاران (2023) استفاده ترکیبی از سرمایه­های روستایی را عاملی برای موفقیت فعالیت های کارآفرینی گردشگری در مناطق روستایی می­دانند که می­تواند به ایجاد ارزش افزوده و تنوع بخشی به اقتصاد محلی کمک کند. موفقیت کارآفرینی گردشگری روستایی به سرمایه­های معیشتی (طبیعی، انسانی و اجتماعی) جوامع و خانوارهای خاص منطقه روستایی بستگی دارد (Yi et al., 2022; Huang et al., 2025). در این رابطه، برخی از صاحب نظران نشان دادند که سرمایه روانی به شدت بر شکل­گیری و پایداری فعالیت­های کارآفرینی تأثیر می­گذارد (Mahfud et al., 2020; Wang et al., 2022).

سرمایه انسانی به کمیت و کیفیت نیروی کار و همچنین دانش، مهارت­ها و توانایی­های کارآفرینان برای شناسایی و ارزیابی فرصت­ها تأثیر می­گذارد (Kallmuenzer et al., 2021; Guo and Hou, 2022). علاوه بر این، سرمایه انسانی پتانسیل کارآفرینان نوپا را برای به دست آوردن منابع داخلی و خارجی تعیین می­کند (Altinay et al., 2016). سرمایه طبیعی به منابع طبیعی و اکولوژیکی از جمله منابع زمین کشاورزی، کیفیت زمین، مکان­های مسکونی و دسترسی به حمل و نقل اشاره دارد که تاثیر بسزایی بر روی فعالیت­های کارآفرینی می­گذارد (Ma et al., 2021). سرمایه فیزیکی دربرگیرنده زیرساخت­هایی مانند شرایط زندگی و مناطق مسکونی است که از فعالیت­های گردشگری روستایی پشتیبانی می­کند (Guo et al., 2023)  و به عنوان یکی از مهمترین پیش نیازهای لازم برای توسعه گردشگری روستایی بوده و می­تواند پایداری کلی معیشت را افزایش می­دهد (Su et al., 2019). علاوه بر این، توسعه گردشگری روستایی در سطح فیزیکی/مادی مسیر اصلی توسعه برای بسیاری از مناطق روستایی در کشورهای در حال توسعه بشمار می­آید (Gao and Wu, 2017). علاوه بر این، سرمایه مالی شامل منابع مالی داخلی و خارجی است که می­توان در یک کسب و کار گردشگری سرمایه­گذاری کرد. منابع مالی داخلی شامل منابع مالی خصوصی است، در حالی که منابع خارجی شامل وام­ها، اعتبارات، فرصت­های سرمایه­گذاری و بدهی­هایی است که برای کارآفرینان قابل دسترسی است (Einali et al., 2021).

سرمایه اجتماعی به عنوان یک منبع بالفعل یا بالقوه که شبکه ای از روابط پایدار را تشکیل می­دهد، نگریسته می­شود که می­تواند یک محیط کارآفرینی حمایتی را ایجاد کرده و جمع­آوری اطلاعات بازار را تسهیل کند و شرکای بالقوه را شناسایی کند (Guo et al., 2018; Valeri and Baggio, 2021)). به عقیده گالنت و کارتزیوس (2019) سرمایه اجتماعی فرآیند حکمرانی مکان را از طریق تقویت زیربنای روابط اجتماعی و مشارکت ارتقا می­بخشد. به عقیده والری و باجیو (2022) انتقال کارآمد دانش و اطلاعات در یک شبکه سرمایه اجتماعی نقش اساسی و کارآمدی برای توسعه کارآفرینی گردشگری روستایی دارد. سرمایه سیاسی به دسترسی به قدرت، مشارکت فعالانه و سیاستگذاری کارآفرینی اشاره دارد. لی و همکاران (2020) تأثیر محیط نهادی را بر کارآفرینی فرصت و ضرورت در بخش هتلداری بررسی کرد. سندرا-پونس¹⁷ و همکاران (2022) عقیده داشتند که سیاست­ها و محیط­های نهادی بر میزان، سرعت توسعه و ماهیت کارآفرینی و همچنین رفتارهای کارآفرینان تأثیر می­گذارد. سرمایه روانشناختی شامل تمایل کارآفرین به ریسک­پذیری، اعتماد به نفس و رضایت از زندگی است (Wang et al., 2022; Ngo & Vu, 2025). کارآفرینی را می­توان فرآیندی دانست که افراد از طریق آن به دنبال فرصت می­گردند و با موفقیت یا شکست همراه بوده و اعتماد به نفس می­تواند مقاومت روانی کارآفرینان را در مواجهه با فشار کارآفرینی بهبود بخشد (Maczulskij & Viinikainen, 2023). هنائو گارسیا و همکاران (2022) نشان دادند که رضایت شغلی و زندگی می تواند گرایش های کارآفرینی فرد را افزایش دهد. در شکل (2) چارچوب مفهومی با پیروی از پارادایم تئوری پیکربندی، به بررسی تأثیر پیکربندی سرمایه بر کارآفرینی گردشگری روستایی می‌پردازد.

 

چارچوب سرمایه روستایی

سرمایه مالی

سرمایه سیاسی- نهادی

سرمایه طبیعی

سرمایه انسانی

سرمایه اجتماعی

سرمایه روانی

سرمایه فیزیکی

کارآفرینی خرد گردشگری

پیکربندی اثرات

 

شکل 2. تأثیر پیکربندی سرمایه بر کارآفرینی گردشگری روستایی منبع: (Guo et al., 2023)

 

مواد و روش تحقیق

پژوهش حاضر از نظر نوع از پژوهش­های کاربری بوده و از لحاظ روش از نوع توصیفی- تحلیلی است. با بررسی مبانی نظری مرتبط با تحقیق شاخص­ها و گویه های مورد نظر استخراج شده و در قالب پرسشنامه بسته (جدول 2) تدوین گردید. به منظور بررسی روایی گویه­های مورد استفاده از نظرات متخصصین آشنا به منطقه و موضوع استفاده شده و پایایی گویه­های تحقیق با استفاده از روش پیش آزمون و تکمیل 10 درصد از تعداد پرسشنامه­ها با بهره گیری از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 875/0 محاسبه شد. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه خانواده­های ساکن روستاهای نمونه است که با توجه به داده­های سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 بالغ بر 8812 خانوار بوده (مرکز آمار ایران، 1395) که با استفاده از فرمول کوکران با فرض p و q مساوی با 5/0 تعداد 327 مورد به عنوان جامعه نمونه برای مطالعه و تکمیل پرسشنامه انتخاب گردید و پرسشنامه تدوین شده در روستاهای نمونه با همکاری دهیاران با استفاده از محله­بندی موجود در روستاها به صورت تصادفی ساده توزیع شد که در نهایت 310 پرسشنامه تکمیل شده به دست محققان رسیده و برای تجزیه و تحلیل آماری بهره گرفته شده است.

 

 

 

 

 

 

جدول 2. شاخص­ها و گویه­های مورد استفاده در تحقیق

گویه­های مورد استفاده	شاخص­ها	ابعاد
مشارکت و سهیم بودن در تصمیم­گیری و اجرای طرح های گردشگری، توجه به هنجارها و ارزش­ها در تدوین مقررات، حمایت سازمان­های محلی از فعالیت های گردشگری، شرکت فعال در انتخاب مدیران محلی (شورای اسلامی و دهیاران)، پذیرش نقش معتمدین و افراد با نفوذ روستا، توانایی مدیران محلی در جلب مشارکت مردم، توانایی مدیران در بیان خواسته­های محلی، توانایی مسئولین در جذب منابع و سرمایه در گردشگری، جدیت مسئولین محلی در اعمال قوانین مرتبط با تغییرات کاربری اراضی، مدیریت جاذبه­های طبیعی، مدیریت پسماند	سیاسی- نهادی	ابعاد سرمایه های روستایی*
وجود زیرساختهای ضروری برای پشتیبانی از توسعه (راه­های دسترسی به روستا، ارتباطات اینترنتی و شبکه­های تلفن همراه، دسترسی به حمل و نقل مناسب، دسترسی به وسایل نقلیه عمومی، تامین انرژی و ...)، زیرساخت های مرتبط با گردشگری (محوطه سازی و رعایت حریم و محدوده جاذبه ها، وجود تابلوهای راهنمایی کننده گردشگران، وجود مکان امن برای استراحت و پارک وسایل نقلیه در روستا و جوار جاذبه های گردشگری)، طراحی معابر تردد پیاده در روستا و ...	ساخته شده یا فیزیکی
دسترسی به موقع منابع پولی و اعتبارات بانکی با بهره کم، حمایت مالی از سوی سازمان­های دولتی، توانایی تامین وثیقه اعتبارات، توانایی بازپرداخت وام­های قبلی، دارایی­های فردی و خانوادگی، معافیت مالیاتی برای فعالیت در حوزه گردشگری، توانایی استفاده از بودجه­های تخصیص یافته دولتی، سرمایه­گذاری مشترک با دوستان و فامیل، و ...	مالی
ویژگی­های جغرافیایی روستا، تنوع جاذبه­های طبیعی در روستا، دسترسی و استفاده از منابع طبیعی روستا در گردشگری، تنوع زیستی گیاهی و جانوری منطقه، دسترسی به آب برای توسعه گردشگری، حفاظت از زیبایی­های منحصر به فرد طبیعی، جلوگیری در آلودگی منابع آب و خاک و ...	طبیعی
داشتن مهارت­ها و توانایی توسعه فعالیت­ها، دسترسی به اطلاعات، آموزش و دانش در زمینه گردشگری، شرکت در دوره های آموزشی و ترویجی مرتبط، توانایی مدیریت فعالیت­های گردشگری، حل اختلافات و مناقشات در زمینه استفاده از جاذبه­ها و منابع محلی، برنامه­ریزی برای آینده فعالیت، توانایی تصمیم­گیری مشارکتی و جمعی و ...	انسانی
اعتماد به هم روستایی­ها، اعتماد به تصمیمات مسئولین روستا، اعتماد به سازمان­های دخیل در توسعه گردشگری، همکاری و مشارکت محلی در گردشگری، وجود شبکه­های محلی مبتنی بر شبکه های اجتماعی در منطقه، عضویت در گروه­هایی با منافع مشترک، احساس آینده مشترک، انسجام و همبستگی با مردم روستا، اشتراک­گذاری ایده­ها و تجارب فعالیتی، برگزاری جشنواره های فرهنگی، رعایت آداب و سنن محلی، مهمان نوازی و ...	اجتماعی
انگیزه مشارکت در توسعه گردشگری، خلاقیت در استفاده از فرهنگ محلی در جذب گردشگر، تمایل به استفاده از فرصت های محلی در توسعه گردشگری، اعتماد به نفس و توانایی های فردی، تمایل و پذیرش ریسک، رضایت از فعالیت و زندگی و ...	روانی
راه اندازی و ادامه فعالیت اقامتگاه­ها روستایی از قبیل خانه­های بوم گردی و خانه­های قدیمی بازسازی شده، خانه های دوم گردشگری، مشاغل مرتبط با پذیرایی از گردشگران (قهوه خانه، تهیه غذا و نوشیدنی، رستوران و ...)، باغات خانوادگی، تاکسی­های تلفنی و مسافربری فعال، تنوع فروشگاه­ها و سوپر مارکت­ها، مراکز فروش محصولات محلی و صنایع دستی، پارکینگ امن، خدمات خودرویی (تعمیرگاه، کارواش و ...)، فروش مستقیم محصولات تولیدی روستا به گردشگران، خدمات ساختمانی (فروش مصالح، لوله کشی و ...)، فرآوری و بسته بندی محصولات محلی، تفرحات خانوادگی و محل بازی کودکان	شکل گیری و پایداری کسب و کارهای گردشگری**

منبع: اقتباس از: * (Kline, 2017; Loison, 2019; Einali et al., 2021; Guo et al., 2023) ** Einali et al., 2020 ؛ Ghadiri Masoom et al., 2021

 

 

محدوده مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه در تحقیق حاضر دربرگیرنده روستاهای هدف گردشگری استان زنجان است. با توجه به شناسایی و معرفی 43 روستای هدف گردشگری در استان، برای مطالعه دقیق تعداد 8 روستا (یک روستا از هر شهرستان) با مشاوره های کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به شرح جدول (3) و شکل (3) انتخاب شده و خانوارهای نمونه با در نظر گرفتن تعداد خانوار ساکن در روستا محاسبه گردید.

 

شکل 3. نقشه پهنه­بندی ارتفاعی استان زنجان و موقعیت روستاهای نمونه

 

جدول 3. روستاهای هدف گردشگری نمونه در استان زنجان

روستاهای نمونه	روستا	تعداد خانوار*	جمعیت*	تعداد نمونه**
زنجان	پاپایی	159	486	20
طارم	شیت	284	896	39
ابهر	درسجین	125	320	16
سلطانیه	سنبل آباد	218	721	35
خرمدره	سوکهریز	786	2560	70
ایجرود	گلابر	725	2434	70
خدابنده	زرند	261	949	40
ماهنشان	بهستان	132	446	20
جمع		2690	8812	310

منبع: * مرکز آمار ایران (1395) ** محاسبات محققین

 

بحث و یافته­های تحقیق

یافته­های توصیفی

بررسي ویژگی­هاي فردي پاسخگویان نشان داد که افراد واقع در گروه سنی 20 تا 30 سال با 43 درصد و گروه سنی 31 تا 40 سال با 41 درصد به ترتيب بيشترين تعداد را به خود اختصاص داده­اند. مردان با 5/86 درصد و افراد دارای تحصیلات دبیرستانی با 34 درصد بیشترین تعداد را داشته و 90 درصد متاهل بوده­اند. افراد شاغل به کشاورزی (زراعت، باغداری، دامداری و ...) با 60 درصد و خانواده­های 4 و 5 نفره با 54 درصد بیشترین تعداد جامعه نمونه را تشکیل می­دادند. به لحاظ مدت اقامت در روستاهاي مورد مطالعه 84 درصد) دارای سکونت 10 سال و بیشتر بوده و درآمد اصلی 60 درصد پاسخگویان از فعالیت­هاي کشاورزی اعم از باغداري، زراعت و دامداري بوه است(جدول 4).

 

جدول 4. مشخصات فردی جامعه نمونه

مؤلفه	شرح (واحد: درصد)
جنسیت	مرد	5/86	شغل	خانه­دار	9/3	تحصیلات	ابتدایی	5/15
	زن	5/13		کارمند	9/3		راهنمایی	6/22
سن	30- 20	2/43		آزاد	9/31		دبیرستان	2/34
	40- 31	6/40		کشاورز	3/60		فوق دیپلم و بالاتر	7/27
	50- 41	9/13	مدت اقامت	کمتر از 10 سال	16	تأهل	متأهل	90
	51+	3/2		10 سال و بيشتر	84		مجرد	10

 

 

 

یافته­های تحلیلی

به منظور بررسی و تحلیل مطلوبیت نقش سرمایه های روستایی در ایجاد و توسعه فعالیت های کارآفرینی در شکل گیری، توسعه و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری روستایی با بهره گیری از دسته بندی گوو و همکاران (2023) از سرمایه های روستایی که در قالب 7 دسته سیاسی- نهادی، ساخته شده (فیزیکی)، مالی، طبیعی، انسانی، اجتماعی و روانی ارایه شده است، از داده­هاي پرسشنامه­اي با بهره گیری از آزمون t تک نمونه‌اي استفاده شده است (جدول 4). بنابراين، با احتساب دامنه طيفي ميانگين عددي که بين 1 تا 5 براساس طيف ليکرت (1= خیلی کم، 2= کم، 3= متوسط، 4= زیاد و 5= خیلی زیاد) در نوسان است، اين ميزان براي تمامي مولفه هاي مورد بررسي، بالاتر از مطلوبيت عددي مورد آزمون (3 به عنوان ميانگين طيف 5 سطحی ليكرت) محاسبه شده است. به ­طوري که، تفاوت از حد مطلوب عددی بیانگر تفاوت معناداری ابعاد در سطح 99 درصد بوده و برای همه ابعاد سرمایه روستایی مثبت ارزیابی و گزارش می شود. به طوری که، بیشترین میانگین عددی به ترتیب به سرمایه های طبیعی با توجه به مواردی از قبیل ویژگی­های جغرافیایی روستا، تنوع جاذبه­های طبیعی در روستا، دسترسی و استفاده از منابع طبیعی روستا در گردشگری، تنوع زیستی گیاهی و جانوری منطقه، دسترسی به آب برای توسعه گردشگری، حفاظت از زیبایی­های منحصر به فرد طبیعی، جلوگیری در آلودگی منابع آب و خاک و ... (1342/4)، سرمایه ساخته شده یا فیزیکی از قبیل وجود زیرساختهای ضروری برای پشتیبانی از توسعه، زیرساخت های مرتبط با گردشگری، طراحی معابر تردد پیاده در روستا و ... (8245/3) و سرمایه مالی از قبیل دسترسی به موقع منابع پولی و اعتبارات بانکی با بهره کم، حمایت مالی از سوی سازمان­های دولتی، توانایی تامین وثیقه اعتبارات، توانایی بازپرداخت وام­های قبلی، دارایی­های فردی و خانوادگی، معافیت مالیاتی برای فعالیت در حوزه گردشگری، توانایی استفاده از بودجه­های تخصیص یافته دولتی، سرمایه­گذاری مشترک با دوستان و فامیل، و ... (6424/3) در شکل گیری و پایداری کارآفرینی در کسب و کارهای خرد گردشگری در روستاهای نمونه اختصاص دارد. از طرفی دیگر، بررسی نتایج نشان می دهد که در فاصله اطمينان 95 درصد کران مثبت و بالا هر دو جهت مثبتی دارند و این امر بیانگر تاثیر مثبت ابعاد سرمایه های محلی در شکل گیری و پایداری کارآفرینی در کسب و کارهای خرد از طریق توسعه گردشگری روستایی می باشد.

 

جدول 5. معناداري نقش سرمایه­های روستایی در ایجاد و توسعه فعالیت­های کارآفرینی در کسب و کارهای خرد گردشگری روستایی

مطلوبيت عددي مورد آزمون = 3
سرمایه های جامعه محلی	ميانگين	آماره آزمون t	درجه آزادي	سطح معناداري	تفاوت از حد مطلوب	فاصله اطمينان 95 درصد
						پايين تر	بالاتر
سرمایه ساخته شده (فیزیکی)	8245/3	996/32	309	000/0	8245/0	7753/0	8737/0
سرمایه طبیعی	1342/4	973/48	309	000/0	1342/1	0886/1	1798/1
سرمایه سیاسی	2360/3	588/14	309	000/0	2360/0	2041/0	2678/0
سرمایه مالی	6424/3	995/27	309	000/0	6224/0	5972/0	6875/0
سرمایه اجتماعی	5194/3	330/16	309	000/0	5194/0	4568/0	5819/0
سرمایه انسانی	2601/3	923/12	309	000/0	2601/0	2205/0	2997/0
سرمایه روانی	0581/3	016/3	309	003/0	0581/0	0202/0	0960/0

تحليل روابط آماري بين ابعاد سرمایه روستایی و ایجاد و توسعه فعالیت­های کارآفرینی در کسب و کارهای خرد گردشگری روستایی به تفکيک 8 روستاي هدف گردشگری مورد مطالعه در استان زنجان که از طريق تحليل خوشه‌اي در سه طبقه (کم، متوسط و بالا) دسته بندی شده اند، براساس آزمون همگوني کاي دو مبتني بر جداول توافقي که در جدول (6) ارایه شده است، مبين وجود رابطه معنادار آماري ميان دو شاخص در سطح 99 درصد از دیدگاه پاسخگویان است. به عبارت دیگر، می توان گفت که بهبود سطح ابعاد سرمایه روستایی به ارتقای شکل گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری در روستاهای مورد مطالعه منجر می شود که توانایی کارآفرینان خرد را تقویت کرده و به متنوع سازی فعالیت های اقتصاد روستایی بویژ در زمینه های خدمات تاثیر مثبتی می گذارد.

 

 

 

 

 

جدول 6. جدول توافقي تبيين رابطه بین ابعاد سرمایه­های روستایی و شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری

مولفه­ها		شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری			کل
		کم	متوسط	بالا
مجموع ابعاد سرمایه روستایی	پایین	0	0	0	0
	متوسط	4	132	18	154
	بالا	47	109	0	156
کل		51	241	18	310
آماره آزمون کاي دو پيرسن		ارزش	درجه آزادي	سطح معناداري
		439/56a	2	427/0
ضريب همبستگي		0.000

 

با توجه به نتایج جدول توافقی، بررسی رابطه همبستگی بین شاخص سرمایه روستایی و شاخص شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری در روستاهای هدف گردشگری مورد مطالعه در استان زنجان با استفاده از آزمون اسپیرمن در جدول (7) نشان می­دهد که بین دو شاخص فوق الذکر با مقدار 217/0 رابطه معناداری در سطح 99 درصد وجود دارد.

 

جدول 7. رابطه همبستگی بين شاخص سرمایه­های روستایی و شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری 

همبستگی اسپیرمن		شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری
مجموع ابعاد سرمایه روستایی	ضریب همبستگی اسپیرمن	**217/0
	سطح معناداری	000/0

 

با توجه به تاثیر مثبت ابعاد سرمایه های روستایی در توسعه گردشگری و به تبع آن شکل گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری در روستاهای هدف گردشگری در منطقه مورد مطالعه، از آزمون رگرسیون خطی برای بررسی جهت و شدت تاثیر هریک از ابعاد سرمایه های روستایی در شکل گیری و پایداری کارآفرینی در کسب و کارهای خرد گردشگری استفاده شده است. به طوری که در ترسیم مدل رگرسیونی "شکل گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری در روستاهای نمونه" به عنوان متغیر وابسته و "ابعاد سرمایه های روستایی" به عنوان متغیرهای مستقل مورد توجه قرار گرفته است. همان طوری که نتیجه آزمون (جدول 8) نشان می دهد، این رابطه با ضریب تعیین معادل 635/0 نقش موثری را ایفا کرده است.

جدول 8. تحليل واريانس تاثيرگذاری ابعاد سرمایه­های روستایی در کارآفرینی در کسب و کارهای خرد گردشگری

ضريب همبستگي	ضريب تعيين	ضريب تعيين تعديل شده	انحراف استاندارد
797/0	635/0	627/0	1152/3

 

همان طوری که جدول (9) نشان می دهد، نتایج حاصل از تحلیل واریانس بیانگر وجود رابطه خطی بین متغیر مستقل و وابسته می باشد. به طوری که، با توجه به مقدار آماره آزمون F برابر با 196/75 می توان نتیجه گرفت که تاثیر متغیرهای مستقل (ابعاد سرمایه های روستایی از قبیل سرمایه های ساخته شده، انسانی، مالی، اجتماعی، طبیعی، سیاسی- نهادی و روانی) بر روی شکل گیری و پایداری کارآفرینی در کسب و کارهای خرد روستایی از طریق توسعه گردشگری در روستاهای هدف گردشگری مورد مطالعه در استان زنجان کاملا آشکار بوده و این رابطه در سطح 99 درصد معنادار می باشد.

 

جدول 9. تحليل واريانس رابطه خطي بين ابعاد سرمایه­های روستایی و کارآفرینی در کسب و کارهای خرد گردشگری

مولفه­ها	مجموع مربعات	درجه آزادي	ميانگن مربعات	Fآماره آزمون	سطح معناداري
واريانس بين گروه­ها	205/5108	6	744/729	196/75	000/0
واريانس درون گروه­ها	766/2935	303	705/9
کل واريانس	971/8038	309

متغیر وابسته: ایجاد و پایداری کسب و کارهای مرتبط با گردشگری

با نگاهي به مقادير ضرایب استاندارد شده ß آشکار می شود که يک واحد تغيير در انحراف معيار متغیرهای مستقل از قبیل سرمایه های ساخته شده، طبیعی، اجتماعی، مالی، سیاسی- نهادی، انسانی و روانی به ترتيب به میزان 455/0، 840/0، 200/0، 160/0، 159/0، 152/0 و 091/0 واحد نقش مثبتی در شکل گیری و پایداری کارآفرینی در کسب و کارهای خرد روستایی از طریق توسعه گردشگری در روستاهای هدف گردشگری نمونه از دیدگاه پاسخگویان تاثیر خواهد داشت (جدول 10).‌

 

جدول 10. ضرايب شدت روابط بين ابعاد سرمایه­های روستایی در کارآفرینی در کسب و کارهای خرد گردشگری

نام متغير	ضرايب غير استاندارد		ضرايب استاندارد شده	T	سطح معنا‌داري
	B	خطاي B	بتا ß
مقدار ثابت	129/27	721/2		860/9	000/0
سرمایه ساخته شده (فیزیکی)	154/8	108/2	455/0	869/3	000/0
سرمایه طبیعی	506/10	563/0	840/0	658/18	000/0
سرمایه اجتماعی	819/1	423/0	200/0	297/4	000/0
سرمایه مالی	017/2	123/1	160/0	797/1	073/0
سرمایه سیاسی- نهادی	282/2	000/1	159/0	282/2	023/0
سرمایه انسانی	189/2	009/1	152/0	169/2	031/0
سرمایه روانی	226/1	822/0	091/0	492/1	135/0

 

با توجه به نتیجه تحلیل رگرسیون خطی چند متغیره می­توان اذعان کرد که ابعاد سرمایه­های جامعه محلی در اقتصاد روستاهای هدف گردشگری نمونه در اقتصاد روستایی از طریق توسعه گردشگری تأثیر مثبتی دارد. به طوری که در محدوده مورد مطالعه، بیشترین تاثیر مستقیم ابعاد سرمایه­های روستایی در شکل­گیری و پایداری کسب و کارهای خرد گردشگری به ترتیب به سرمایه طبیعی استقرارگاه روستاهای هدف (840/0) و سرمایه ساخته شده یا فیزیکی (455/0) اختصاص دارد.

در نهایت جهت رتبه­بندی میزان بهره­مندی روستاهای نمونه گردشگری استان زنجان از آزمون ناپارامتری کروسکال والیس با بهره گیری از داده­های پرسشنامه­ای و داده­های حاصل از مشاهده محققان (که داده­های کیفی در راستای تبدیل به کمی کد بندی شده است) استفاده شده است. نتایج حاصل از این آزمون در جدول (11) ارایه شده است و نشان می­دهد که تفاوت معناداری در بین روستاهای مورد مطالعه در شاخص­های استفاده شده وجود ندارد. به عبارت دیگر، با در نظر گرفتن معیارهای معرفی روستاهای هدف گردشگری که به طور عمده در قطب­های تاریخی، فرهنگی و طبیعی می­باشد، روستاهای نمونه تفاوت زیادی در سایت استقرار خود ندارند و تفاوت­ها را می­توان در سرمایه­گذاری در زیرساخت­ها و تسهیلات و نیز ویژگی­های انسانی ساکنین جستجو کرد. با توجه به نتایج تحلیل می­توان گفت که روستای سوکهریز در شهرستان خرمدره در ابعاد سرمایه­های انسانی، ساخته شده یا فیزیکی، نهادی و روانی در جایگاه اول در بین روستاهای نمونه قرار دارد. همچنین روستای شیت در شهرستان طارم در سرمایه طبیعی و روستای درسجین در شهرستان ابهر در سرمایه­های مالی و اجتماعی در رتبه­های بالاتری نسبت به سایر روستاهای نمونه قرار دارند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 11. تفاوت معناداری و رتبه روستاهای هدف گردشگری استان زنجان از نظر بهرهمندی از سرمایه­های روستایی

روستا	تعداد نمونه	چارچوب سرمایه­های جامعه محلی
		انسانی	طبیعی	مالی	ساخته شده	اجتماعی	نهادی	روانی
سوکهریز	70	08/175	85/171	95/161	34/168	17/171	81/176	50/173
شیت	39	73/165	16/185	66/159	12/160	77/158	98/157	06/157
درسجین	16	47/166	87/145	66/178	81/166	73/181	23/173	13/159
سنبل آباد	35	57/151	23/143	65/150	27/149	54/156	56/160	59/156
پاپایی	20	88/140	12/153	29/145	72/144	96/155	11/140	10/150
گلابر	70	24/160	00/161	39/158	66/155	04/145	42/159	27/156
زرند	42	50/157	60/153	01/148	28/149	15/126	94/147	99/153
بهستان	20	15/142	55/148	83/149	00/144	75/153	85/142	89/151
كاي اسكوئر		748/3	101/4	425/2	363/2	231/6	279/4	227/1
درجه آزادي		7
معناداري		808/0	768/0	933/0	937/0	513/0	747/0	990/0

 

نتيجه­گيري و ارائه پيشنهادها

تحلیل داده‌های حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که ابعاد مختلف سرمایه‌های روستایی تأثیر معناداری در شکل‌گیری، توسعه و پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری در روستاهای هدف استان زنجان دارند. در این میان، سرمایه‌های طبیعی، ساخته‌شده (فیزیکی) و مالی بیشترین سهم را در تقویت اکوسیستم گردشگری روستایی داشته‌اند، که بیانگر نقش زیرساخت‌های فیزیکی، منابع طبیعی و امکان دسترسی به منابع مالی در پشتیبانی از فعالیت‌های کارآفرینی خرد است.

همچنین، بررسی روابط آماری میان متغیرهای پژوهش نشان می‌دهد که بهبود سطح سرمایه‌های اجتماعی، انسانی و نهادی نیز به طور قابل‌توجهی به ارتقای پایداری کسب‌وکارهای گردشگری منجر می‌شود. این یافته‌ها نشان‌دهنده آن است که علاوه بر سرمایه‌های ملموس، وجود شبکه‌های ارتباطی قوی، آموزش و مهارت‌های کارآفرینانه، و حمایت‌های نهادی نقش مهمی در موفقیت بلندمدت کارآفرینان روستایی ایفا می‌کنند.

تحلیل خوشه‌ای انجام‌شده بر روی روستاهای نمونه نشان می‌دهد که سطح بهره‌مندی از سرمایه‌های مختلف در میان این مناطق متفاوت است؛ به‌گونه‌ای که روستای سوکهریز در سرمایه‌های انسانی و نهادی، روستای شیت در سرمایه طبیعی و روستای درسجین در سرمایه‌های مالی و اجتماعی رتبه‌های بالاتری دارند. این موضوع نشان می‌دهد که هر روستا نیازمند استراتژی‌های متمایز برای توسعه کسب‌وکارهای گردشگری بر اساس نقاط قوت سرمایه‌های محلی خود باشد.

نتایج آزمون اسپیرمن و تحلیل رگرسیون خطی تأیید می‌کنند که رابطه‌ای مثبت و معنادار میان سطح سرمایه‌های روستایی و شکل‌گیری و پایداری کسب‌وکارهای گردشگری خرد وجود دارد. این یافته، ضرورت توسعه برنامه‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری هدفمند را برای افزایش ظرفیت‌های کارآفرینی در مناطق روستایی برجسته می‌کند.

با توجه به یافته‌های پژوهش و تأثیر مثبت سرمایه‌های روستایی بر شکل‌گیری و پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری، پیشنهاد‌های زیر می‌تواند به توسعه بیشتر این کسب‌وکارها و افزایش پایداری اقتصادی در مناطق روستایی کمک کند:

-       تقویت سرمایه‌های طبیعی برای توسعه گردشگری پایدار؛

-       توسعه زیرساخت‌های فیزیکی برای حمایت از گردشگری؛

-       بهبود دسترسی به منابع مالی برای کارآفرینان روستایی؛

-       ارتقای سطح سرمایه انسانی و اجتماعی برای تقویت کارآفرینی؛ و

-       ایجاد حمایت‌های نهادی و سیاست‌گذاری‌های کارآمد.

در نهایت، با توجه به نقش مهم سرمایه‌های محلی در توسعه اقتصادی پایدار روستاهای هدف گردشگری، پیشنهاد می‌شود که سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان محلی اقدام به تقویت زیرساخت‌های گردشگری، ارائه آموزش‌های تخصصی به کارآفرینان، بهبود دسترسی به منابع مالی و توسعه شبکه‌های اجتماعی کنند تا بتوان از ظرفیت‌های موجود برای پایداری کسب‌وکارهای خرد گردشگری به بهترین شکل بهره برد.

 

References

Adamov, T.; Iancu, T.; Pet, E.; Popescu, G.; S, muleac, L.; Feher, A.; Ciolac, R. (2023). Rural Tourism in Marginimea Sibiului Area—A Possibility of Capitalizing on Local Resources. Sustainability, 15, 241. https://doi.org/10.3390/su15010241

Altinay, L., Sigala, M. and Waligo, V. (2016), “Social value creation through tourism enterprise”, Tourism Management, Vol. 54, pp. 404-417.

Ancuța, C., & Jucu, I. S. (2023). Sustainable rural development through local cultural heritage capitalization—analyzing the cultural tourism potential in rural Romanian Areas: A case study of Hărman Commune of Brașov Region in Romania. Land, 12(7), 1297.

Beddington, A. (1999). Capitals and capabilities: A framework for analyzing peasant viability, rural livelihoods and poverty. World Development, 27(12), 2021–2044.

Bosworth, G., & Turner, R. (2018). Interrogating the meaning of a rural business through a rural capitals framework. Journal of rural studies, 60, 1-10.

Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education. Westport: Greenwood (pp. 241–58).

Călina, J.; Călina, A. (2021). Analsysis of the indicators characterizing the activity of rural tourism and agrituorusim in Valcea County from the perspective of total quality. Sci. Pap. Ser. Manag. Econ. Eng. Agric. Rural Dev., 21, 101–110.

Castelli, C., Comincioli, N., Ferrante, C., & Pontarollo, N. (2024). Tangible, intangible assets and labour productivity growth. Journal of Economic Studies, 51(9), 272-289.

Castle, E. (1998) “A conceptual framework for the study of rural places”, American Journal of Agricultural Economics 80, pp. 621-631

Ciolac, R.; Iancu, T.; Brad, I.; Adamov, T.; Mateoc-Sîrb, N. (2021). Agritourism—A Business Reality of the Moment for Romanian Rural Area’s Sustainability. Sustainability, 13, 6313.

Coleman, J. (1990). Foundations of social theory. Cambridge, MA: Belknap Press/Harvard University Press.

Corrado, C., Haskel, J., Jona-Lasinio, C., & Iommi, M. (2022). Intangible capital and modern economies. Journal of Economic Perspectives, 36(3), 3-28.

Courtney, P., & Moseley, M. (2008). Determinants of local economic performance: Experience from rural England. Local Economy, 23(4), 305–318.

Cresswell, T. (2019). Place. In A. Kobayashi (Ed.), International encyclopedia of human geography (2nd ed.). Amsterdam: Elsevier.

Ćurčić, N., Mirković Svitlica, A., Brankov, J., Bjeljac, Ž., Pavlović, S., & Jandžiković, B. (2021). The role of rural tourism in strengthening the sustainability of rural areas: The case of Zlakusa village. Sustainability, 13(12), 6747.

Curry, N., & Owen, S. (2009). Rural planning in England: A critique of current policy. Town Planning Review, 80(6), 575–597.

Eimermann, M. (2016). Two sides of the same coin: Dutch rural tourism entrepreneurs and countryside capital in Sweden. Rural Society, 25(1), 55-73. DOI:10.1080/10371656.2016.1152033

Einali, J., Mohammadi yeganeh, B. , Ghasemloo, H. and Bigdeli, A. (2021). Evaluation of the Role of Tourism in the Development of Rural Entrepreneurship, Case Study: Villages Located in Zanjan-Abbar Connection Axis. Geography (Regional Planning), 11(42), 167-183. 20.1001.1.22286462.1400.11.2.9.9 [In Persian].

Einali, J., Bigdeli, A., Rabet, A., & Boueini, M. T. (2022). Rural Community Capital Framework and Its Role in Tourism Development (Case Study: Target Villages of Abhar Township). Regional Planning, 12(46), 127-143. doi: 10.30495/jzpm.2021.24357.3596[In Persian].

Emery, M., & Flora, C. (2020). Spiraling-up: Mapping community transformation with community capitals framework. In 50 Years of Community Development Vol I (pp. 163-179). Routledge.

Gallent, N., & Gkartzios, M. (2019). Defining rurality and the scope of rural planning. In
M. Scott, N. Gallent, & M. Gkartzios (Eds.), The routledge companion to rural planning
(pp. 17–27). London: Routledge.

Gao, J. and Wu, B. (2017). Revitalizing traditional villages through rural tourism: A case study of Yuanjia Village, Shaanxi Province, China. Tourism Management. Elsevier Ltd, 63, pp. 223–233.

Garrod, B., Wornell, R., & Youell, R. (2006). Re-conceptualising rural resources as countryside capital: The case of rural tourism. Journal of rural studies, 22(1), 117-128.

Ghadiri Masom M, Khorasani M A, Torkashvand Z, Amidi S.(2021). Identifying and Prioritizing the Drivers for Entrepreneurship Development in Rural Areas of Iran. Space economy and rural development; 10 (37) :21-40. 20.1001.1.23222131.1400.10.37.1.3 [In Persian]

Ghadiri Masoom, M., Khorasani, M. A., Torkashvand, Z. and Amidi, S. (2021) Identifying and prioritizing the drivers of entrepreneurship development in rural areas of Iran. Quarterly Journal of Spatial Economics and Rural Development, 10(37), 21-40.

Gkartzios, M., Gallent, N., & Scott, M. (2022). A capitals framework for rural areas:‘Place-planning’the global countryside. Habitat International, 127, 102625. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2022.102625

Gumbau-Albert, M. (2024). Understanding the Impact of Intangible Capital on Entrepreneurship at the Regional Level. Journal of the Knowledge Economy, 15(3), 11063-11089.

Guo, Y. and Hou, X. (2022), “The effects of job crafting on tour leaders’ work engagement the mediating role of person-job fit and meaningfulness of work”, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol. 34 No. 5, pp. 1649-1667.

Guo, Y., Zhang, J., Zhang, Y. and Zheng, C. (2018), “Examining the relationship between social capital and community residents’ perceived resilience in tourism destinations”, Journal of Sustainable Tourism, Vol. 26 No. 6, pp. 973-986.

Guo, Y., Zhu, L., & Zhao, Y. (2023). Tourism entrepreneurship in rural destinations: measuring the effects of capital configurations using the fsQCA approach. Tourism Review, 78(3), 834-848. DOI 10.1108/TR-07-2022-0333

Henao Garcı´a, E.A., Galia, F. and Velez-Ocampo, J. (2022), “Understanding the impact of well-being on entrepreneurship in the context of emerging economies”, Journal of Entrepreneurship in Emerging Economies, Vol. 14 No. 1, pp. 158-182.

Huang, Y., Feng, M., & Li, X. (2025). Not Just Survive, But Thrive: Examining Livelihood Capital, Poverty Reduction, and Sustainable Development in Ethnic Tourism Destinations. Cornell Hospitality Quarterly, 66(2), 225-244.

Inigo, E. A., & Albareda, L. (2019). Sustainability oriented innovation dynamics: Levels of dynamic capabilities and their path-dependent and self-reinforcing logics. Technological Forecasting and Social Change, 139, 334-351.

Javan, F. (2021). The Explantion of Tourism Benefits System Distribution Rezvanshahr Rural Area. Village and Space Sustainable Development, 2(2), 69-94. doi: 10.22077/vssd.2021.4838.1050[In Persian].

Javan, F. and Barzegar, S. (2024). Explanation of the key drivers affecting the realization of community-oriented tourism in the development of peri-urban villages in Rasht metropolis.. Preipheral Urban Spaces Development, 6(4), 37-54. doi: 10.22034/jpusd.2025.488032.1323[In Persian].

Javan, F. and Jomehpour, M. (2025). Analysis of the Stability of Rural Communities with an Emphasis on Tourism Development Based on the Consumption Value of Local Foods (Case Study: Tourism Target Villages of Gilan Province). Economic Geography Research, 6(19), 36-53. doi: 10.30470/jegr.2025.2054543.1277[In Persian].

Javan, F. and Pourgharib, B. (2024). Assessing the Impact of English Language Proficiency in Host Communities on the Sustainability of Rural Tourism(A Case Study of Villages in Gilan Province, Northern Iran). journal of sustainable rural development, 8(1), 119-130. doi: 10.22034/jsrd.2024.458005.1187

Jia, Z., Gao, M., Xu, S., Lyu, Y., Feng, J., Zhou, Z., ... & Wu, W. (2021). Sociocultural vitality versus regulation policy and tourism development in preservation of traditional rural landscape: a case from Guizhou, China. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 28(2), 179-192.

Kallmuenzer, A., Baptista, R., Kraus, S., Ribeiro, A.S., Cheng, C. and Westhead, P. (2021), “Entrepreneurs’ human capital resources and tourism firm sales growth: a fuzzy-set qualitative comparative analysis”, Tourism Management Perspectives, Vol. 38, p. 100801.

Kline, C. (2017). Applying the community capitals framework to the craft heritage trails of western North Carolina, Journal of Heritage Tourism, 12(5): Heritage Trails and Tourism.

Kumar, S., & Valeri, M. (2022). Understanding the relationship among factors influencing rural tourism: a hierarchical approach. Journal of Organizational Change Management, 35(2), 385-407.

Lapping, M. B., & Scott, M. (2019). The evolution of rural planning in the Global North. In M. Scott, N. Gallent, & M. Gkartzios (Eds.), The routledge companion to rural planning (pp. 28–45). London: Routledge.

Liu, C., Dou, X., Li, J., & Cai, L. A. (2020). Analyzing government role in rural tourism development: An empirical investigation from China. Journal of Rural Studies, 79, 177-188. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2020.08.046

Liu, H., Zhang, H., Xu, Y., & Xue, Y. (2024). Decision-making mechanism of farmers in land transfer processes based on sustainable livelihood analysis framework: A study in rural China. Land, 13(5), 640.

Loison, S. A. (2019). Household livelihood diversification and gender: Panel evidence from rural Kenya. Journal of Rural Studies, 69, 156-172.

Ma, X., Wang, R., Dai, M. and Ou, Y. (2021), “The influence of culture on the sustainable livelihoods of households in rural tourism destinations”, Journal of Sustainable Tourism, Vol. 29 No. 8, pp. 1235-1252.

Maczulskij, T., & Viinikainen, J. (2023). Self-confidence predicts entrepreneurship and entrepreneurial success. Journal of Business Venturing Insights, 19, e00382.

Madanaguli, A., Kaur, P., Bresciani, S. and Dhir, A. (2021), “Entrepreneurship in rural hospitality and tourism. A systematic literature review of past achievements and future promises”, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol. 33 No. 8, pp. 2521-2558.

Mahfud, T., Triyono, M.B., Sudira, P. and Mulyani, Y. (2020), “The influence of social capital and entrepreneurial attitude orientation on entrepreneurial intentions: the mediating role of psychological capital”, European Research on Management and Business Economics, Vol. 26 No. 1, pp. 33-39.

McClinchey, K. A., & Carmichael, B. A. (2010). The role and meaning of place in cultural festival visitor experiences. The tourism and leisure experience. Consumer and managerial perspectives, 59-80.

Moradi H, Javan F, Amraei S, Beiranvandrad M.(2021). The Impact of Rural Entrepreneurship on Urban Peripheral Spaces Development of Kermanshah County. Space economy and rural development, 9 (34), 63-82. [In Persian]

Morgan, O. (2023). Belonging and connecting: the value of social and cultural capitals within the UK hill farming community (Doctoral dissertation, University of Cumbria).

Naim Abadi, N. , Javan, F. and Hojjat Shamami, S. (2023). Rural tourism and its economy on local communities(Case of study: tourist villages of Razvanshahr County). Economic Geography Research, 4(13), 18-31. [In Persian].

Nasr, M. A., & Eissa, N. (2025). Rural and Urban Pollution. Epidemiology and Environmental Hygiene in Veterinary Public Health, 405-414.

Natarajan, L. (2019). Planning for rural communities and major renewable energy infrastructure. In M. Scott, N. Gallent, & M. Gkartzios (Eds.), The routledge companion to rural planning (pp. 548–556). London: Routledge.

Natarajan, N., Newsham, A., Rigg, J., & Suhardiman, D. (2022). A sustainable livelihoods framework for the 21st century. World Development, 155, Article 105898.

Ngo, T. T., & Vu, T. H. (2025). The impacts of psychological capital, risk-taking propensity, and entrepreneurial competence on the sustainability performance of SMEs. Cogent Business & Management, 12(1), 2466810.

Obermayer, N., Kővári, E., Leinonen, J., Bak, G., & Valeri, M. (2022). How social media practices shape family business performance: the wine industry case study. European Management Journal, 40(3), 360-371.

Philip, J., Newman, J., Bifelt, J., Brooks, C., & Rivkin, I. (2022). Role of social, cultural and symbolic capital for youth and community wellbeing in a rural Alaska Native community. Children and youth services review, 137, 106459.

Popescu, G.; Popescu, C.A.; Iancu, T.; Brad, I.; Pet, E.; Adamov, T.; Ciolac, R. (2022). Sustainability through Rural Tourism in Moieciu Area-Development Analysis and Future Proposals. Sustainability, 14, 4221.

Ratten, V. (2018), “Entrepreneurial intentions of surf tourists”, Tourism Review, Vol. 73 No. 2, pp. 262-276.

Ratten, V. (2020a), “Tourism entrepreneurship research: a perspective article”, Tourism Review, Vol. 75 No. 1, pp. 122-125.

Ratten, V. (2020b), “Coronavirus (covid-19) and social value co-creation”, International Journal of Sociology and Social Policy, Vol. 42 Nos 3/4, pp. 222-231.

Ray, C. (2006) “Neo Endogenous Rural Development in the EU”, Ch 19 in P. Cloke, T. Marsden and P. Mooney (eds) Handbook of Rural Studies, Sage, London

Riahi, V., Javan, F. and Sheikhkanlu Milan, O. (2020). Analysis of the Effects of Omid Entrepreneurship Fund on the Economic Development of Rural Settlements (Case Study: Khoy County). Rural Development Strategies, 7(3), 267-285. doi: 10.22048/rdsj.2021.266215.1906[In Persian].

Scott, M. (2023). Spatial planning and rural quality of life. In P. H. Johansen, A. Tietjen, E. B. Iversen, H. L Lolle, & J. K. Fisker (Eds.), Rural quality of life. Manchester: Manchester University Press.

Sendra-Pons, P., Comeig, I., & Mas-Tur, A. (2022). Institutional factors affecting entrepreneurship: A QCA analysis. European research on management and business economics, 28(3), 100187.

Shucksmith, M. (2018). Re-Imagining the rural: From rural idyll to good countryside. Journal of Rural Studies, 59, 163–172.

Singgalen, Y. A., Sasongko, G., & Wiloso, P. G. (2019). Ritual capital for rural livelihood and sustainable tourism development in Indonesia. Jurnal Manajemen Hutan Tropika, 25(2), 115-115.

Souca, M. L. (2020). Revitalizing rural tourism through creative tourism: The role and importance of the local community. Marketing–from Information to Decision Journal, 2(2), 43-50. DOI: 10.2478/midj-2019-0009

Stone, M. T., & Nyaupane, G. P. (2018). Protected areas, wildlife-based community tourism and community livelihoods dynamics: Spiraling up and down of community capitals. Journal of Sustainable Tourism, 26(2), 307-324.

Su, M. M. et al. (2019). Livelihood sustainability in a rural tourism destination - Hetu Town, Anhui Province, China. Tourism Management. Elsevier, 71(October 2018), pp. 272–281.

Tonts, M. (2020). Developmentalism, path dependence and multifunctionality: Reflections on Australian rural planning cultures. Planning Theory & Practice, 21(5), 776–782.

Trono, A. (2019). Designing cultural tourism experiences as a self-reinforcing system. In Creating and Managing Experiences in Cultural Tourism (pp. 121-136).

Tu, S.; Long, H.; Zhang, Y.; Ge, D.; Qu, Y. (2018). Rural restructuring at village level under rapid urbanization in metropolitan suburbs of China and its implications for innovations in land use policy. Habitat Int., 77, 143–152.

Ubels, H., Bock, B., & Haartsen, T. (2020). Non‐engagement of mid‐aged and elderly residents in rural civic livability initiatives. Rural sociology, 85(3), 730-756.

Valeri, M. and Baggio, R. (2021), “Italian tourism intermediaries: a social network analysis exploration”, Current Issues in Tourism, Vol. 24 No. 9, pp. 1270-1283.

Wang, R., Zhou, H., & Wang, L. (2022). The influence of psychological capital and social capital on the entrepreneurial performance of the new generation of entrepreneurs. Frontiers in psychology, 13, 832682.

Ward, N., Atterton, J., Kim,T-Y., Lowe, P., Phillipson, J. and Thompson, N. (2005) Universities, the Knowledge Economy and ‘Neo-endogenous Rural Development’. Centre for Rural Economy, Newcastle University

Wijijayanti, T., Agustina, Y., Winarno, A., Istanti, L. N., & Dharma, B. A. (2020). Rural tourism: A local economic development. Australasian Accounting, Business and Finance Journal, 14(1), 5-13. doi:10.14453/aabfj.v14i1.2

Yi, X., Xixi, T., & Lu, P. (2022). Difference of farmers’ livelihood capital before and after rural tourism development. Computational intelligence and neuroscience, 2022(1), 4138220.

Zheng, J., He, J., & Tang, H. (2022). The vitality of public space and the effects of environmental factors in Chinese suburban rural communities based on tourists and residents. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(1), 263.

 

---

[1]  - Community Capitals Framework (CCF)

[2]  - Selfreinforcing

[3]  - Pierre Bourdieu

[4]  - Castle

[5]  - Beddington

[6]  - Inigo & Albareda

[7]  - Emery & Flora

[8]  - Gumbau-Albert

[9]  - Castelli

[10]  - Gkartzios

[11]  - Bosworth & Turner

[12]  - land-based

[13]  - Popescu

[14]  - Ciolac

[15]  - Bosworth & Turner

[16]  - Guo

[17]  - Sendra-Pons