تعیین اجتماعی معرفت های(یا احکام) فقهی
محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامیمحمود منصوری 1 , حسین اژدری زاده 2 , محمد حسین پوریانی 3
1 - دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران.
2 - استادیار، گروه معارف و جامعه‌شناسی، دانشگاه نراق، نراق، ایران.
3 - استادیار، گرو جامعه شناسی سیاسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران.
کلید واژه: معرفت های فقهی, شاخص های اجتماعی, شاخص های فرهنگی, احکام فقهی.,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف بررسی تعین اجتماعی معرفت های فقهی به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. این پژوهش درصدد پاسخ به این سئوال بود که آیا احکام فقهی دارای خاستگاه فرهنگی- اجتماعی هستند؟ و تاثیرگذاری عوامل فرهنگی و اجتماعی بر احکام فقهی چگونه است؟ علت تاثیر گذاری این عوامل را می توان در توجه به جاودانگی و کارآمدی اسلام، به روز و پاسخگو بودن در برابر نیازهای نوپدید و توجه به عدالت اجتماعی دانست. از آنجایی که احکام فقهی به دو بخش ثابت و متغییر تقسیم می شوند تعین اجتماعی احکام فقهی تنها در حیطه احکام متغییر اتفاق می افتد که شناخت این عوامل و مکانیسم و میزان اثر گذاری آن و نیز عامل مسلط را ضروری می سازد. در این مقاله با بررسی در منابع فقهی و غیره. چهارده عامل که ریشه در تحولات اجتماعی دارند به عنوان عوامل تاثیرگذار در تغییر احکام فقهی شناسایی شدند که نشان داد این عوامل در صدور احکام فقهی نقش دارند. بر اساس نتایج تحقیق این عوامل در شکل احکام فقهی و تبدل آن تاثیر دارند. به نظر می رسد تغییر به واسطه عوامل فوق، تغییر اجتهادی حکم شرعی ظاهری است که در اثر تغییر مفهوم به دلایلی مانند دگرگونی ظهور دلیل، کشف موردی یا حکومتی بودن حکم، کشف مرتبه دار بودن حکم یا توجه به لوازم عادی یا عقلی معنا اتفاق می افتد. معنای این تاثیرگذاری را نیز می توان بر تغییر فتاوا به دلیل تکامل علوم، تغییر موضوعات؛ تبدل حکم اولی به ثانوی یا حکومتی، تغییر در ملاکات احکام و یا توسعه مناطات آن و یا به دلیل واقع نگری فقهی دانست. به نظر می رسد از بین عوامل مذکور عواملی که با تاثیرگذاری بر مصلحت منجر به تغییر حکم شرعی می شوند دارای تاثیرگذاری بیشتری هستند که گاه این تاثیرگذاری به حد ضرورت برای تغییر حکم شرعی نیز می رسد.
The present research was conducted with the aim of investigating the social determination of jurisprudential knowledge by descriptive-analytical method. This research was trying to answer the question whether jurisprudence rules have a cultural-social origin? And what is the influence of cultural and social factors on jurisprudence? The reason for the influence of these factors can be seen in the attention to the immortality and efficiency of Islam, being up-to-date and responsive to emerging needs and attention to social justice. Since jurisprudence is divided into two fixed and variable parts.The social determination of jurisprudence rulings only happens in the field of changing rulings, which makes it necessary to know these factors and the mechanism and extent of their influence as well as the dominant factor. In this article, fourteen factors that have their roots in social developments were identified as influential factors in changing jurisprudence, which showed that these factors play a role in the issuance of jurisprudence. Based on the results of the research, these factors have an effect on the form of jurisprudence and its transformation. It seems that the change due to the above factors is an apparent change in the ijtihad of the Shari'i ruling, which happens as a result of a change in the concept for reasons such as the transformation of the appearance of the reason, the discovery of the case or governmental nature of the ruling, the discovery of the ranking of the ruling, or attention to the normal or rational aspects of the meaning. Falls. . The meaning of this impact can also be seen on the change of fatwa due to the development of science, change of topics; The change of the first ruling to a secondary or government ruling, a change in the criteria of the rulings, or the development of its mandates, or due to jurisprudential realism. It seems that among the mentioned factors, the factors that influence the expediency and lead to the change of the Shari'a ruling are more effective, and sometimes this influence reaches the extent of necessity to change the Shari'a ruling.
قرآن کریم
کتب فارسی
- ابويي مهريزي، حسین( 1387). بررسي عوامل پويايي و ركود فقه و اجتهاد در مكتب امامیه، يزد : انتشارات دانشگاه يزد.
- توکل، محمد ؛استرابریج، شیلاف؛گلاور، دیوید(1394). جامعه شناسی معرفت، مترجم:جمال محمدی و دیگران، چاپ ششم، تهران: سمت.
- توكّل، محمد(1370). جامعه شناسى علم؛ چ اول، تهران: مؤسسه علمى ـ فرهنگى نص.
- جناتي، محمد ابراهيم(1385). فقه و زمان، قم: احياگران.
- علیزاده، عبدالرضا؛ اژدری زاده، حسین؛ کافی، مجید؛ توکل، محمد(1391).جامعه شناسی معرفت: جستاری در تبیین رابطه « ساخت و کنش اجتماعی» و «معرفت های بشری»؛ تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- مطهری، مرتضی(1396). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
- مطهری، مرتضی(1398). اسلام و مقتضیات زمان، تهران: صدرا.
- میبدی، محمد (1374). نقش زمان و مکان در فهم قرآن، مؤسسۀ امام خمینی، کنگرۀ مبانی فقهی امام خمینی، ج 8.
کتب عربی
- حر عاملی، محمدبن الحسن (1409 ق). وسائل الشیعه، بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت.
- شهيد اول، محمد بن مکی(1398). القواعد والفوائد، قم: نشر داوری.
- محقق الحلي، ابوالقاسم نجم الدين جعفر بن الحسن( 1409ق). شرايع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، تهران: انتشارات استقلال.
- منتظري، حسينعلي(1379). دراسات في ولايه الفقيه و فقه الدوله الاسلاميه، مباني فقهي حكومت اسلامي، ترجمه وتقرير محمود صلواتي، قم: سرايي.
- موسوی خمینی، روح الله(1393). تحریرالوسیله، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی، تهران: دارالعلم.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم(1416ق). صراة النجاة، چاپ اول، قم: مکتب نشر المنتخب.
- نائیني، محمدحسین(1378ق). تنبیه الامة و تنزیه الملة، چاپ نهم، تهران: شركت سهامي انتشار.
مقالات
- اراکی، محسن(1389).نقش تحولات اجتماعی در نظریات فقهی، مجله رواق اندیشه، شماره 20.
- اژدری زاده، حسین، پارسانیا، حمید(1398).ابعاد «تعین اجتماعی معرفت» از منظر نظریه‌های جامعه‌شناسی معرفت و نهج‌البلاغه، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دهم، شماره 40.
- جعفری هرندی، محمد(1387).اضطرار اجتماعی یا احکام مترتب بر جامعه مضطر، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی،12،70-37.
- فیض، علیرضا(1384). ارتكازات عرفي، فقه و مباني حقوق ، شماره 1.
- محمودی، اکبر(1399). روش شناسی اجتهاد در مسائل نوپدید، جستارهای فقهی و اصولی، سال ششم، شماره 19، 105-61.
