تعیین اجتماعی معرفت های(یا احکام) فقهی

الموضوعات :

محمود منصوری ¹ , حسین اژدری زاده ² , محمد حسین پوریانی ³

1 - دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران.
2 - استادیار، گروه معارف و جامعه‌شناسی، دانشگاه نراق، نراق، ایران.
3 - استادیار، گرو جامعه شناسی سیاسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران.

تاريخ الإرسال : 01 الأحد , ذو القعدة, 1444 تاريخ التأكيد : 13 الخميس , رجب, 1445 تاريخ الإصدار : 19 الخميس , جمادى الأولى, 1446

الکلمات المفتاحية: معرفت های فقهی, شاخص های اجتماعی, شاخص های فرهنگی, احکام فقهی.,

ملخص المقالة :

پژوهش حاضر با هدف بررسی تعین اجتماعی معرفت های فقهی به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. این پژوهش درصدد پاسخ به این سئوال بود که آیا احکام فقهی دارای خاستگاه فرهنگی- اجتماعی هستند؟ و تاثیرگذاری عوامل فرهنگی و اجتماعی بر احکام فقهی چگونه است؟ علت تاثیر گذاری این عوامل را می توان در توجه به جاودانگی و کارآمدی اسلام، به روز و پاسخگو بودن در برابر نیازهای نوپدید و توجه به عدالت اجتماعی دانست. از آنجایی که احکام فقهی به دو بخش ثابت و متغییر تقسیم می شوند تعین اجتماعی احکام فقهی تنها در حیطه احکام متغییر اتفاق می افتد که شناخت این عوامل و مکانیسم و میزان اثر گذاری آن و نیز عامل مسلط را ضروری می سازد. در این مقاله با بررسی در منابع فقهی و غیره. چهارده عامل که ریشه در تحولات اجتماعی دارند به عنوان عوامل تاثیرگذار در تغییر احکام فقهی شناسایی شدند که نشان داد این عوامل در صدور احکام فقهی نقش دارند. بر اساس نتایج تحقیق این عوامل در شکل احکام فقهی و تبدل آن تاثیر دارند. به نظر می رسد تغییر به واسطه عوامل فوق، تغییر اجتهادی حکم شرعی ظاهری است که در اثر تغییر مفهوم به دلایلی مانند دگرگونی ظهور دلیل، کشف موردی یا حکومتی بودن حکم، کشف مرتبه دار بودن حکم یا توجه به لوازم عادی یا عقلی معنا اتفاق می افتد. معنای این تاثیرگذاری را نیز می توان بر تغییر فتاوا به دلیل تکامل علوم، تغییر موضوعات؛ تبدل حکم اولی به ثانوی یا حکومتی، تغییر در ملاکات احکام و یا توسعه مناطات آن و یا به دلیل واقع نگری فقهی دانست. به نظر می رسد از بین عوامل مذکور عواملی که با تاثیرگذاری بر مصلحت منجر به تغییر حکم شرعی می شوند دارای تاثیرگذاری بیشتری هستند که گاه این تاثیرگذاری به حد ضرورت برای تغییر حکم شرعی نیز می رسد.

المصادر:

قرآن کریم
کتب فارسی
- ابويي مهريزي، حسین( 1387). بررسي عوامل پويايي و ركود فقه و اجتهاد در مكتب امامیه، يزد : انتشارات دانشگاه يزد.
- توکل، محمد ؛استرابریج، شیلاف؛گلاور، دیوید(1394). جامعه شناسی معرفت، مترجم:جمال محمدی و دیگران، چاپ ششم، تهران: سمت.
- توكّل، محمد(1370). جامعه شناسى علم؛ چ اول، تهران: مؤسسه علمى ـ فرهنگى نص.
- جناتي، محمد ابراهيم(1385). فقه و زمان، قم: احياگران.
- علیزاده، عبدالرضا؛ اژدری زاده، حسین؛ کافی، مجید؛ توکل، محمد(1391).جامعه شناسی معرفت: جستاری در تبیین رابطه « ساخت و کنش اجتماعی» و «معرفت های بشری»؛ تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- مطهری، مرتضی(1396). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
- مطهری، مرتضی(1398). اسلام و مقتضیات زمان، تهران: صدرا.
- میبدی، محمد (1374). نقش زمان و مکان در فهم قرآن، مؤسسۀ امام خمینی، کنگرۀ مبانی فقهی امام خمینی، ج 8.
کتب عربی
- حر عاملی، محمدبن الحسن (1409 ق). وسائل الشیعه، بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت.
- شهيد اول، محمد بن مکی(1398). القواعد والفوائد، قم: نشر داوری.
- محقق الحلي، ابوالقاسم نجم الدين جعفر بن الحسن( 1409ق). شرايع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، تهران: انتشارات استقلال.
- منتظري، حسينعلي(1379). دراسات في ولايه الفقيه و فقه الدوله الاسلاميه، مباني فقهي حكومت اسلامي، ترجمه وتقرير محمود صلواتي، قم: سرايي.
- موسوی خمینی، روح الله(1393). تحریرالوسیله، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی، تهران: دارالعلم.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم(1416ق). صراة النجاة، چاپ اول، قم: مکتب نشر المنتخب.
- نائیني، محمدحسین(1378ق). تنبیه الامة و تنزیه الملة، چاپ نهم، تهران: شركت سهامي انتشار.
مقالات
- اراکی، محسن(1389).نقش تحولات اجتماعی در نظریات فقهی، مجله رواق اندیشه، شماره 20.
- اژدری زاده، حسین، پارسانیا، حمید(1398).ابعاد «تعین اجتماعی معرفت» از منظر نظریه‌های جامعه‌شناسی معرفت و نهج‌البلاغه، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دهم، شماره 40.
- جعفری هرندی، محمد(1387).اضطرار اجتماعی یا احکام مترتب بر جامعه مضطر، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی،12،70-37.
- فیض، علیرضا(1384). ارتكازات عرفي، فقه و مباني حقوق ، شماره 1.
- محمودی، اکبر(1399). روش شناسی اجتهاد در مسائل نوپدید، جستارهای فقهی و اصولی، سال ششم، شماره 19، 105-61.