تحلیل داستان حکایت̋ مرد اعرابی و زنش̋ مثنوی براساس نظريّه روانکاوی ژاک لاکان
محورهای موضوعی : مثنوی مولوی
زهرا باقری
1
,
لطیفه سلامت باویل
2
,
علیرضا صالحی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: مرد اعرابی و زنش, مولوی, نقد روانکاوانه, لاکان.,
چکیده مقاله :
در این پژوهش، داستان "مرد اعرابی و زنش" از مثنوی معنوی مولوی با بهره‌گیری از مفاهیم بنیادین نظریه روانکاوانه ژاک لاکان مورد تحلیل عمیق قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین ساختار روانی شخصیت‌های داستان و تحلیل پیچیدگی‌های روابط بین‌فردی آن‌ها بر اساس مفاهیم کلیدی لاکان همچون ساحت خیالی، مرحله آینه‌ای، فقدان ساحت نمادین یا نام پدر، ابژه دیگری کوچک و حیث واقع می‌باشد.
با استفاده از ابزار تحلیل گفتمان روانکاوانه، لایه‌های پنهان و ناخودآگاه داستان آشکار شده و تعابیر و نمادهای مختلف آن مورد تفسیر قرار گرفته است. در این تحلیل، به ویژه بر نقش زبان در شکل‌گیری هویت و روابط بین‌فردی در ساختار شخصیت تاکید شده است.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که داستان مرد اعرابی و زنش، فراتر از یک داستان عرفانی، حاوی لایه‌های پیچیده‌ای از روانشناسی شخصیت و روابط بین‌فردی است. با بهره‌گیری از مفاهیم کلیدی لاکان، می‌توان به درک عمیق‌تری از انگیزه‌ها، تعارضات، و آرزوهای پنهان شخصیت‌ها دست یافت. به عنوان مثال، با تحلیل مفهوم مرحله آینه‌ای می‌توان به چگونگی شکل‌گیری هویت و احساس خود در شخصیت زن اعرابی پی برد. همچنین، با بررسی مفهوم نام پدر می‌توان به نقش اقتدار و قانون در روابط بین‌فردی این زوج پی برد.
در نهایت، این مقاله نشان می‌دهد که چگونه نظریه روانکاوانه لاکان می‌تواند ابزاری مفید برای تحلیل ادبیات باشد.علاوه بر این با استفاده از این نظریه می‌توان به درک عمیق‌تری از ساختارها و معانی پنهان در این داستان دست یافت.
In this research, the story of "Arab man and his wife" from Mawlawi's Masnavi has been deeply analyzed using the fundamental concepts of Jacques Lacan's psychoanalytic theory. The main goal of this research is to explain the psychological structure of the characters in the story and analyze the complexities of their interpersonal relationships based on Lacan's key concepts such as the imaginary field, the mirror stage, the absence of the symbolic field or the father's name, another small and real object. By using psychoanalytic discourse analysis tool, the hidden and unconscious layers of the story have been revealed and its various meanings and symbols have been interpreted. In this analysis, the role of language in the formation of identity and interpersonal relationships in the structure of personality is especially emphasized. The findings of this research show that the story of an Arab man and his wife, beyond a mystical story, contains complex layers of personality psychology and interpersonal relationships. Using Lacan's key concepts, one can achieve a deeper understanding of the characters' motivations, conflicts, and hidden desires. For example, by analyzing the concept of the mirror stage, it is possible to understand how identity and self-feeling are formed in the character of Arab women. Also, by examining the concept of the father's name, we can understand the role of authority and law in the interpersonal relationships of this couple.
1. پاینده،حسین(1399) نظریه و نقد ادبی:درسنامه ای میان رشته ای،تهران:سمت.#
2. حبیب،م.آ.ر(1396) نقد ادبی مدرن و نظریه،طاووسی،صحرا،تهران: نگاه معاصر.#
3. زمانی،کریم(1399) شرح جامع مثنوی معنوی:دفتر اول،تهران:اطلاعات.#
4. کاملی،رضا(1396) سیمای الهی زن در مثنوی: با نگاهی به حکایت اعرابی درویش و ماجرای او با همسرش،تهران:نامة مهر.#
5. کلیگز،مری(1388) درسنامه نظریة ادبی،سخنور،جلال،سبزیان،سعید،تهران:اختران.#
6. مولّلی،کرامت(1387) مبانی روانکاوی لاکان،تهران: نشر نی.#
مقالات:
7. تابان فر، عباس،رسمی،سکینه(1397) تحلیل داستان اعرابی درویش و همسر او در مثنوی براساس نظریة مثبت گرای مارتین سلیگمن،پژوهش های ادبیات تطبیقی،دورة ششم،شماره3،صص44-23.#
8. غلامحسین زاده،غلامحسین، طاهری، قدرت اله،رجبی،زهرا (1386)بررسی عنصر زمان در روایت با تاکید بر حکایت اعرابی درویش در مثنوی، پژوهش های ادبی،شماره16 ،صص 217-199.#
9. قاسمی فرد،حسین،سیدی،سیدحسن(1398) بررسی لحن روایت در داستان اعرابی درویش و ماجرای زن با او؛بر پایة نظریة ژرار ژانت،جستارنامة ادبیات تطبیقی،شماره6،صص 60-48.#
محجوب،فرشته (1400)کاربست نظریة مایکل ریفاتر در خوانش و مقایسة حکایت خلیفه و اعرابی مولوی و مصیبت نامة عطار،فنون ادبی،سال سیزدهم،شماره 2، 148-125.#
