بررسی چگونگی یزدان سالاری در شاهنامه فردوسی و تاریخ بیهقی
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
سعیده گرجی زاده
1
,
محمدرضا معصومی
2
,
جلیل نظری
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
کلید واژه: یزدان سالاری, اسطوره, حماسه, تاریخ, شاهنامه, تاریخ بیهقی,
چکیده مقاله :
نظریۀ یزدان سالاری، یا حکومت مبتنی بر رابطۀ شاه با خدا، از گذشتههای دور جزئی از اندیشۀ سیاسی در ایران بوده است. این طرز تلقی از حکومت، از دین باوری و توأمان دانستن دولت و دین، سرچشمه می‌گیرد. بنابراین در هرجا که دین در جامعه نقشی موثر دارد، این اندیشه رایج‌تر و پذیرفتنی‌تر خواهد بود. اما این اندیشه مبنای دینی مشروعیت بخشیدن به قدرت سیاسی بوده است. داده‌های این پژوهش کتابخانه‌ای است و این داده‌ها پس از مقولهبندی با استفاده از روش تحقیق کیفی، تحلیل و توصیف شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که باور به رابطۀ شاه با خدا، در بخش اساطیری شاهنامه، درست مثل خود اسطوره، حقیقی و تردیدناپذیر است. در بخش پهلوانی کم رنگ و در بخش تاریخی بیرنگ می‌شود و به تدریج با رواج دین سیاسی و استفادۀ ابزاری از دین، باور دینی حکومت «ظل الهی» هم به رابطه‌ای سیاسی مبدل می‌گردد و شاهان و اصحاب قدرت از آن برای فریب مردم و سلطه بر آنان استفاده می‌کنند. با پیدا شدن شاهان مستبد، سلطه‌گر و بیدادگر، دیگر جایی برای پذیرفتن پیوند معنوی شاه با خدا باقی نمی‌ماند.
The theory of Yazdansar, or government based on the relationship of the king to God, has been part of political thought in Iran since ancient times. This view of government stems from religious belief and the simultaneous understanding of state and religion. Therefore, wherever religion plays an effective role in society, this idea will be more common and acceptable. But this idea has been the religious basis for legitimizing political power. The data of this research is library and after categorization, this data has been analyzed and described using qualitative research method. The results of the research indicate that the belief in the relationship between the king and God, in the mythological part of Shahnameh, is true and unquestionable, just like the myth itself. It becomes pale in the heroic part and colorless in the historical part, and gradually, with the spread of political religion and the instrumental use of religion, the religious belief of the government of the "divine shadow" also turns into a political relationship, and kings and those in power use it to deceive the people and dominate them. With the emergence of despotic, domineering, and unjust kings, there is no longer any room left to accept the spiritual connection of the king with God.
کتاب¬ها
آموزگار، ژاله. (۱۳۷۴). تاریخ اساطیری ایران، تهران: انتشارات سمت.
اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. (1384). جهان بینی ابوالفضل بیهقی، در یادنامه بیهقی، به کوشش محمجعفر یاحقی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
بیهقی، ابوالفضل. (1350). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
توسلی، غلام‌عباس. (۱۳۸۰). جامعه‌شناسی دینی، تهران: انتشارات سخن.
ثاقب فر، مرتضی. (۱۳۷۷). شاهنامه فردوسی و فلسفۀ تاریخ، تهران: انتشارات معین و نشر قطره.
جوانشیر، ف م. (۱۳۵۹). حماسه داد، تهران: انتشارات گل.
خواجه نصیرالدین طوسی. (۱۳۶4). اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، ، تهران: خوارزمی.
دورانت، ویل و آریل. (۱۳۹۹). درس‌های تاریخ، مترجم مرجان شمیل شوشتری، تهران: انتشارات یوشتیا.
دورانت، ویل. (۱۳۵۷). تاریخ فلسفه، مترجم عباس زریاب، تهران: کتاب‌های حبیبی.
رحیمی، مصطفی. (۱۳۶۹). تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: انتشارات نیلوفر.
رضایی، جمال. (1386). بوسهل زوزنی در تاریخ بیهقی، در یادنامه بیهقی.
سرامی، قدمعلی. (۱۳۶۸). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، محمد. (۱۳۶۲). شک و شناخت، مترجم صادق آیینه وند، تهران: امیرکبیر.
غزالی، محمد. (۱۳۶۷). نصحیة الملوک، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: نشر هما.
فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۴). شاهنامه، بر پایه چاپ مسکو، تهران: هرمس.
فروغی، محمدعلی. (۱۳۱۷). سیر حکمت در اروپا، تهران: انتشارات صفی علی‌شاه.
فریزر، جیمز جورج. (۱۳۸۳). شاخۀ زرین، مترجم کاظم فیروزمند، تهران: انتشارات آگاه.
فلاح رستگار، گیتی. (1386). آداب و رسوم و تشریفات درباره غزنه، از خلال تاریخ بیهقی، در یادنامه بیهقی.
فیرحی، داوود. (۱۳۸۸). تاریخ تحول دولت در اسلام، تهران: سازمان انتشارات دانشگاه مفید.
کشاورز، کریم. (۱۳۴۵). هزار سال نثر فارسی، تهران: کتاب‌های حبیبی.
محبتی، مهدی. (1382). سیمرغ در جست و جوی قاف، تهران: سخن.
مختاری، محمد. (1375). انسان در شعر معاصر، تهران: انتشارات طوس.
معین، محمد. (۲۵۳۵). مزدیسنا و ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
مکاریک، ایرنا ریما. (1394). دانشنامه نظریه¬های ادبی معاصر، مترجمان مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگاه.
مینوی خرد. (۱۳۶۴). مترجم احمد تفضلی، تهران: انتشارات توس.
نولدکه، تئودور. (۱۳۵۱). حماسه ملی ایران، مترجم بزرگ علوی، تهران: نشر سپهر.
واعظ کاشفی، ملا حسین. (بی‌تا). اخلاق محسنی، تهران: کتاب‌خانه علمیۀ حامدی.
یاسرَن، الکساندر. (1385). دولت، در فرهنک تاریخ اندیشه¬ها، تهران: انتشارات سعاد.
Refrences
Books
Amozgar, Jhaleh. (1995). History of Iranian Mythology, Tehran: Samt Publications. [In Persian]
Bayhaqi, Abolfazl. (1977). History of Bayhaqi, edited by Ali Akbar Fayyaz, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian]
Durant, Will and Ariel. (2010). History Lessons, Trans. Marjan Shamil Shushtari, Tehran: Yoshtia Publishing. [In Persian]
Durant, Will. (1978). History of Philosophy, Trans. Abbas Zaryab, Tehran: Habibi Books. [In Persian]
Eslami-Nadoshan, Mohammad Ali. (2005). Worldview of Abolfazl Bayhaqi, in Bayhaqi Memorial, edited by Mahmud Jafar Yahaqi, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian]
Fairhi, Davud. (2009). History of the transformation of the state in Islam, Tehran: Mofid University Publishing Organization. [In Persian]
Fallah Rastegar, Giti. (2007). Customs and rituals about Ghazni, through the history of Bayhaqi, in the Bayhaqi memoir. [In Persian]
Ferdowsi, Abolghasem. (2005). Shahnameh, based on the Moscow edition, Tehran: Hermes. [In Persian]
Foroughi, Mohammad Ali. (1938). The Journey of Wisdom in Europe, Tehran: Safi Ali Shah Publications. [In Persian]
Fraser, James George. (2004). Shakh-e-Zarrin, Trans. Kazem Firouzmand, Tehran: Agah Publications. [In Persian]
Ghazali, Mohammad. (1993). Doubt and Knowledge, Trans. Sadegh Ayinehvand, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Ghazali, Muhammad. (1937). Nashiyyat al-Muluk, edited by Jalal al-Din Homaei, Tehran: Homa Publishing House. [In Persian]
Javanshir, F. M. (1970). The Epic of Dad, Tehran: Gol Publishing. [In Persian]
Keshavarz, Karim. (1966). A thousand years of Persian prose, Tehran: Habibi Books. [In Persian]
Khajeh Nasir al-Din Tusi. (1995). Nasseri's Ethics, edited by Mojtaba Minovi and Alireza Heydari, Tehran: Kharazmi. [In Persian]
Makarik, Irena Rima. (2015). Encyclopedia of Contemporary Literary Theories, Trans. Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, Tehran: Agah Publications. [In Persian]
Minoui Kherad. (1995). Trans. Ahmad Tafazzoli, Tehran: Toos Publications. [In Persian]
Moein, Mohammad. (2006). Mazdasena and Persian Literature, Tehran: University of Tehran.
Mohabati, Mehdi. (2003). Simorgh in search of the Qaf, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Mokhtari, Mohammad. (1996). Man in Contemporary Poetry, Tehran: Toos Publications. [In Persian]
Noldeke, Theodore. (1972). The National Epic of Iran, Trans. the great Alavi, Tehran: Sepehr Publications. [In Persian]
Rahimi, Mustafa. (1980). The Tragedy of Power in Shahnameh, Tehran: Niloufar Publications. [In Persian]
Rezaei, Jamal. (2007). Bushal Zouzani in the History of Bayhaqi, in the Bayhaqi Memorial. [In Persian]
Saqibfar, Morteza. (1998). Ferdowsi's Shahnameh and the Philosophy of History, Tehran: Moein and Qatra Publishing. [In Persian]
Sarami, Ghadamali. (1999). From the Color of Flowers to the Pain of Thorns, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian]
Tavassoli, Gholam Abbas. (2000). Sociology of Religion, Tehran: Sokhan Publications. [In Persian]
Vaez Kashfi, Mullah Hossein. (No Date). Mohseni Ethics, Tehran: Hamedi Theological Library. [In Persian]
Yasran, Alexander. (2006). State, in the History of Thoughts, Tehran: Saad Publications. [In Persian]
