بررسی چگونگی یزدان سالاری در شاهنامه فردوسی و تاریخ بیهقی

الموضوعات :

سعیده گرجی زاده ¹ , محمدرضا معصومی ² , جلیل نظری ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

تاريخ الإرسال : 20 الثلاثاء , محرم, 1447 تاريخ التأكيد : 14 الإثنين , ربيع الثاني, 1447 تاريخ الإصدار : 12 الأربعاء , ربيع الثاني, 1448

الکلمات المفتاحية: یزدان سالاری, اسطوره, حماسه, تاریخ, شاهنامه, تاریخ بیهقی,

ملخص المقالة :

نظریۀ یزدان سالاری، یا حکومت مبتنی بر رابطۀ شاه با خدا، از گذشته­های دور جزئی از اندیشۀ سیاسی در ایران بوده است. این طرز تلقی از حکومت، از دین باوری و توأمان دانستن دولت و دین، سرچشمه می‌گیرد. بنابراین در هرجا که دین در جامعه نقشی موثر دارد، این اندیشه رایج‌تر و پذیرفتنی‌تر خواهد بود. اما این اندیشه مبنای دینی مشروعیت بخشیدن به قدرت سیاسی بوده است. داده‌های این پژوهش کتابخانه‌ای است و این داده‌ها پس از مقوله­بندی با استفاده از روش تحقیق کیفی، تحلیل و توصیف شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که باور به رابطۀ شاه با خدا، در بخش اساطیری شاهنامه، درست مثل خود اسطوره، حقیقی و تردیدناپذیر است. در بخش پهلوانی کم رنگ و در بخش تاریخی بی­رنگ می‌شود و به تدریج  با رواج دین سیاسی و استفادۀ ابزاری از دین، باور دینی حکومت «ظل الهی» هم به رابطه‌ای سیاسی مبدل می‌گردد و شاهان و اصحاب قدرت از آن برای فریب مردم و سلطه بر آنان استفاده می‌کنند. با پیدا شدن شاهان مستبد، سلطه‌گر و بیدادگر، دیگر جایی برای پذیرفتن پیوند معنوی شاه با خدا باقی نمی‌ماند.

المصادر:

کتاب¬ها
آموزگار، ژاله. (۱۳۷۴). تاریخ اساطیری ایران، تهران: انتشارات سمت.
اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. (1384). جهان بینی ابوالفضل بیهقی، در یادنامه بیهقی، به کوشش محمجعفر یاحقی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
بیهقی، ابوالفضل. (1350). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
توسلی، غلام‌عباس. (۱۳۸۰). جامعه‌شناسی دینی، تهران: انتشارات سخن.
ثاقب فر، مرتضی. (۱۳۷۷). شاهنامه فردوسی و فلسفۀ تاریخ، تهران: انتشارات معین و نشر قطره.
جوانشیر، ف م. (۱۳۵۹). حماسه داد، تهران: انتشارات گل.
خواجه نصیرالدین طوسی. (۱۳۶4). اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، ، تهران: خوارزمی.
دورانت، ویل و آریل. (۱۳۹۹). درس‌های تاریخ، مترجم مرجان شمیل شوشتری، تهران: انتشارات یوشتیا.
دورانت، ویل. (۱۳۵۷). تاریخ فلسفه، مترجم عباس زریاب، تهران: کتاب‌های حبیبی.
رحیمی، مصطفی. (۱۳۶۹). تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: انتشارات نیلوفر.
رضایی، جمال. (1386). بوسهل زوزنی در تاریخ بیهقی، در یادنامه بیهقی.
سرامی، قدمعلی. (۱۳۶۸). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
غزالی، محمد. (۱۳۶۲). شک و شناخت، مترجم صادق آیینه وند، تهران: امیرکبیر.
غزالی، محمد. (۱۳۶۷). نصحیة الملوک، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: نشر هما.
فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۸۴). شاهنامه، بر پایه چاپ مسکو، تهران: هرمس.
فروغی، محمدعلی. (۱۳۱۷). سیر حکمت در اروپا، تهران: انتشارات صفی علی‌شاه.
فریزر، جیمز جورج. (۱۳۸۳). شاخۀ زرین، مترجم کاظم فیروزمند، تهران: انتشارات آگاه.
فلاح رستگار، گیتی. (1386). آداب و رسوم و تشریفات درباره غزنه، از خلال تاریخ بیهقی، در یادنامه بیهقی.
فیرحی، داوود. (۱۳۸۸). تاریخ تحول دولت در اسلام، تهران: سازمان انتشارات دانشگاه مفید.
کشاورز، کریم. (۱۳۴۵). هزار سال نثر فارسی، تهران: کتاب‌های حبیبی.
محبتی، مهدی. (1382). سیمرغ در جست و جوی قاف، تهران: سخن.
مختاری، محمد. (1375). انسان در شعر معاصر، تهران: انتشارات طوس.
معین، محمد. (۲۵۳۵). مزدیسنا و ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
مکاریک، ایرنا ریما. (1394). دانشنامه نظریه¬های ادبی معاصر، مترجمان مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگاه.
مینوی خرد. (۱۳۶۴). مترجم احمد تفضلی، تهران: انتشارات توس.
نولدکه، تئودور. (۱۳۵۱). حماسه ملی ایران، مترجم بزرگ علوی، تهران: نشر سپهر.
واعظ کاشفی، ملا حسین. (بی‌تا). اخلاق محسنی، تهران: کتاب‌خانه علمیۀ حامدی.
یاسرَن، الکساندر. (1385). دولت، در فرهنک تاریخ اندیشه¬ها، تهران: انتشارات سعاد.
Refrences
Books
Amozgar, Jhaleh. (1995). History of Iranian Mythology, Tehran: Samt Publications. [In Persian]
Bayhaqi, Abolfazl. (1977). History of Bayhaqi, edited by Ali Akbar Fayyaz, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian]
Durant, Will and Ariel. (2010). History Lessons, Trans. Marjan Shamil Shushtari, Tehran: Yoshtia Publishing. [In Persian]
Durant, Will. (1978). History of Philosophy, Trans. Abbas Zaryab, Tehran: Habibi Books. [In Persian]
Eslami-Nadoshan, Mohammad Ali. (2005). Worldview of Abolfazl Bayhaqi, in Bayhaqi Memorial, edited by Mahmud Jafar Yahaqi, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad. [In Persian]
Fairhi, Davud. (2009). History of the transformation of the state in Islam, Tehran: Mofid University Publishing Organization. [In Persian]
Fallah Rastegar, Giti. (2007). Customs and rituals about Ghazni, through the history of Bayhaqi, in the Bayhaqi memoir. [In Persian]
Ferdowsi, Abolghasem. (2005). Shahnameh, based on the Moscow edition, Tehran: Hermes. [In Persian]
Foroughi, Mohammad Ali. (1938). The Journey of Wisdom in Europe, Tehran: Safi Ali Shah Publications. [In Persian]
Fraser, James George. (2004). Shakh-e-Zarrin, Trans. Kazem Firouzmand, Tehran: Agah Publications. [In Persian]
Ghazali, Mohammad. (1993). Doubt and Knowledge, Trans. Sadegh Ayinehvand, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Ghazali, Muhammad. (1937). Nashiyyat al-Muluk, edited by Jalal al-Din Homaei, Tehran: Homa Publishing House. [In Persian]
Javanshir, F. M. (1970). The Epic of Dad, Tehran: Gol Publishing. [In Persian]
Keshavarz, Karim. (1966). A thousand years of Persian prose, Tehran: Habibi Books. [In Persian]
Khajeh Nasir al-Din Tusi. (1995). Nasseri's Ethics, edited by Mojtaba Minovi and Alireza Heydari, Tehran: Kharazmi. [In Persian]
Makarik, Irena Rima. (2015). Encyclopedia of Contemporary Literary Theories, Trans. Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, Tehran: Agah Publications. [In Persian]
Minoui Kherad. (1995). Trans. Ahmad Tafazzoli, Tehran: Toos Publications. [In Persian]
Moein, Mohammad. (2006). Mazdasena and Persian Literature, Tehran: University of Tehran.
Mohabati, Mehdi. (2003). Simorgh in search of the Qaf, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Mokhtari, Mohammad. (1996). Man in Contemporary Poetry, Tehran: Toos Publications. [In Persian]
Noldeke, Theodore. (1972). The National Epic of Iran, Trans. the great Alavi, Tehran: Sepehr Publications. [In Persian]
Rahimi, Mustafa. (1980). The Tragedy of Power in Shahnameh, Tehran: Niloufar Publications. [In Persian]
Rezaei, Jamal. (2007). Bushal Zouzani in the History of Bayhaqi, in the Bayhaqi Memorial. [In Persian]
Saqibfar, Morteza. (1998). Ferdowsi's Shahnameh and the Philosophy of History, Tehran: Moein and Qatra Publishing. [In Persian]
Sarami, Ghadamali. (1999). From the Color of Flowers to the Pain of Thorns, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian]
Tavassoli, Gholam Abbas. (2000). Sociology of Religion, Tehran: Sokhan Publications. [In Persian]
Vaez Kashfi, Mullah Hossein. (No Date). Mohseni Ethics, Tehran: Hamedi Theological Library. [In Persian]
Yasran, Alexander. (2006). State, in the History of Thoughts, Tehran: Saad Publications. [In Persian]