پیوند ساختار اندیشه و زبان در سروده‌های عبدالواسع جبلی با رویکرد تقابل معنایی و تجانس لفظی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
فرج الله نخعی سرو
1
(
دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی ، یزد، ایران.
)
هادی حیدری نیا
2
(
دانشیار زبان و ادبیات فارسی واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی ، یزد، ایران.
)
کلید واژه: واژگان کلیدی: عبدالواسع جبلی, دیوان اشعار, تقابل‌های دوگانه, سجع, جناس. ,
چکیده مقاله :
سجع و جناس در بلاغت سنّتی، دو آرایۀ لفظی‌اند که با ایجاد موسیقی و آهنگ در کلام، باعث زیبایی سخن می¬شود. عبدالقادر جرجانی، ارزش جناس را در گرو معنا دانسته و معتقد است که جناس، زمانی مقبول طبع واقع می‌شود که معنی کلام، آن را اقتضا کند. توجّه به بدیع و دانش‌های آن، سبب به کار‌گیری و استفاده از آرایۀ جناس و سجع در اشعارش شد؛ اما شیوۀ ارتباط این آرایۀ لفظی با معنوی، ویژگی خاصی به سروده¬هایش داده که به‌عنوان نمونه می‌توان در تقابل‌های دوگانۀ واژگانی به وضوح دید که از صنعت سجع و یا جناس بهره دارد. بر این اساس، بسیاری از تقابل‌های دوگانه در اشعار جبلی، کلمات مسجّع یا متجانس هستند و در برابر هم قرار گرفتن تباین معنا و توازن لفظ، به بلاغت سخن شاعر افزوده است. در این تحقیق، تلاش شده است تا اول رویکرد ساختارگرایانۀ زبان‌شناسی و نقد ادبی در استخراج تقابل‌های دوگانه، مد نظر قرار گیرد و بعد، تقابل‌های واژگانی بر اساس جناس و سجع، تقسیمبندی گردد. نگارنده در این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع اسنادی کتابخانه‌ای به زیباشناسی سروده‌های عبدالواسع جبلی از منظر سجع و جناس بپردازد. شواهد بیانگر آن است که جبلی در اشعارش، نمونه‌های بلاغی زیبایی در زمینۀ سجع و جناس آفریده و همین امر به زیبایی کلام او افزوده و تأثیرگذاری آن بر خوانندگانش را افزایش داده است.
Puns and puns in traditional rhetoric are two verbal arrays that make speech beautiful by creating music and song in words. Abdul Qadir Jarjani considers the value of puns to depend on the meaning and believes that puns become acceptable when the meaning of the word requires it. Attention to innovation and its knowledge caused the use of puns and puns in his poems. But the method of connecting this verbal art with meaning has given his poetry a prominent feature, which can be seen as an example in the double lexical contrasts that benefit from the art of sarcasm or pun. Based on this, many of the double contrasts in Jabali's poems are complementary or congruent words, and the juxtaposition of word balance and contrast of meaning has added to the eloquence of his speech. In this research, first, the structuralist approach of linguistics and literary criticism was taken into account in extracting double contrasts, and then, the lexical contrasts were categorized based on puns and puns. In this research, the author is trying to study the aesthetics of Abdul Wase Jabali's poems from the perspective of puns and puns using the descriptive-analytical method and using library documents. The evidence shows that Jabali created beautiful rhetorical examples in the field of puns and puns in his poems, and this added to the beauty of his words and increased its impact on his readers.
احمدی، بابک، حقیقت زیبایی، تهران: مرکز، 1391.
جندی، علی، فن الجناس، مصر: دارالثقافه، 1954م.
جبلی، عبدالواسع، دیوان عبدالواسع جبلی، تهران، امیرکبیر، 1378.
دایی جواد، محمدرضا، علم بدیع در زبان فارسی، اصفهان: کتابفروشی اصفهان، 1335.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، 1373.
شمیسا، سیروس، سبک‌شناسی، تهران: میترا، 1386.
ـــــــــــــــ، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس، 1395.
صادقیان، محمّدعلی، زیور سخن در بدیع فارسی، چ2، یزد: دانشگاه یزد، 1388.
صفوی، کورش، از زبان‌شناسی به ادبیات، ج1، تهران: چشمه، 1383.
نصر، سیدحسین، هنر و معنویت اسلامی، ترجمۀ رحیم قاسمیان، تهران: سوره، 1375.
همایی، جلال الدین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ پانزدهم، تهران: هما، 1388.
مقاله و پایان نامه:
امیری، فاطمه. «بررسی جنبه‌های زیباشناختی تشبیه و استعاره در اشعار عبدالواسع جبلی»، پایان‌نامه کارشناسی، استاد راهنما: محمد پورحمداله، دانشگاه پیام نور استان آذربایجان شرقی، مرکز پیام نور مراغه، 1401.
امیری، لیلا و زهرا ریاحی امین. «بررسی عوامل غرابت صنعت تشبیه در دیوان عبدالواسع جبلی»، فصلنامه نقد، تحلیل و زیبایی‌شناسی متون (قندپارسی سابق)، ش 1، 1401. صص36-51).
20. 1001. 1. 27834166. 1401. 5. 1. 6. 0
حیاتی، زهرا و همکاران. «تقابل معنایی و تجانس لفظی در مثنوی معنوی؛ پیوند ساختار اندیشه و زبان»، مجلة علمی مطالعات زبانی و بلاغی، ش32، 1401. صص 77-110.
10. 22075/JLRS. 2022. 27364. 2115
خان نژاد، مسعود. «بررسی جنبه‌های زیباشناختی تکرار و توازن در اشعار عبدالواسع جبلی» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: احمد محمدی، دانشگاه پیام نور استان آذربایجان شرقی، مرکز پیام نور تبریز، 1402.
رستمی، سمیرا. «بررسی انواع تشبیه در رباعیات عبدالواسع جبلی»، ششمین همایش ملی پژوهش‌های نوین در حوزه زبان و ادبیات ایران، تهران، 1399.
رضا تاجی، مرجان و همکاران. «سبک‌شناسی تاریخ عالم آرای عباسی اثر اسکندر بیگ منشی»، فصلنامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، ش48، 1397، صص359-381.
طهرانی ثابت، ناهید و تقی پورنامداریان. «نگاهی دیگر به جناس»، فنون ادبی، سال 3، ش3، 1390. صص 28-21.
20. 1001. 1. 20088027. 1390. 3. 1. 4. 3
کشاورز، کبری. «بررسی جنبه‌های زیبایی‌شناختی علم بدیع در دیوان عبدالواسع جَبَلی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر حیدر علی دهمرده، دانشگاه زابل، 1393.
