پیوند ساختار اندیشه و زبان در سروده‌های عبدالواسع جبلی با رویکرد تقابل معنایی و تجانس لفظی

الموضوعات :

فرج الله نخعی سرو ¹ , هادی حیدری نیا ²

1 - دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی ، یزد، ایران.
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی ، یزد، ایران.

تاريخ الإرسال : 25 الأربعاء , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 18 السبت , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 24 الجمعة , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: واژگان کلیدی: عبدالواسع جبلی, دیوان اشعار, تقابل‌های دوگانه, سجع, جناس. ,

ملخص المقالة :

سجع و جناس در بلاغت سنّتی، دو آرایۀ لفظی‌اند که با ایجاد موسیقی و آهنگ در کلام، باعث زیبایی سخن می¬شود. عبدالقادر جرجانی، ارزش جناس را در گرو معنا دانسته و معتقد است که جناس، زمانی مقبول طبع واقع می‌شود که معنی کلام، آن را اقتضا کند. توجّه به بدیع و دانش‌های آن، سبب به کار‌گیری و استفاده از آرایۀ جناس و سجع در اشعارش شد؛ اما شیوۀ ارتباط این آرایۀ لفظی با معنوی، ویژگی خاصی به سروده¬هایش داده که به‌عنوان نمونه می‌توان در تقابل‌های دوگانۀ واژگانی به وضوح دید که از صنعت سجع و یا جناس بهره دارد. بر این اساس، بسیاری از تقابل‌های دوگانه در اشعار جبلی، کلمات مسجّع یا متجانس هستند و در برابر هم قرار گرفتن تباین معنا و توازن لفظ، به بلاغت سخن شاعر افزوده است. در این تحقیق، تلاش شده است تا اول رویکرد ساختارگرایانۀ زبان‌شناسی و نقد ادبی در استخراج تقابل‌های دوگانه، مد نظر قرار گیرد و بعد، تقابل‌های واژگانی بر اساس جناس و سجع، تقسیم‏بندی گردد. نگارنده در این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع اسنادی کتابخانه‌ای به زیباشناسی سروده‌های عبدالواسع جبلی از منظر سجع و جناس بپردازد. شواهد بیانگر آن است که جبلی در اشعارش، نمونه‌های بلاغی زیبایی در زمینۀ سجع و جناس آفریده و همین امر به زیبایی کلام او افزوده و تأثیرگذاری آن بر خوانندگانش را افزایش داده است.

المصادر:

احمدی، بابک، حقیقت زیبایی، تهران: مرکز، 1391.
جندی، علی، فن الجناس، مصر: دارالثقافه، 1954م.
جبلی، عبدالواسع، دیوان عبدالواسع جبلی، تهران، امیرکبیر، 1378.
دایی جواد، محمدرضا، علم بدیع در زبان فارسی، اصفهان: کتابفروشی اصفهان، 1335.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، 1373.
شمیسا، سیروس، سبک‌شناسی، تهران: میترا، 1386.
ـــــــــــــــ، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس، 1395.
صادقیان، محمّدعلی، زیور سخن در بدیع فارسی، چ2، یزد: دانشگاه یزد، 1388.
صفوی، کورش، از زبان‏شناسی به ادبیات، ج1، تهران: چشمه، 1383.
نصر، سیدحسین، هنر و معنویت اسلامی، ترجمۀ رحیم قاسمیان، تهران: سوره، 1375.
همایی، جلال الدین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ پانزدهم، تهران: هما، 1388.
مقاله و پایان نامه:
امیری، فاطمه. «بررسی جنبه‌های زیباشناختی تشبیه و استعاره در اشعار عبدالواسع جبلی»، پایان‌نامه کارشناسی، استاد راهنما: محمد پورحمداله، دانشگاه پیام نور استان آذربایجان شرقی، مرکز پیام نور مراغه، 1401.
امیری، لیلا و زهرا ریاحی امین. «بررسی عوامل غرابت صنعت تشبیه در دیوان عبدالواسع جبلی»، فصلنامه نقد، تحلیل و زیبایی‌شناسی متون (قندپارسی سابق)، ش 1، 1401. صص36-51).
20. 1001. 1. 27834166. 1401. 5. 1. 6. 0
حیاتی، زهرا و همکاران. «تقابل معنایی و تجانس لفظی در مثنوی معنوی؛ پیوند ساختار اندیشه و زبان»، مجلة علمی مطالعات زبانی و بلاغی، ش32، 1401. صص 77-110.
10. 22075/JLRS. 2022. 27364. 2115
خان نژاد، مسعود. «بررسی جنبه‌های زیباشناختی تکرار و توازن در اشعار عبدالواسع جبلی» پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: احمد محمدی، دانشگاه پیام نور استان آذربایجان شرقی، مرکز پیام نور تبریز، 1402.
رستمی، سمیرا. «بررسی انواع تشبیه در رباعیات عبدالواسع جبلی»، ششمین همایش ملی پژوهش‌های نوین در حوزه زبان و ادبیات ایران، تهران، 1399.
رضا تاجی، مرجان و همکاران. «سبک‏شناسی تاریخ عالم آرای عباسی اثر اسکندر بیگ منشی»، فصلنامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، ش48، 1397، صص359-381.
طهرانی ثابت، ناهید و تقی پورنامداریان. «نگاهی دیگر به جناس»، فنون ادبی، سال 3، ش3، 1390. صص 28-21.
20. 1001. 1. 20088027. 1390. 3. 1. 4. 3
کشاورز، کبری. «بررسی جنبه‌های زیبایی‌شناختی علم بدیع در دیوان عبدالواسع جَبَلی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر حیدر علی دهمرده، دانشگاه زابل، 1393.