ارزیابی اثرات دلبستگی مکانی بر میزان تاب‌آوری اجتماعی در شهرها (مطالعه موردی: منطقه 12 کلانشهر تهران)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محمود آروین ¹ (دانشجو/تهران)

تاریخ دریافت : 1397/02/28 تاریخ پذیرش : 1398/05/27 تاریخ انتشار : 1398/08/01

کلید واژه: دلبستگی مکانی, تاب آوری شهری, تاب‌آوری اجتماعی, مخاطرات, منطقه 12 شهر تهران,

چکیده مقاله :

دلبستگی به مکان برخاسته از فعالیت‌ها و تعاملات بین انسان-مکان و انسان –انسان در یک مکان خاص است. وجود و سطح بالای دلبستگی در ساکنان یک مکان، محله، شهر سبب اهمیت آن مکان برای فرد و افزایش مشارکت در فعالیت‌های عمرانی و سیاسی و افزایش سطح تعاملات اجتماعی شهروندان می‌شود. همچنین این روابط عاطفی با مکان بر توانایی واکنش مردم به تغییرات و درک خطر و آمادگی در برابر مخاطرات (تاب‌آوری اجتماعی) تأثیر می‌گذارد. هدف این پژوهش بررسی تأثیر دلبستگی مکانی بر تاب‌آوری اجتماعی در منطقه 12 شهر تهران می‌باشد. تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی–تحلیلی است. به منظور گردآوری داده­های مورد نیاز از دو شیوه تحلیل اسنادی و پیمایشی بهره گرفته شده است که زیرمجموعه روش تحقیق کمی است. ابزار پژوهش، پرسشنامه می باشد. جامعه آماری ساکنان منطقه 12 شهر تهران شامل 239611 نفر است که با فرمول کوکران حجم نمونه 384 به‌دست‌آمده است. بر اساس نتایج مطالعات اسنادی، شاخص‌های پژوهش در بخش تاب‌آوری اجتماعی شامل مشارکت، اعتماد، همبستگی و انسجام اجتماعی، احساس اثرگذاری و کارایی و حمایت اجتماعی، آگاهی، دانش، مهارت و در بخش دلبستگی مکانی شامل دلبستگی عاطفی، وابستگی مکانی و هویت مکانی هستند که با استفاده از آزمون‏های تی تک نمونه‌ای، همبستگی پیرسون و رگرسیون تک متغیره تحلیل گردیده است. نتایج نشان می‌دهد که شاخص‌های دلبستگی مکانی و تاب‌آوری اجتماعی در منطقه 12 شهر تهران وضعیت نامناسبی دارند. بین شاخص‌های دلبستگی مکانی با تاب‌آوری اجتماعی همبستگی معناداری وجود دارد و  نتیجه رگرسیون تک متغیره نشان داد که  دلبستگی مکانی بر تاب‌آوری اجتماعی تأثیر بالایی دارد.

چکیده انگلیسی:

Place Attachment is the result of activities and interactions between man and place and human-human in a particular place. The existence and high level of attachment in the inhabitants of a place, Neighborhood, City, Causing Importance that place For the person And increased participation in Developmental and political activities and increase the level of social interaction of citizens. It also has emotional relationships with places affects on the ability of people to respond to changes and perceived risk and preparedness against risks (social resilience). The purpose of this research investigated the effect of place attachment on social resilience in District 12 of Tehran. The research method base on purpose is practical and it`s descriptive-analytic. In order to gather data used the documentary and field study methods. The research tool is a questionnaire. The sample size is 384 calculated based on Cochran method and it determines whole region population (239611). Base on the documentary results the social resilience indices are participation, trust, social coherence, efficiency and effectiveness and social support awareness, knowledge, ability and in the section attachment locations, including emotional attachment, place dependence and place identity that was analyzed using single sample T-test, Pearson correlation, and single-variable regression. The results show that of place attachment and social resilience indices are poor conditions in district 12 of Tehran. There is a significant correlation between place attachment indices and the result of a single-valued regression shows social resilience and place attachment has a great effect on social resilience.

منابع و مأخذ:

1. بهرامی، سیروان، سرور، رحیم، اسدیان، فریده (1396):«تحلیلی بر وضعیت تاب‌آوری محلات شهر سنندج (مطالعه موردی: محلات سرتپوله، شالمان و حاجی آباد)»، مطالعات محیطی هفت حصار، شماره 22، صص 62-45.


2. پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی، شیرانی، زهرا (1395):« طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی بررسی موردی: محله جلفا تهران»، معماری و شهرسازی، شماره 17، 117-99.


3. رضایی، محمدرضا(1392): «اریابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در  برابر سوانح طبیعی مطالعه موردی: زلزله محله های شهر تهران»، مجله مدیریت بحران، شماره3، صص38-27.


4. رضویان، محمدتقی، توکلی نیا، جمیله، فرزادبهتاش، محمدرضا، خزایی، مصطفی(1396):«تحلیل و ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی بافت فرسوده منطقه 12 شهر تهران در مواجه با سوانح طبیعی»، مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 4، شنماره4، صص612-595.


5. زنگنه شهرکی، سعید، زیاری، کرامت اله، محمد، پوراکرمی(1396) :«ارزیابی و تحلیل میزان تاب‌آوری کالبدی منطقه شهر تهران در برابر زلزله با استفاده از مدل  FANP و ویکور». فصل نامه انجمن جغرافیایی ایران، سال 15، شماره 52، صص102-81.


6. ساسان پور، فرزانه، آهنگری، نوید، حاجی نژاد، صادق (1396):» ارزیابی تاب‌آوری منطقه 12 کلان‌شهر تهران در برابر مخاطرات طبیعی»، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم، شماره 3، صص 98-85.


7. مانزو، لینی سی، دیوین رایت، پاتریک (1395):«دلبستگی به مکان، پیشرفت‌ها در تئوری، روش‌ها و کاربردها، ( حسن سجاد زاده و بهنام قاسم‌زاده، مترجمان)»، چاپ اول، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا.


8. مجیدی، بتول، حیدری، سامان (1396):« ارزیابی هویت مکانی محله‌های شهری، مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران، محله سنگلج»، دو فصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، سال هشتم، شماره 3، صص 22-13.


9. مطهری، زینب السادات (1390):« بررسی اثربخشی رویکرد اجتماع‌محور در مدیریت بلایای طبیعی (CBDRM) در نواحی شهری مطالعه موردی ناحیه 2 منطقه 20 تهران»، دانشگاه تربیت مدرس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، استاد راهنما: مجتبی رفیعیان. 210 صفحه


10. نوروزی، اکرم، سرور، رحیم، مهدوی، مسعود (1396):» سنجش مؤلفه‌های مؤثر اجتماعی در تاب‌آوری منطقه 12 شهر تهران»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره چهارم، صص 104-86.


11. نیکمرد نیمن، سارا (1390):« کاهش خطر زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب‌آوری ( نمونه موردی: منطقه 22 تهران)» ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه هنر، استاد راهنما ناصر برک پور 164 صفحه.


12. Anton, C. E., & Lawrence, C. (2014). Home is where the heart is: The effect of place of residence on place attachment and community participation. Journal of Environmental Psychology, 40, 451-461.


13. Berkes, F., & Ross, H. (2013). Community resilience: toward an integrated approach. Society & Natural Resources, 26(1), 5-20.


14. Bernardo, F. (2013). Impact of place attachment on risk perception: Exploring the multidimensionality of risk and its magnitude. Estudios de Psicología, 34(3), 323-329.


15. Bernardo, F. (2013). Impact of place attachment on risk perception: Exploring the multidimensionality of risk and its magnitude. Estudios de Psicología, 34(3), 323-329.


16. Bonaiuto, M., De Dominicis, S., Fornara, F., Cancellieri, U. G., & Mosco, B. (2011). Flood risk: the role of neighbourhood attachment. Na.


17. Brown, B., Perkins, D. D., & Brown, G. (2003). Place attachment in a revitalizing neighborhood: Individual and block levels of analysis. Journal of environmental psychology, 23(3), 259-271.


18. Brown, G., & Raymond, C. (2007). The relationship between place attachment and landscape values: Toward mapping place attachment. Applied geography, 27(2), 89-111.


19. Bruneau, M., Chang, S. E., Eguchi, R. T., Lee, G. C., O’Rourke, T. D., Reinhorn, A. M., & Von Winterfeeds, D. (2003). A framework to quantitatively assess and enhance the seismic resilience of communities. Earthquake spectra, 19(4), 733-752.


20. Clarke, D., Murphy, C., & Lorenzoni, I. (2017). Place attachment, disruption and transformative adaptation. Journal of Environmental Psychology.


21. Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., & Webb, J. (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global environmental change, 18(4), 598-606.


22. De Dominicis, S., Fornara, F., Cancellieri, U. G., Twigger-Ross, C., & Bonaiuto, M. (2015). We are at risk, and so what? Place attachment, environmental risk perceptions and preventive coping behaviours. Journal of Environmental Psychology, 43, 66-78.


23. Felson, M. (1987). ROUTINE ACTIVITIES AND CRIME PREVENTION IN THE DEVELOPINGMETROPOLIS. Criminology, 25(4), 911-932.


24. Giuliani, M. V., & Feldman, R. (1993). Place attachment in a developmental and cultural context. Journal of environmental psychology, 13, 267-267.


25. Groulx, M., Lewis, J., Lemieux, C., & Dawson, J. (2014). Place-based climate change adaptation: A critical case study of climate change messaging and collective action in Churchill, Manitoba. Landscape and Urban Planning, 132, 136-147.


26. Guo, Y., Zhang, J., Zhang, Y., & Zheng, C. (2018). Catalyst or Barrier? The Influence of Place Attachment on Perceived Community Resilience in Tourism Destinations. Sustainability (2071-1050), 10(7).


27. Herreria, E., Byron, I., Kancans, R., & Stenekes, N. (2006). Assessing dependence on water for agriculture and social resilience. Bureau of Rural Sciences, Canberra Google Scholar.


28. Hidalgo, M. C., & Hernandez, B. (2001). Place attachment: Conceptual and empirical questions. Journal of environmental psychology, 21(3), 273-281.


29. Hummon, D. M. (1992). Community attachment. In Place attachment (pp. 253-278). Springer, Boston, MA.


30. Jha, A. K., Miner, T. W., & Stanton-Geddes, Z. (Eds.). (2013). Building urban resilience: principles, tools, and practice. World Bank Publications.


31. Jorgensen, B. S., & Stedman, R. C. (2001). Sense of place as an attitude: Lakeshore owners' attitudes toward their properties. Journal of environmental psychology, 21(3), 233-248.


32. Lewicka, M. (2011). Place attachment: How far have we come in the last 40 years? Journal of environmental psychology, 31(3), 207-230.


33. Leykin, D., Lahad, M., Cohen, O., Goldberg, A., & Aharonson-Daniel, L. (2013). Conjoint community resiliency assessment measure-28/10 items (CCRAM28 and CCRAM10): A self-report tool for assessing community resilience. American journal of community psychology, 52(3-4), 313-323.


34. Longstaff, P. (2005). Security, resilience, and communication in unpredictable environments Such as terrorism, natural disasters, and complex technology. Cambridge: Harvard University Press.


35. Lyon, C. (2014). Place systems and social resilience: A framework for understanding place in social adaptation, resilience, and transformation. Society & Natural Resources, 27(10), 1009-1023.


36. Maclean, K., Cuthill, M., & Ross, H. (2014). Six attributes of social resilience. Journal of Environmental Planning and Management, 57(1), 144-156.


37. Manzo, L. C., & Perkins, D. D. (2006). Finding common ground: The importance of place attachment to community participation and planning. Journal of planning literature, 20(4), 335-350.


38. Masterson, V. A., Stedman, R. C., Enqvist, J., Tengö, M., Giusti, M., Wahl, D., & Svedin, U. (2017). The contribution of sense of place to social-ecological systems research: a review and research agenda. Ecology and Society, 22(1).


39. Mishra, S., Mazumdar, S., & Suar, D. (2010). Place attachment and flood preparedness. Journal of environmental psychology, 30(2), 187-197.


40. Röhring, A., & Gailing, L. (2011). Path dependency and resilience–the example of landscape regions. In German Annual of Spatial Research and Policy 2010 (pp. 79-88). Springer, Berlin, Heidelberg.


41. Rollero, C., & De Piccoli, N. (2010). Place attachment, identification and environment perception: An empirical study. Journal of Environmental Psychology, 30(2), 198-205.


42. Rubinstein, R. I., & Parmelee, P. A. (1992). Attachment to place and the representation of the life course by the elderly. In Place attachment (pp. 139-163). Springer, Boston, MA.


43. Saja, A. A., Teo, M., Goonetilleke, A., & Ziyath, A. M. (2018). An inclusive and adaptive framework for measuring social resilience to disasters. International Journal of Disaster Risk Reduction.


44. Scannell, L., & Gifford, R. (2017). The experienced psychological benefits of place attachment. Journal of Environmental Psychology, 51, 256-269.


45. Shaw, D., Scully, J., & Hart, T. (2014). The paradox of social resilience: How cognitive strategies and coping mechanisms attenuate and accentuate resilience. Global Environmental Change, 25, 194-203.


46. Silver, A., & Grek-Martin, J. (2015). “Now we understand what community really means”: Reconceptualizing the role of sense of place in the disaster recovery process. Journal of Environmental Psychology, 42, 32-41.


47. Stedman, R. C. (2002). Toward a social psychology of place: Predicting behavior from place-based cognitions, attitude, and identity. Environment and behavior, 34(5), 561-581.


48. Stokols, D. (1981). People in places: A transactional view of settings. Cognition, social behavior, and the environment, 441-488.


49. Vaske, J. J., & Kobrin, K. C. (2001). Place attachment and environmentally responsible behavior. The Journal of Environmental Education, 32(4), 16-21.


50. Wilkinson, C. (2012). Social-ecological resilience: Insights and issues for planning theory. Planning Theory, 11(2), 148-169.


51. Zwiers, S., Markantoni, M., & Strijker, D. (2016). The role of change-and stability-oriented place attachment in rural community resilience: a case study in south-west Scotland. Community Development Journal, 1-20.