تحلیل وضعیت و تعیین استراتژی های مبتنی بر سناریو در تاب آوری کلانشهرهای ایران(موردپژوهی؛ کلانشهر اهواز)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محمد رضا امیری فهلیانی ¹ (-------)
سعید امانپور ² (دانشیار گروه جغرافیاوبرنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز)
سعید ملکی ³ (دانشگاه شهید چمران اهواز)
مسعود صفایی پور ⁴ (دانشیار گروه جغرافیا وبرنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز- گروه جغرافیا وبرنامه ریزی شهری)

تاریخ دریافت : 1397/05/14 تاریخ پذیرش : 1397/09/06 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: تحلیل وضعیت, تاب آوری شهری, مطالعات آینده پژوهی, برنامه‌ریزی سناریو, کلانشهر اهواز,

چکیده مقاله :

        در سال­های اخیر، مطالعه درباره­ی ضرورت و اهمیت به کارگیری اصول تاب­آوری شهری و عوامل مؤثر بر آن در زمینه کاهش خطرات در شهرها توجه بسیاری از صاحب­نظران را به خورد جلب کرده است. در این میان ضررورت توجه به رویکرد آینده­پژوهی و از آن جمله نقش و جایگاه آن در ارتقای تاب­آوری از اهمیت بیشتری برخوردار است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر رویکرد آینده­پژوهی است. هدف این مقاله سنجش تاب­آوری شهری و تدوین استراتژی­های مبتنی بر سناریو در مبحث تاب­آوری می­باشد که با ترسیم تصاویری از آینده صورت گرفته است. برای آینده­نگری تاب­آوری شهری از تعداد 35 نفر از متخصصین در حوزه شهری پرسش­گری به عمل آمد و نتایج حاصل از بررسی آنان برای شناسایی عوامل کلیدی بر شکل­دهی تاب­آوری اجتماعی در آینده مورد استفاده قرار گرفت. سپس به منظور سنجش تاب­آوری اجتماعی از آزمون‌های آماری کولموگروف- اسمیرنوف و تی­تک نمونه‌ای، استفاده شد. در بخش آینده­پژوهی نیروهای پیشران با تکنیک­دلفی مشخص و سپس این عوامل بر اساس میزان اهمیت و عدم­قطعیت، اولویت­بندی­شده و برای نوشتن سناریوهای محتمل از نرم­افزار (Micmac) استفاده شده است. با توجه به میانگین ارزش تاب­آوری­اجتماعی که عددی زیر میانگین نظری (میانگین نظری4) را نشان می­دهد، می­توان گفت که تاب­آوری اجتماعی کلانشهر اهواز از وضعیت خوبی برخوردار نیست. و نتایج به دست آمده از نرم­افزار Micmac، از بین این عوامل پایین­بودن میزان درآمد (با امتیاز 422) تاثیرگذارترین عامل کلیدی در تاب­آوری این کلان­شهر و دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و شاخص پایین­بودن مشارکت با مجموع 201619 ارزش ستونی محاسبه شده، دارای بیشترین میزان اثرپذیری بوده­­اند.

چکیده انگلیسی:

This is an applied research, using descriptive-analytic method with the aim of measuring social resilience and formulating strategies based on scenarios of social resilience which is done by drawing pictures of the future. The present study was conducted in 2017, taking into account the time horizon of 2027. The statistical population of this research is experts and connoisseurs familiar with the metropolitan issues of the Ahvaz Metropolis in three branches of geography and urban planning, social sciences and urbanization. The number was 48, of which 35 were selected purposefully. In order to conduct research, firstly, using library resources, indicators and factors affecting the social resilience of urban communities were identified. Then, in order to measure social resilience, the statistical tests of Kolmogorov-Smirnov, T-single sample, were used in SPSS. In the other part of the research, the driving forces are determined by experts, and then these factors are prioritized and the most crucial determinants are determined based on the importance and uncertainty for writing future scenarios, the prospectus software. The present study was conducted in 2017, taking into account the time horizon of 2027. In order to conduct research, firstly, using library resources, indicators and factors affecting the social resilience of urban communities were identified. Then, in order to measure social resilience, the statistical tests of Kolmogorov-Smirnov, T-single sample, were used in SPSS.

منابع و مأخذ:

1. امانپور، سعید، حسینی­شه پریان، نبی الله و ملکی، سعید (1395): تحلیل فضایی سطح برخورداری مناطق کلان شهر اهواز از خدمات شهری با تاکید بر عدالت اجتماعی، پژوهش های چغرافیای برنامه ریزی شهری، دوره 4، شماره 3.


2. پوراحمد، احمد، حبیبیان، بهار و احمدنیا، محمدرضا(1395)، تحلیلی بر فضای کالبدی شهر اهواز، باغ نظر، شماره 39


3. جوکار، سجاد(1390)، بررسی الگوهای مراکز خرید و مجتمع­های تجاری در شهر اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد،استاد راهنما؛ دکتر مسعود صفایی پور، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز


4. رضایی، محمدرضا، سرائی، محمدحسین، بسطامی­نیا، امیر (1395)، تبیین و تحلیل مفهوم «تاب­آوری» و شاخص­ها و چارچوب­های آن در سوانح طبیعی، فصلنامه­ی دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره­ی ششم، شماره 1، صص 46-32.


5. رمضان زاده لسبوئی، مهدی،(1395)، مبانی و مفاهیم تاب آوری شهری(مدل ها و الگوها)، مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر


6. ضرغامی، سعید، تیموری، اصغر، محمدیان مصمم، حسن، شماعی، علی (1395)، سنجش و ارزیابی میزان تاب­آوری محله­های شهری در برابر زلزله (بخش مرکزی شهر زنجان)، نشریه­ی پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال هفتم، شماره 27، صص 92-81.


7. طرح راهبردی توسعه و عمران(جامع) شهر اهواز(1390). تحلیل نیازها و پیش بینی و اشتغال در سطح شهر و مناطق


8. ملکی، سعید، امان­پور، سعید، صفایی­پور، مسعود، پورموسوی، سیدنادر (1396)، ارزیابی طیف تاب­آوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل­های برنامه­ریزی (نمونه­ی موردی: شهر ایلام)، نشریه­ی برنامه­ریزی کالبدی، سال دوم، شماره 5


9. هجرتی، سید عباس،(1385)، «ارزیابی راهبردهای مؤثر بر مدیریت بحران (بلایای طبیعی) در طرح های توسعه شهری (مورد مجموعه شهری تهران،»، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس،


10. نیکمرد نمین، سارا، برک­پور، ناصر، عبداللهی، مجید (1393)، کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب­آوری (نمونه موردی: منطقه 22 تهران)، نشریه­ی مدیریت شهری، شماره 37، صص 34-19.
    
    
    1. 11.  Adger, W.N., Hughes, T.P., Folke, C., Carpenter, S.R., Rockstrom, J., 2005. Social-ecological resilience to coastal disasters. Science 309, 1036–1039.
    
    
    2. Alexander, D. (2011). Resilience against earthquakes: some practical suggestions for planners and managers. Journal of Seismology and Earthquake Engineering, 13(2), 109.
    
    
    3. 13.  Arnold, M, de Cosmo, S (2015), BUILDING SOCIAL RESILIENCE, PROTECTING AND EMPOWERING THOSE MOST AT RISK, International Bank for Reconstruction and  Development / International Development Association or The World Bank, www.worldbank.org
    
    
    4. 14.  Awiti, A.O., 2011. Biological diversity and resilience: lessons from therecovery of cichlid species in Lake Victoria. Ecol. Soc. 16 (1).
    
    
    5. 15.  Este´vez-Mauriz, Laura, A. Fonseca, Jimeno, Forgaci, Claudiu & Bjorling, Nils ,(2016),  The livability of spaces: Performance and/or resilience? Reflections on the effects of spatial heterogeneity in transport and energy systems and the implications on urban environmental quality, Gulf Organisation for Research and Development International Journal of Sustainable Built Environment,
    
    
    6. 16.  Frantzeskaki, N (2016), URBAN RESILIENCE, A concept for co-creating cities of the future, Erasmus University Rotterdam, The Netherlands.
    
    
    7. 17.  Goodwin, P. and Wright, G (2001). “Enhancing strategy evaluation in scenario planning: a role for decision analysis”. Journal of management studies, 38(1), 1- 16.
    
    
    8. 18.  List, D.Scenario Network Mapping Development of a Methodology for Social Inquiry
    
    
    9. 19.  Mallor, F.,Olaverri, C.,Elvira, S., (2008), “Expert Judgment-Based Risk Assessment Using Statistical Scenario Analysis: A Case Study-Running the Bulls in Pamplona (Spain)”, Risc Analysis, Vol. 28, No. 4, pp. 1003- 1019
    
    
    10. 20.  Mitchell, T., Harris, K.)2012(, Resilience: a risk management approach, background note, ODI.
    
    
    11. 21.  Postma, T. J. & Liebl, F., 2005. How to improve scenario analysis as a strategic management tool?. Technological Forecasting & Social Change, Volume 72, p. 161–173
    
    
    12. 22.  Varum, C. A., and Melo, C. (2010). “Directions in scenario planning literature – a review of the past decades”. Futures, 42, 355–369