واکاوی نقش اقتصاد سیاسی اسلامی بر زیست‌پذیری شهری (مطالعه موردی: شهر زنجان)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مهسا فرامرزی ¹ (مدیر گروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز)
محمدحسین جعفری ² (دانشگاه آزاد اسلامی تبریز. گروه شهرسازی)
ام السلمه بابایی ³ (عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور، تهران)

تاریخ دریافت : 1396/11/20 تاریخ پذیرش : 1397/08/27 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: زنجان, شهر اسلامی, زیست پذیری, عدالت, اقتصاد سیاسی,

چکیده مقاله :

یکی از نیازهای زیربنایی سازمان‌یابی فضایی شهرها، برنامه‌ریزی با توجه به ساختار فرهنگی و ایدئولوژیکی حاکم بر زندگی شهروندان است. در این رابطه، اقتصاد سیاسی اسلامی یکی از نیروهای اصلی در شکل‌گیری و تداوم سیاست‌های برنامه ریزی شهرهای اسلامی بویژه ایران می­باشد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی بدنبال بررسی میزان تأثیر اقتصاد سیاسی اسلامی بر شاخص­های زیست پذیری شهری با مورد شناسی شهر زنجان است. جمع­آوری اطلاعات با مطالعات میدانی و کتابخانه ای انجام شد. جامعه آماری شامل جمعیت 430871 نفری شهر زنجان است که با روش نمونه گیری جدول مورگان 384 نمونه انتخاب شده است. برای تحلیل داده­ها از آزمون K-S، تحلیل مسیر و مدل معادلات ساختاری با نرم­افزار SPSS و PLS استفاده شد. طبق یافته­ها، وضعیت شاخص زیست‌پذیری شهر زنجان با میانگین 3/3 و مؤلفه اقتصاد سیاسی اسلامی با میانگین 54/3 است. این مقدار نشان از عملکرد مطلوب شاخص­ها دارد. همچنین، طبق نتایج محاسبات آزمون تحلیل مسیر، مقدار اثر کل مؤلفه اقتصاد سیاسی اسلامی بر زیست پذیری شهر زنجان برابر 408/0 بوده، که نشانگر رابطه مطلوب و معنادار است. بدین ترتیب، برای بهبود زیست پذیری شهر زنجان، رعایت حقوق شهروندی، حفظ محیط زیست، جلوگیری از رانت خواری و تغییر کاربری اراضی و افزایش دانش مردم و بینش مسئولین ضروری به نظر می­رسد.  

چکیده انگلیسی:

Spatial organization of the city is influenced by the economic, social, and political functions of the community, if these structures lack a reliance-based ideology, its undesirable effects will be manifested in the urban environment. One of the important factors is planning, regardless of the cultural and ideological structure governing the lives of citizens, which has led to the weakening of the urban habitat conditions. This is despite the fact that Islamic political economy is one of the main forces in the formation and continuation of planning policies of Islamic cities.
This research, using descriptive-analytic method, investigates the effect of Islamic political economy on urban Livability. To collect data from field studies and library has been used. With Sampling method Morgan table 384 is selected. For data analysis, Kolmogorov-Smirnov test, path analysis and structural equation models with of SPSS and PLS has been used.
The results showed that status of Zanjan's Livability is 3.3 and Islamic political economy with average 3.54. Also, according to path analysis test, the total effect of the total component of Islamic political economy is 0.408. And it can be said that the effect of Islamic political economy on Zanjan's Livability is desirable and meaningful. Also, the component of Islamic political economy explains 33% of Zanjan's Livability change. Thus, respect for citizenship rights, efforts to protect the environment, preventing rentiers and land use change, and increasing knowledge and awareness of the people and insights of the authorities seems necessary.

منابع و مأخذ:

1. افروغ، عماد(1394) «فضا و نابرابری اجتماعی: ارائه الگویی برای جدایی گزینی فضایی و پیامدهای آن»، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، تهران.


2. انصاری، مرتضی(1417) «المکاسب»، انتشارات غدیر، قم.

1. آذر، عادل(1381) «تحلیل مسیر و علت یابی در علم مدیریت»، مجله مجتمع آموزش عالی قم، شماره 15، صص59-96.


2. قرآن کریم


3. قربانی، رحیم(1391) «شاخص های معماری و شهرسازی اسلامی. تهران: مرکز بررسی های راهبردی ریاست جمهوری و پژوهشگاه بین المللی المصطفی(ص)»، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی


4. کاتوزیان، محمدعلی(1395) «اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی»، نشر مرکز، تهران.


5. مرکز آمار ایران(1390)، «سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1390)»، مرکز آمار، تهران.

4. پاکزاد، جهانشاه(1389) «سیر اندیشه ها در شهرسازی(3)»، تهران، انتشارات آرمانشهر.


5. پوراحمدی، حسین(1390) «مبانی و اصول حاکم بر فرانظریه اقتصاد سیاسی اسلامی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال ششم، شماره دوم، صص 40-7.


6. حبیبی، محسن(1379) «جامعه مدنی و حیات شهری»، نشریه هنرهای زیبا، شماره7، صص 21-3.


7. حیدری، تقی(1395) «تحلیل زیست پذیری بافتهای فرسوده شهری(مورد پژوهی: بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان)»، رساله دکتری، استاد راهنما علی شماعی و فرزانه ساسان پور، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم جغرافیایی، تهران.


8. دادگر، یداله(1383) «مولفه ها و شاخص های الگوی اقتصاد سیاسی اسلام»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال چهارم، صص 98-75.


9. رحیمی، حسین(1384) «در جستجوی شهر اسلامی پایدار»، فصلنامه پیک نور، سال پنجم، شماره 2، صص 98-90.


10. زینلی قطب آبادی، امینه(1394) «شناسایی نقش مؤلفه ّهای طبیعی در ایجاد هویت شهری(نمونه موردی: شهربابک)»، دو فصلنامه پژوهش های منظر شهر، سال دوم، شماره 4، صص 18-7.


11. سلطانی، علی و نامداریان، احمدعلی(1390) «تحلیل نقش فضاهای شهری در دستیابی به توسعه پایدار شهرها، تبیین پارادایم ارتباط»، فصلنامه هنر معماری و شهرسازی نظر؛ شماره 18؛ سال 8. صص 12-3.


12. شکویی، حسین(1394) «دیدگاه های نو در جغرافیای شهری»، انتشارات سمت، تهران.


13. صفوی، مریم و رضویان، محمدتقی(۱۳۹۳) «درآمدی برنظریه شهرزیست پذیر به عنوان الگویی برای شهر فردای اسلامی-ایرانی با تأکید برجنبه های بومی»، اولین همایش ملی در جستجوی شهر فردا و اکاوی مفاهیم و مصادیق در شهر اسلامی-ایرانی، تهران، شرکت دیبا افق رایا.


14. طباطبایی، محمدحسین(1393) «تفسیرالمیزان». ترجمه محمدباقر مؤسس همدانی. قم: انتشارات رجا


15. طبرسی، حسن بن فضل (1393) «مکارم الاخلاق»، ترجمه ابراهیم میرباقری، انتشارات شریف رضی، قم

19. محملی ابیانه، حمیدرضا(1390) «مقایسه تطبیقی مکاتب مطالعات مورفولوژی شهری به منظور تکمیل آن براساس دستگاه تحلیلی مکتب اقتصاد سیاسی فضا»، فصلنامه آرمانشهر، شماره 7، صص 171-159.

21. معصومی اشکوری، حسن (1393) «اصول و مبانی برنامه ریزی منطقه ای»، انتشارات پیام، تهران.


22. Abdul aziz, n. (2007), Linking Urban Form To A Liveable City,  Malaysian Journal of Environmental Management 8 (2007): 101


23. Alexander, C. (2015) A city is not a tree. In: Architectural Forum Londen: Thousand Oaks.


24. Alsayyad, N. (1993) Squatting and Culture: A Comparative Analysis of Informal Developments in Latin America and the Middle East. In Habitat International 1993, Vol. 17, No. 1, pp. 33-44.


25. Andrews, C. J. (2001) Analyzing quality-of-place. Environment and Planning B: Planning and Design 23:201-217.


26. Chang, H. H., & Yao, H. W., & Wen, Y. Y. (2009). The Impact of E-Service Quality, Customer Satisfaction and Loyalty on E-Marketing: Moderating Effect of Perceived Value. Total Quality Management, 18, 423-443.


27. Clinton-Gore, M. (2002) Building Livable Communities, Sustaining Prosperity, Improving Quality of Life,Building a Sense of Community, www. livablecommunities.gov


28. Federal Highway adminstratin. (2012), Building livable communities with transit,office planning and environment.


29. Kanatschning, Dietmar and Gerlind Weber.(1998)  Nachhaltige Raumentwicklung in Osterreich. Schriftenreihe des Osterreichischen Institut Fur Nachhaltige Entwicklung, Band  4. Wien.


30. Lefebver, Henry (2009). The Urban Revolutin, University of Minnesota Press, Minneapolis


31. Marsaglia, G., Tsang, W.W., and Wang, J. (2003). Evaluating Kolmogorov’s Distribution. Journal of Statistical Software, 8 (18), 1–4.


32. Ministry for the Environment (2002) Creating great places to livable urban environments: process, strategy, action, PO Box 10-362, Wellington, New Zealand, ISBN: 0-478-24070-8.


33. Norris, T., and Mary, P. (2000) The health communities movement and the coalition for healthier cities and communities. Public Health Reports 115:118-124.


34. Scott, A. (2008) Dimensions of sustainability : architecture form, technology, environment, culture, New York .


35. Shamsddin, S. (2012), Walkable Environment in Increasing the Liveability of a City, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.50 , Pp. 167 – 178.


36. Song y. (2011), a livable city study in china: using structural Equation models, thesis submitted in statistics, department of statistics Uppsala university .


37. stein  e. K. (2012) community and quality of life, national academy press, Washington, D.C.


38. Vos, R., Devinny, J. S., Hagekhalil, A., Mmeje, H., Boyle, H., & Bullard, K. (2005). Sustainability indicators for the city of Los Angeles Department of Public Works integrated resources plan. Los Angeles: Water Environment Federation


39. Warrier, G.K. & McAlpine, D. (2012) Evaluating a city/town's potential for future humanistic growth, Volume 9, Issue 4, Pp. 261–266.