بررسی تأثیر ساختار درآمدی شهرداری بر روند توسعه شهری با استفاده از تکنیک ضریب همبستگی و تحلیل عاملی؛ مطالعه موردی مشهد

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

رسول قربانی ¹ (تبریز)
میترا عظیمی ² (تبریز)

تاریخ دریافت : 1392/10/23 تاریخ پذیرش : 1395/08/29 تاریخ انتشار : 1393/08/01

کلید واژه: تحلیل عاملی, توسعه شهری, ناپایداری درآمدی, ضریب همبستگی, کلانشهر مشهد,

چکیده مقاله :

    توسعه پایدار شهری در قالب نگرش فرایند محور، برنامه­های متعدد اقتصادی، اجتماعی، زیست­محیطی و کالبدی را در فضاهای شهری دربر­گرفته و بمنظور اجرای آن، شناســایی و طراحی درآمدهای پایدار به عنوان پشتوانه­ای جهت تحقق برنامه­های توسعه شهری، امری ضروری قلمداد می­شود. با این نگرش در پژوهش حاضر، سنجش الگوی تأمین مالی شهر به لحاظ پایداری و ناپایداری و آثار آن بر روند پایداری توسعه شهر (برای کلانشهر مشهد) مورد نظر بوده است. بدین جهت با استفاده از روش تحلیلی – مقایسه­ای و نیز انجام مطالعات کتابخانه­ای، ابتدا با بهره­گیری از ضریب همبستگی اسپیرمن، درجه همبستگی میان متغیر درآمد و متغیرهای مربوط به توسعه پایدار شهری محاسبه شد. سپــس بمنظور سنجش سطح توسعه پایدار در مناطق شهری مشهد، 43 متغیر در حوزه­هـــای اقتصـــادی، اجتماعی، کالبدی و زیست­محیطی به تفکیک مناطق 13گانه شناسایی و برای انجام تحلیل عاملی و تلفیق آن با تاکسونومی عددی با استفاده از نرم­افزار Spss18 مورد نظر قرار گرفتند. نتایج محاسبات حاکی از آن است که رابطه و همبستگی بالایی (86.3درصد) میان متغیر درآمد و شاخص­های توسعه پایدار شهری (هزینه­های مرتبط با توسعه پایدار شهری) وجود دارد. بدین معنی که پایداری یا ناپایداری درآمدهای شهری مشهد اثر مستقیم بر وضعیت توسعه پایدار شهری دارد. طبق محاسبات انجام شده، سهم درآمدهای ناپایدار شهر مشهد طی سالهای 1372 – 91، 75.07 درصد و سهم درآمدهای پایدار 24.93 درصد می­باشد. یعنی درآمدهای ناپایدار بیش از 3 برابر درآمدهای پایدار در این 20 سال بوده است. از سوی دیگر نتایج تحلیل­ عاملی و تاکسونومی عددی مؤید آن ادعاست که 61.5 درصد از مناطق شهری مشهد، به لحاظ شاخص­های توسعه پایدار شهری، در وضعیت مطلوبی بسر نمی­برند. حال با توجه به همبستگی بالا میان ساختار درآمدی و شاخص­های توسعه پایدار شهر می­توان گفت: ساختار ناپایدار درآمدهای شهرداری بر تعمیق و شدت ناپایداری در توسعه شهری مشهد اثرگذار بوده است.

منابع و مأخذ:

مدیریت آمار و تحلیل اطلاعات شهرداری مشهد(1390)، آمارنامه شهرداری مشهد

 ابراهیم زاده، عیسی و همکاران(1388)، تحلیل و سنجش سطوح توسعه برخورداری شهری موردشناسی: شهر مشهد، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 95

اکبری، نعمت­اله، زاهدی کیوان، مهدی(1387)، کاربرد روش­های رتبه­بنــدی و تصمیم­گیری چند شاخصه، تهران، مؤسسه فرهنگی – اطلاع­رسانی و مطبوعاتی، چاپ اول

اکبرپور و میرزاجانی(1389)، «تحلیل عملکرد شهرهای جدید در نظام شهری کشور»، مجله پــژوهش و بــرنامه­ریزی شهری، سال اول، شماره1، 155-185

پیرایی، خسرو و بهاره دادور(1390)، «تأثیر تورم بر رشد اقتصادی در ایران با تأکید بر نااطمینانی»، فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، شماره اول

پیله ور، علی اصغر و احمد احمدپور(1383)، روند رشد و توسعه کلانشهرهای کشور مورد: مشهد، پژوهش های جغرافیایی، شماره 48

شرزه­ای، غلامعلی و محمدعلی(1380)، «مطالعه روش­های تأمین منابع مالی شهـرداری­ها (مطالعه موردی: ساختار مناطق مالی شهرداری شیراز)»، مجموعه مقالات همایش مدیریت فضای شهری.

شرزه­ای، غلامعلی و ماجد، وحید(1390)، تأمین مالی پایدار شهر: چگونگی تأمین مالی به منظور توسعه پایدار شهری

زبردست،اسفندیار(1385)،تعریف مجموعه­های شهری وتعیین شاخص­های تبیین آن، وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.

صالحی، اسماعیل(1389)، «ضوابط و مقررات شهرسازی و منابع مالی شهرداری­ها، سومین همایش مالیه شهرداری­ها، مشکلات و راهکارها»، تهران، دانشگاه صنعتی شریف.

علی­آبادی، جواد و جلال معصوم(1380)، «چالش­های مدیریت شهری در ایران»، مجله شهرداری­ها، انتشارات سازمان شهرداری­های کشور، سال سوم، شماره 35

قادری، جعفر(1385)، «ارزیابی نظام مالی و درآمدی شهرداری­ها در ایران»، فصلنامه بررسی­های اقتصادی، دورم سوم، شماره 3

قلی­بگلو، محمدرضا(1387)، «تورم، نااطمینانی تورم و پراکندگی قیمت­های نسبی در ایران»، بانک مرکزی

 معاونت توسعه و برنامه­ریزی سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور(1391)، بررسی تطبیقی منابع درآمدی برخی از شهرداری های کشورهای مختلف و مقایسه آن با شهرداری های ایران

گودرزی، مصطفی و همکاران(1391)، «بررسی تأثیرپذیری قیمت محصولات کشاورزی از نااطمینانی تورمی»، اقتصاد کشاورزی، جلد6، شماره 1

مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهرداری تهران(1386)، طرح جامع درآمد پایدار شهرداری تهران، مدیر طرح: بهروز هادی زنوز

معزی مقدم، حسین(1381)، شیوه­های تأمین منابع درآمدی شهرداری­ها، معاونت برنامه­ریزی و توسعه، تهران: انتشارات سازمان شهرداری­های کشور

مومنی،منصور،1386،تحلیل های آماری با استفاده ازspss ،کتاب نو.

نجیبی، مرتضی(1388)، انواع ضریب همبستگی و محاسبه آنها، گروه دانش آماری.

نراقیان، محمد مهدی(1389)، ترکیب بهینه منابع درآمدی در حکومت­های محلی، مورد مطالعه: شهرداری تهران، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، پایان­نامه کارشناس ارشد

نوابخش، مهرداد و ارجمند سیاه­پوش، اسحق(1388)، مبانی توسعه پایدار شهری، تهران: جامعه­شناسان.

هادی زنوز، بهروز(1388)، «مبانی نظری نظام درآمدی شهرداری­ها»، فصلنامه اقتصاد شهر، سال اول، شماره دوم

هادی زنوز، بهروز(1381)، اصلاح نظام درآمدی شهرداری تهران، شهرداری تهران

 

Baily, S(1999), local Government Economic: principels and Practice, Macmillan.

 

Phillis Y.A (2001), Sustainability: An Iii-Defined Concept and Its Assessment Using Fuzzy Logic, Journal Of Ecologacal, Vol 37, Pp435-456.

Gibson,J.Hildreath,R.J.Hwunderlich)1966(, Value of predictors of uncontrolled factors in response functions, University of new England.

Gordon, Roger(1983), An Optimal Tax Approach to Fisc Local federalism, Quarterly Journal of Economics.

Kara, T(1998), Local Taxing and Local Spending: International Comparisons, in R.Paddison.

Lu Y(2009), Ecological Footprint Dynamic Of Yunnan China, Journal Of Mountain Science, Vol 6, No 3, Pp 286-292.

Martin, peter(1997), Third Millennium Management, Bathos Press, University of South Australia

Mori K(2011), Review Of Sustainability Incidices and Indicators: Towards A New City Sustainability Index (CSI), Journal of Environmental Impact Assessment review, Pp1-13.

Roy W.Bahi and Jonnes F.Linn.(1998), The role of fiscal decentralization in economic growth, university of Maryland at college Park.

Oates, W.E(1999),” An essay on fiscal federalism”, Journal of Economic Literature, Vol 37

Slack, Enid(2009),” Guide to Municipal Finance, Nairobi”: Un-HABITA

Tibaijuka, Anna (2009),”Guide to municipal finance”, UN- HABITAT