بررسی مزیت نسبی و ثبات عملکرد صادرات کالاهای صنعتی در استان های ایران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

خلیل قاسملو ¹ (رئیس گروه امور تولیدی-سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان زنجان)
حمید ذوالقدر ² (دانشجوی دکتری پولی دانشگاه تبریز)
علیرضا کازرونی ³ (استاد دانشکده اقتصاد دانشگا تبریز)

تاریخ دریافت : 1394/02/26 تاریخ پذیرش : 1397/02/19 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: صادرات صنعتی, کشور ایران, مزیت‌ نسبی, مزیت نسبی آشکار شده و متقارن, همگرایی گروهی,

چکیده مقاله :

شناسایی مزیت نسبی مناطق صنعتی دارای قابلیت و هدایت سرمایه­ها جهت سرمایه­گذاری در صنایع آن مناطق می­توانند در  توسعه صادرات غیر نفتی مؤثر باشند. هدف پژوهش حاضر بررسی مزیت نسبی و میزان ثبات عملکرد صادرات کالاهای صنعتی در استان­های کشور ایران است. برای بررسی وضعیت مزیت نسبی از روش­های مزیت نسبی آشکار شده (RCA) و مزیت نسبی آشکار شده متقارن (RSCA) و همچنین از روش همگرایی گروهی (نسبت R²/β) جهت بررسی روند پایداری مزیت نسبی استان­ها در تولید و صادرات کالاهای صنعتی استفاده شده است. داده­های مورد نیاز از گزارش­های سرشماری سالانه کارگاه­های صنعتی طی دوره 1392-1379جمع­آوری شده است. نتایج حاصل از بررسی مزیت­ نسبی آشکارشده و متقارن بالاسا نشان داد که استان­های اصفهان، مرکزی، قزوین، بوشهر، هرمزگان، سمنان، آذربایجان شرقی، یزد، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، زنجان، قم و کرمان به ترتیب از مزیت نسبی آشکار شده و متقارن برخوردار هستند. این استان­ها علاوه بر خودکفا بودن، کالاهای صنعتی خود را به سایر استان­ها و خارج کشور صادر می­کنند. همچنین یافته­های حاصل از برآورد روش همگرایی گروهی نشان داد که برای کل استان­ها ضریب تخصص­گرایی برابر با 33/1 بوده و بزرگ­تر از یک می­باشد، اما از 28 استان مورد مطالعه، 14 استان با ضریب تخصص گرایی بالای یک (75/1) صنعتی و 14 استان دیگر با ضریب تخصص­گرایی کمتر یک (99/0) غیر صنعتی بوداند. براساس این نتایج، سطح تخصص و میزان مزیت نسبی استان­های صنعتی نه تنها از ثبات لازم برخوردار بوده بلکه در طی دوره نیز تقویت شده است. در مقابل سطح تخصص و میزان مزیت نسبی استان­های غیر صنعتی پایدار نبوده و به طور نسبی میزان تخصص این استان­ها در مقایسه با استان­های صنعتی تضعیف شده است.

چکیده انگلیسی:

Identify comparative advantage of regions has the capability and direct capitals to invest in those areas industry, can be effective in development non-oil exports. Hence, the purposes of this study comparative advantage and stability of performance industrial exports provinces in Iran country. For the investigate the status of comparative advantage was used analysis revealed comparative advantage (RCA), so and symmetric revealed comparative advantage (RSCA) and also the convergence of group (the ratio R2/β) to study the stability of comparative advantage in the production and export of industrial goods was applied. Required data has been gathered from the annual census reports industrial workshops for during 1379-1392. The results of investigate index of revealed comparative advantage and symmetrical Balassa show that Isfahan, Qazvin, Bushehr, Hormozgan, Semnan, East Azerbaijani, Yazd, Khuzestan, kohgiloyeh, Khuzestan, Tehran, Qom and Kerman Respectively have a revealed comparative and symmetrical advantage. This province In addition to being self-sufficient has benefited from the export goods for other provinces and countries theirs. Findings of estimation method group convergence revealed at whole of province of specialization coefficient equal to 1/33 is larger than one; But surveyed of 28 provinces, 14 provinces industries with one high coefficient of specialization (1/75) and 14 provinces non-industrial with one lower coefficient of specialization (0/99) The results shows that not only level of specialize and comparative advantages in industrial provinces are stable but strengthened over the period. While level of province non-industrial specialize and comparative advantage was not stable and the relative amount of industrial expertise in these provinces has been weakened.

منابع و مأخذ:

1. توکلی، اکبر و سیف، الله­مراد (1379): «بررسی مزیت نسبی پویا و عوامل موثر بر آن در صنایع منتخب در ایران»، پژوهشنامه بازرگانی، تهران، شماره 5، صص 62-45.


2. رنجبرفلاح، محمدرضا و رنجبر پیغان، مهدی (1390): «شناسایی مزیت­های نسبی استان قزوین در بخش صنعت با استفاده از شاخص LQ»، ماهنامه کار و جامعه، تهران، شماره 141، صص66-54.


3. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی (1394): «سند جامع برنامه ششم توسعه کشور (چند بخشی) »، دفتر اقتصادکلان، تهران.


4. سازمان برنامه و بودجه (1396): قانون بودجه سال 1396 کل کشور، تهران، صص 17-13.


5. سلامی، حبیب الله و پیش بهار، اسماعیل (1380): تغییرات الگوی مزیت نسبی محصولات کشاورزی در ایران: تحلیلی کاربردی با استفاده از از شاخص‌های مزیت نسبی ابراز شده، اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 9، شماره 34، صص 67-99


6. سلطانی، الیزابت و خیراندیش، شیدا (1388): «صادرات غیرنفتی استان فارس:اثر متغیرهای کلان اقتصادی و تعیین مزیت نسبی»، پژوهش­ها و سیاست‌های اقتصادی، شماره 52، تهران، صص50-27.


7. صادقی، سیدکمال، خداوردی­زاده، صابر و خداوردی‌زاده، محمد (1390): «تعیین مزیت نسبی صادراتی و ساختار بازار صادرات و واردات جهانی زعفران»، تحقیقات اقتصاد کشاورزی، دوره 3، شماره 3 ، صص 59-76.


8. صباغ کرمانی، مجید (1380): اقتصاد منطقه‌ای (تئوری و مدل‌ها)، نشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ سوم، تهران.


9. صنایعی، علی و معلم، سپهر (1381): «رتبه­بندی فعالیت‌های صنعتی استان اصفهان در تولید و صادرات بخش‌های مختلف صنایع بر اساس مزیت‌های نسبی و رقابتی»، پژوهشنامه بازرگانی، دوره 6، شماره 23، تهران، صص72-37.


10. صباغ کرمانی، مجید (1379): «تمرکز اشتغال در فعالیت‌های صنعتی استان‌های کشور و کاربرد مدل اقتصاد پایه»، فصل‌نامه پژوهشنامه بازرگانی، دوره 5، شماره 17، تهران، صص86-63.


11. فیض­پور، محمدعلی، شاه محمدی مهرجردی، ابوالفضل (1393): « تمایزات منطقه‌ای در مزیت نسبی و شاخص‌های توسعه پایدار»، فصلنامه اقتصاد و توسعه منطقه‌ای (دانش و توسعه)، دوره 21 (دوره جدید)، شماره 8، صص 22-1.


12. قاسملو، خلیل، احمد، اسدزاده و ذوالقدر، حمید (1395):« بررسی رابطه بین رشد صادرات کالاهای صنعتی و رشد اقتصادی در استان‌های کشور، رهیافت پانل»، فصل‌نامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 6، شماره 24، صص 26-15. 


13. قانون برنامه پنج ساله ششم (1396): قانون برنامه توسعه پنج ساله ششم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهموری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، صص 4-2.


14. کازرونی، علیرضا (1386): نظریه‌های تجارت بین الملل، انتشارات نورعلم، چاپ اول، همدان.


15. کیهانی­حکمت، رضا و فتحی‌پور، غلامرضا (1389): «رتبه‌بندی فعالیت­های صنعتی تعاونی استان همدان بر اساس مزیت‌های نسبی و رقابتی»، بررسی‌های بازرگانی، شماره 44، صص2-18.


16. لایقی, الهه، قاسمی، پروانه و بابایی، نرگس (۱۳۹۱): «بررسی مزیت نسبی تولید و اشتغال بخش کشاورزی استان‌های کشور»،نشر مدیریت سرمایه و استعدادهای کشاورزی در پرتو صنعت و تجارت در استان زنجان، زنجان، دانشگاه زنجان،


17. متفکرآزاد، محمدعلی، رنجپور، رضا و غلامی­حیدریانی، لیلا (1394): « بررسی همگرایی اقتصادی استان‌های ایران طی سال های 1379-1387 با استفاده از آزمون های ریشه واحد پانل»، دوره 10، شماره 19، صص 167-141.


18. محمدرضایی، رسول، شهبازی، حبیب، کاوسی­کلاشمی، محمد و خداوردیزاده، محمد (1388): «ارزیابی ثبات شاخص­های مزیت نسبی صادرات و تولید خرمای ایران»، مجله دانش کشاورزی، دوره 19، شماره 2، صص 176-165.


19. مرکز آمار ایران (1394): نتایج حاصل از آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر کشور . تهران.


20. نادری، ابوالقاسم (1371): «مزیت نسبی و توسعه صادرات در ایران»، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، تهران، صص 55-50 .


21. نعمتی، مهرداد و صفوی، بیژن (1385): «اندازه­گیری مزیت­های نسبی بالقوه فعالیت­های صنعتی بخش صنعت نساجی و پوشاک استان ایلام با استفاده از روش هزینه منابع داخلی»، بررسی های بازرگانی،  شماره 24، صص 12-19.


22. هاتف، حکیمه، دانشور­کاخکی، محمود و سروری، علی­اکبر (1390): «بررسی مزیت نسبی صادراتی محصولات عمده باغی ایران و پیش­بینی شاخص­های آن (دوره زمانی 1390-1340)»، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، دوره 25، شماره 2، صص 227-236.


23. Andres, R.P. (2013): Geography and the Determinants of Firm Exports in Indonesia. World Development, 44, pp: 225–240.


24. Balasa, B. (1965): Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantag. The Manchester school of Economics and social studies, 33, PP: 99-123.


25. Bano, S. and Scrimgeour, F., (2012): The export growth and revealed comparative advantage of the New Zealand Kiwifruit Industry. International Business Research, 5(2), PP: 73-82.


26. Bender, S, and Li, K.W. (2002): The Changing Trade and Ravealed Comprative of Asian and Latin American Manufacture Exports. Center Dicusss Paper,PP: 843.


27. Durlauf,S.N. and Jahnson, P.A. (1995): Multiple Regimes and Cross-Country Growth Behavior. Journal of applied Econometrics, 10(4), pp: 365-384.


28. Durlauf,S.N. and Jahnson, P.A. (1992): Local Versus Global Convergence across National Economics. NBER Working Paper, 3996.


29. Kaimakoudi, E., Polymeros, K. & Batzios, C. (2014): Investigating export performance and competitiveness of Balkan and eastern European fisheries sector. Procardia Economic and finance, 9, PP: 219-230.


30. Kuldilok, K., dawson, P. & Lingard, j. (2013): The export competitiveness of the tuna industry in Thailand. British Food journal, 115, PP: 328-341.


31. Laursen, K. (2015): Revealed comparative advantage and the alternatives as measures of international specialization, Eurasian Business Review, June 2015, Volume 5, Issue 1, pp 99–115.


32. Lee, G. (1995): Comparative Advantage in Manufacturing as a Determinant of Industrializ-ation: The Korean Case.World Development, 23, PP: 24-51.


33. liesener, H.H. (1958): the Europen common market and british industry. Economic journal, 68, pp: 302-316.


34. Ricci,L.A.(1999): Economic Geography and comparative advantaye: Ayylomeratio versus specializtim. Europen Economic review, 43, PP: 357-377.


35. Moraa, v. and Surin, D. (2005): Specialization and growth: the Detection of European  Regional Clubs. Econamics Letters, 86, PP: 181-185.


36. Sadeghi, S. K., Khodaverdizadeh, S. and Khodaverdizadeh, M. (2011): Determining comparative advantage export and import-export market structure saffron in global, Agricultural Research, Vol. 3, No. 3, PP: 59-76.


37. Serin, V. and Civan, A. (2008): Revealed Comparative Advantage and Competitiveness: A Case Study for Turkey towards the EU. Journal of Economic and Social Research, 10(2), PP: 24-41.