بررسی مزیت نسبی و ثبات عملکرد صادرات کالاهای صنعتی در استان های ایران

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

خلیل قاسملو ¹ (رئیس گروه امور تولیدی-سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان زنجان)
حمید ذوالقدر ² (دانشجوی دکتری پولی دانشگاه تبریز)
علیرضا کازرونی ³ (استاد دانشکده اقتصاد دانشگا تبریز)

تاريخ الإرسال : 27 السبت , رجب, 1436 تاريخ التأكيد : 23 الأربعاء , شعبان, 1439 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: صادرات صنعتی, کشور ایران, مزیت‌ نسبی, مزیت نسبی آشکار شده و متقارن, همگرایی گروهی,

ملخص المقالة :

شناسایی مزیت نسبی مناطق صنعتی دارای قابلیت و هدایت سرمایه­ها جهت سرمایه­گذاری در صنایع آن مناطق می­توانند در  توسعه صادرات غیر نفتی مؤثر باشند. هدف پژوهش حاضر بررسی مزیت نسبی و میزان ثبات عملکرد صادرات کالاهای صنعتی در استان­های کشور ایران است. برای بررسی وضعیت مزیت نسبی از روش­های مزیت نسبی آشکار شده (RCA) و مزیت نسبی آشکار شده متقارن (RSCA) و همچنین از روش همگرایی گروهی (نسبت R²/β) جهت بررسی روند پایداری مزیت نسبی استان­ها در تولید و صادرات کالاهای صنعتی استفاده شده است. داده­های مورد نیاز از گزارش­های سرشماری سالانه کارگاه­های صنعتی طی دوره 1392-1379جمع­آوری شده است. نتایج حاصل از بررسی مزیت­ نسبی آشکارشده و متقارن بالاسا نشان داد که استان­های اصفهان، مرکزی، قزوین، بوشهر، هرمزگان، سمنان، آذربایجان شرقی، یزد، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، زنجان، قم و کرمان به ترتیب از مزیت نسبی آشکار شده و متقارن برخوردار هستند. این استان­ها علاوه بر خودکفا بودن، کالاهای صنعتی خود را به سایر استان­ها و خارج کشور صادر می­کنند. همچنین یافته­های حاصل از برآورد روش همگرایی گروهی نشان داد که برای کل استان­ها ضریب تخصص­گرایی برابر با 33/1 بوده و بزرگ­تر از یک می­باشد، اما از 28 استان مورد مطالعه، 14 استان با ضریب تخصص گرایی بالای یک (75/1) صنعتی و 14 استان دیگر با ضریب تخصص­گرایی کمتر یک (99/0) غیر صنعتی بوداند. براساس این نتایج، سطح تخصص و میزان مزیت نسبی استان­های صنعتی نه تنها از ثبات لازم برخوردار بوده بلکه در طی دوره نیز تقویت شده است. در مقابل سطح تخصص و میزان مزیت نسبی استان­های غیر صنعتی پایدار نبوده و به طور نسبی میزان تخصص این استان­ها در مقایسه با استان­های صنعتی تضعیف شده است.

المصادر:

1. توکلی، اکبر و سیف، الله­مراد (1379): «بررسی مزیت نسبی پویا و عوامل موثر بر آن در صنایع منتخب در ایران»، پژوهشنامه بازرگانی، تهران، شماره 5، صص 62-45.


2. رنجبرفلاح، محمدرضا و رنجبر پیغان، مهدی (1390): «شناسایی مزیت­های نسبی استان قزوین در بخش صنعت با استفاده از شاخص LQ»، ماهنامه کار و جامعه، تهران، شماره 141، صص66-54.


3. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی (1394): «سند جامع برنامه ششم توسعه کشور (چند بخشی) »، دفتر اقتصادکلان، تهران.


4. سازمان برنامه و بودجه (1396): قانون بودجه سال 1396 کل کشور، تهران، صص 17-13.


5. سلامی، حبیب الله و پیش بهار، اسماعیل (1380): تغییرات الگوی مزیت نسبی محصولات کشاورزی در ایران: تحلیلی کاربردی با استفاده از از شاخص‌های مزیت نسبی ابراز شده، اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 9، شماره 34، صص 67-99


6. سلطانی، الیزابت و خیراندیش، شیدا (1388): «صادرات غیرنفتی استان فارس:اثر متغیرهای کلان اقتصادی و تعیین مزیت نسبی»، پژوهش­ها و سیاست‌های اقتصادی، شماره 52، تهران، صص50-27.


7. صادقی، سیدکمال، خداوردی­زاده، صابر و خداوردی‌زاده، محمد (1390): «تعیین مزیت نسبی صادراتی و ساختار بازار صادرات و واردات جهانی زعفران»، تحقیقات اقتصاد کشاورزی، دوره 3، شماره 3 ، صص 59-76.


8. صباغ کرمانی، مجید (1380): اقتصاد منطقه‌ای (تئوری و مدل‌ها)، نشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ سوم، تهران.


9. صنایعی، علی و معلم، سپهر (1381): «رتبه­بندی فعالیت‌های صنعتی استان اصفهان در تولید و صادرات بخش‌های مختلف صنایع بر اساس مزیت‌های نسبی و رقابتی»، پژوهشنامه بازرگانی، دوره 6، شماره 23، تهران، صص72-37.


10. صباغ کرمانی، مجید (1379): «تمرکز اشتغال در فعالیت‌های صنعتی استان‌های کشور و کاربرد مدل اقتصاد پایه»، فصل‌نامه پژوهشنامه بازرگانی، دوره 5، شماره 17، تهران، صص86-63.


11. فیض­پور، محمدعلی، شاه محمدی مهرجردی، ابوالفضل (1393): « تمایزات منطقه‌ای در مزیت نسبی و شاخص‌های توسعه پایدار»، فصلنامه اقتصاد و توسعه منطقه‌ای (دانش و توسعه)، دوره 21 (دوره جدید)، شماره 8، صص 22-1.


12. قاسملو، خلیل، احمد، اسدزاده و ذوالقدر، حمید (1395):« بررسی رابطه بین رشد صادرات کالاهای صنعتی و رشد اقتصادی در استان‌های کشور، رهیافت پانل»، فصل‌نامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 6، شماره 24، صص 26-15. 


13. قانون برنامه پنج ساله ششم (1396): قانون برنامه توسعه پنج ساله ششم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهموری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، صص 4-2.


14. کازرونی، علیرضا (1386): نظریه‌های تجارت بین الملل، انتشارات نورعلم، چاپ اول، همدان.


15. کیهانی­حکمت، رضا و فتحی‌پور، غلامرضا (1389): «رتبه‌بندی فعالیت­های صنعتی تعاونی استان همدان بر اساس مزیت‌های نسبی و رقابتی»، بررسی‌های بازرگانی، شماره 44، صص2-18.


16. لایقی, الهه، قاسمی، پروانه و بابایی، نرگس (۱۳۹۱): «بررسی مزیت نسبی تولید و اشتغال بخش کشاورزی استان‌های کشور»،نشر مدیریت سرمایه و استعدادهای کشاورزی در پرتو صنعت و تجارت در استان زنجان، زنجان، دانشگاه زنجان،


17. متفکرآزاد، محمدعلی، رنجپور، رضا و غلامی­حیدریانی، لیلا (1394): « بررسی همگرایی اقتصادی استان‌های ایران طی سال های 1379-1387 با استفاده از آزمون های ریشه واحد پانل»، دوره 10، شماره 19، صص 167-141.


18. محمدرضایی، رسول، شهبازی، حبیب، کاوسی­کلاشمی، محمد و خداوردیزاده، محمد (1388): «ارزیابی ثبات شاخص­های مزیت نسبی صادرات و تولید خرمای ایران»، مجله دانش کشاورزی، دوره 19، شماره 2، صص 176-165.


19. مرکز آمار ایران (1394): نتایج حاصل از آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر کشور . تهران.


20. نادری، ابوالقاسم (1371): «مزیت نسبی و توسعه صادرات در ایران»، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، تهران، صص 55-50 .


21. نعمتی، مهرداد و صفوی، بیژن (1385): «اندازه­گیری مزیت­های نسبی بالقوه فعالیت­های صنعتی بخش صنعت نساجی و پوشاک استان ایلام با استفاده از روش هزینه منابع داخلی»، بررسی های بازرگانی،  شماره 24، صص 12-19.


22. هاتف، حکیمه، دانشور­کاخکی، محمود و سروری، علی­اکبر (1390): «بررسی مزیت نسبی صادراتی محصولات عمده باغی ایران و پیش­بینی شاخص­های آن (دوره زمانی 1390-1340)»، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، دوره 25، شماره 2، صص 227-236.


23. Andres, R.P. (2013): Geography and the Determinants of Firm Exports in Indonesia. World Development, 44, pp: 225–240.


24. Balasa, B. (1965): Trade Liberalization and Revealed Comparative Advantag. The Manchester school of Economics and social studies, 33, PP: 99-123.


25. Bano, S. and Scrimgeour, F., (2012): The export growth and revealed comparative advantage of the New Zealand Kiwifruit Industry. International Business Research, 5(2), PP: 73-82.


26. Bender, S, and Li, K.W. (2002): The Changing Trade and Ravealed Comprative of Asian and Latin American Manufacture Exports. Center Dicusss Paper,PP: 843.


27. Durlauf,S.N. and Jahnson, P.A. (1995): Multiple Regimes and Cross-Country Growth Behavior. Journal of applied Econometrics, 10(4), pp: 365-384.


28. Durlauf,S.N. and Jahnson, P.A. (1992): Local Versus Global Convergence across National Economics. NBER Working Paper, 3996.


29. Kaimakoudi, E., Polymeros, K. & Batzios, C. (2014): Investigating export performance and competitiveness of Balkan and eastern European fisheries sector. Procardia Economic and finance, 9, PP: 219-230.


30. Kuldilok, K., dawson, P. & Lingard, j. (2013): The export competitiveness of the tuna industry in Thailand. British Food journal, 115, PP: 328-341.


31. Laursen, K. (2015): Revealed comparative advantage and the alternatives as measures of international specialization, Eurasian Business Review, June 2015, Volume 5, Issue 1, pp 99–115.


32. Lee, G. (1995): Comparative Advantage in Manufacturing as a Determinant of Industrializ-ation: The Korean Case.World Development, 23, PP: 24-51.


33. liesener, H.H. (1958): the Europen common market and british industry. Economic journal, 68, pp: 302-316.


34. Ricci,L.A.(1999): Economic Geography and comparative advantaye: Ayylomeratio versus specializtim. Europen Economic review, 43, PP: 357-377.


35. Moraa, v. and Surin, D. (2005): Specialization and growth: the Detection of European  Regional Clubs. Econamics Letters, 86, PP: 181-185.


36. Sadeghi, S. K., Khodaverdizadeh, S. and Khodaverdizadeh, M. (2011): Determining comparative advantage export and import-export market structure saffron in global, Agricultural Research, Vol. 3, No. 3, PP: 59-76.


37. Serin, V. and Civan, A. (2008): Revealed Comparative Advantage and Competitiveness: A Case Study for Turkey towards the EU. Journal of Economic and Social Research, 10(2), PP: 24-41.