ماهیت فضایی سرزمین های شهر محور در برنامه ریزی منطقه ای چهار پدیده فضایی با نگاهی بر کلانشهر تهران

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

میرنجف موسوی ¹ (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)
امیر فتحی فرزانه ² (کارشناس ارشد برنامه ریزی منطقه ای، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/03/09 تاریخ پذیرش : 1395/09/26 تاریخ انتشار : 1395/09/01

کلید واژه: برنامه ریزی منطقه ای, تهران, منطقه کلان شهری, منطقه شهری عملکردی, منطقه شهری چند هسته ای,

چکیده مقاله :

       سرزمین­های شهر محور، برآیندی از روابط عملکردی و کالبدی است. گسترش روز افزون این روابط منجر به پیچیده شدن ادراک هر یک از پدیده­های فضایی و برنامه ریزی منطقه­ای می­گردد. هدف از این پژوهش، بررسی چهار واژه پر کاربرد در مطالعات منطقه­ای (منطقه کلان شهری، شهر- منطقه، منطقه شهری عملکردی و منطقه شهری چند هسته­ای) با استفاده از روش تحلیل تطبیقی است تا بر اساس آن به تبین ماهیت هر یک از این پدیده­ها، با توجه به دو مؤلفه تعامل عملکردی و کالبدی بپردازد.  اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه­ای و اسنادی جمع­آوری شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تطبیق الگوی فضایی کلانشهر تهران و نواحی پیرامونی­اش با چارچوب نظری به دست آمده، از روش­های آماری و مدل­های برنامه ریزی مانند میزان فعالیت و مدل ضریب مکانی (L.Q) استفاده شده است. در نهایت بر اساس تحلیل­های فضایی، الگوی فضایی بهینه در مقیاس­های مختلف برای کلانشهر تهران و نواحی پیرامونش ارائه شده است. یافته­ها نشان می­دهد کلانشهر تهران پذیرنده نقش­های مرکزیت در مقیاس­های تو در تویی از فضای ملی، منطقه و نیز بین آن دو می­باشد. پس وجود الگوهای متنوعی از تعاملات عملکردی بین کلانشهر تهران و شهرهای پیرامونش می­تواند از هر بعدی ماهیت فضایی تازه­ای به این کلانشهر و نواحی پیرامون تزریق نماید. نگاه صرفاً کالبدی به پدیده­های فضایی تا کنون موجب گردیده که سرزمین­های شهرمحور از نظر مورفولوژیکی به هم نزدیک باشند. پس شایسته است که پدیده­های فضایی را به عنوان سیستمی شکل یافته از مؤلفه­های مورفولوژیکی، عملکردی، ارتباطی و سیاسی مورد توجه و تفکر قرار داد. بر این مبنا، سه مفهوم منطقه کلانشهری، شهر- منطقه و منطقه شهری عملکردی در مقیاس­های گوناگونی از فضا برای نواحی پیرامون کلانشهر تهران، به عنوان مفاهیم قابل قبول، تعریف پذیر و بهینه سازی می­شوند. 

چکیده انگلیسی:

Land in the city center is the outcome of relationships and physical performance. The extension of these relations complicates the understanding both spatial phenomenon and regional planning. This study has surveyed the four terms in regional planning (Metropolitan Region, City-Region, Functional Urban Region and Polycentric Urban Region) and it has paid attention to the explanation of every phenomenon’s nature by using of the comparative analysis method according to functional and morphological factors. The needed information has been collected in the documentary- library method. The Statistical methods and the models of planning such LQ and activity rate are used to adjust the spatial model of Tehran metropolis and its surrounding areas with the obtained theoretical framework. Thus, the optimized spatial model of Tehran metropolitan and its around has been presented in different scales. The findings show that Tehran metropolis accept the central roles not only in the complex scales such as national and regional but also between them. So, the existence of various patterns of functional interactions between Tehran metropolitan and its surrounding cities can add a new spatial nature to this metropolis and its surrounding areas. From physical viewpoint about the spatial phenomena, the urban based territories seem morphologically closer together. It is deserved that the spatial phenomena has been focused on the complex systems of morphological, functional, relational and political factors. The spatial nature of Tehran metropolis and its surrounding areas is studied in each of models. Therefore, three concepts of metropolitan region, functional urban region and city-region introduced as acceptable and definable spatial models in the various optimized scales.

منابع و مأخذ:

1. Asadi,E. and E. Zebardast, (2010): Typology of city-based Regions in Urban and Regional Studies,Scientific Quarterly of Fine Arts, 43,pp:17-30. In Persian


2. Bailey, N. and I. Turok, (2001): Central Scotland as a Polycentric Urban Region:Useful Planning Concept or Chimera? Urban Studies, 38, pp: 697–715.


3. Blotevogel, H. (2005): Metropolregionen In Handwörterbuch der Raumordnung, Hannover. Akademie für Raumforschung und Landesplanung, pp:642 – 647.


4. BMBau. ( 1995): Raumordnungspolitischer Handlungsrahmen - Beschluss der Ministerkonferenz für Raumordnung. Bonn: Federal Ministry for Regional Planning, Building and Urban Development.


5. Brunel, D. (2002): Economic Performance of the European Regions. Papers of the Institut a` Ame´nagement et d’Urbanisme de la Re´gion Ile de France (IAURIF), 135, Paris CEBR (CENTRE FOR ENVIRONMENT BUSINESS RESEARCH) Symbiosis or sibling rivalry: future links between London and the South East. Centre for Environment Business Research Ltd, London.


6. Center of census (2006): Statistics population and housing census. In Persian


7. Davoudi, S (2008): Conceptions of the city-region: a critical review. Proceedings of the Institution of Civil Engineers Urban Design and Planning, 161, pp: 45-55.


8. Dieleman, F. and A. Faludi, (1998): Polynucleated metropolitan regions in Northwest Europe: Theme of the special issue. European Planning Studies, 6, pp:365-377.


9. Espon (2010): FOCI- Future Orientations for Cities. Draft final Scientific Report, Luxembourg.


10. Espon (2012): The Functional Urban Areas Database.


11. Forstall, R. and R. Greene, and J. Pick, (2008): Which are the largest? Why lists o major urban areas vary so greatly. Tijdschrift voor economische en sociale geografie, pp: 277 - 297.


12. Gordon, P. and H. Richardson, and H. Wong, (1986): The distribution of population and employment in a polycentric city: the case of Los Angeles. Environment and Planning A, 18, pp: 161–173.


13. Hajipoor, K. (2008): The analysis of the causes and influential factors in the process which metropolitan regions form and develop, Scientific Quarterly of Fine Arts, 34,pp :37-48. In Persian


14. Healey, P. (2009): City Regions and Place Development. Regional Studies, 43, pp: 831-843.


15. Jonas, A. and k. Ward, (2007): mocracy and Social Reproduction. International Journal of Urban and Regional Research, 31, pp: 169–78.


16. Medizadeh, J. (2004): Evolution on concept, role and structure of metropolises, Urban Management Quarterly, 17, pp. 18-31. In Persian


17. Miejers, E. (2007): Synergy in Polycentric Urban Region. Delf university.


18. Ministry of Housing and Urban Development (2000): Tehran conurbation plan. In Persian


19. Ministry of Housing and Urban Development (2008): South Alborz regional physical plan. In Persian


20. Neuman, M. and A. Hull, (2009): The Futures of the City Region. Regional Studies, 43, pp: 777-787.


21. Oecd (2007): Randstad Holland, Netherlands.


22. Painter, J. (2007): City-regions and the spatialities of urban-rural relations. City regions Writing\Conferences, seminars & talks.


23. Parr, J. (2004): The Polycentric Urban Region: A Closer Inspection. Regional Studies, 38, pp: 231-240.


24. Parr, J. (2005): Perspectives on the city‐region. Regional Studies, 39, pp: 555-566.


25. Parr, J. (2007): Spatial Definitions of the City: Four Perspectives. Urban Studies, 44, pp: 381-392.


26. 26.   Turok, I. and N. Bailey, (2004): The Theory of Polycentric Urban Regions and its Application to Central Scotland. European Planning Studies, 12, pp:371-389.


27. Turok, I. (2009): Limits to the Mega-City Region: Conflicting Local and Regional Needs. Regional Studies, 43, pp:845-86.