سرزمین­های شهر محور، برآیندی از روابط عملکردی و کالبدی است. گسترش روز افزون این روابط منجر به پیچیده شدن ادراک هر یک از پدیده­های فضایی و برنامه ریزی منطقه­ای می­گردد. هدف از این پژوهش، بررسی چهار واژه پر کاربرد در مطالعات منطقه­ای (منطقه کلان شهری، شهر- منطقه، منطقه شهری عملکردی و منطقه شهری چند هسته­ای) با استفاده از روش تحلیل تطبیقی است تا بر اساس آن به تبین ماهیت هر یک از این پدیده­ها، با توجه به دو مؤلفه تعامل عملکردی و کالبدی بپردازد.  اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه­ای و اسنادی جمع­آوری شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات برای تطبیق الگوی فضایی کلانشهر تهران و نواحی پیرامونی­اش با چارچوب نظری به دست آمده، از روش­های آماری و مدل­های برنامه ریزی مانند میزان فعالیت و مدل ضریب مکانی (L.Q) استفاده شده است. در نهایت بر اساس تحلیل­های فضایی، الگوی فضایی بهینه در مقیاس­های مختلف برای کلانشهر تهران و نواحی پیرامونش ارائه شده است. یافته­ها نشان می­دهد کلانشهر تهران پذیرنده نقش­های مرکزیت در مقیاس­های تو در تویی از فضای ملی، منطقه و نیز بین آن دو می­باشد. پس وجود الگوهای متنوعی از تعاملات عملکردی بین کلانشهر تهران و شهرهای پیرامونش می­تواند از هر بعدی ماهیت فضایی تازه­ای به این کلانشهر و نواحی پیرامون تزریق نماید. نگاه صرفاً کالبدی به پدیده­های فضایی تا کنون موجب گردیده که سرزمین­های شهرمحور از نظر مورفولوژیکی به هم نزدیک باشند. پس شایسته است که پدیده­های فضایی را به عنوان سیستمی شکل یافته از مؤلفه­های مورفولوژیکی، عملکردی، ارتباطی و سیاسی مورد توجه و تفکر قرار داد. بر این مبنا، سه مفهوم منطقه کلانشهری، شهر- منطقه و منطقه شهری عملکردی در مقیاس­های گوناگونی از فضا برای نواحی پیرامون کلانشهر تهران، به عنوان مفاهیم قابل قبول، تعریف پذیر و بهینه سازی می­شوند.  پرونده مقاله