بررسی عوامل اثرگذار بر مدیریت کاربری اراضی روستایی در شهرستان ممسنی (با استفاده از مدل ترکیبی TOPSIS- SWOT)

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

علی شمس الدینی ¹ (باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران)
محمدرضا امیری فهلیانی ² (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/03/13 تاریخ پذیرش : 1394/07/02 تاریخ انتشار : 1394/07/01

کلید واژه: کاربری اراضی, روستا, مدیریت اراضی, مدل تاپسیس و سوات, شهرستان ممسنی,

چکیده مقاله :

         در زندگی مدرن امروزی با توجه به سطوح مختلف فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی افراد که منجر به شکل­گیری نیازها، خواسته­ها و انتظارات جدید از فضای پیرامونی آنها شده، تقاضا برای زمین و دخل و تصرف در آن نیز دچار تحول گردیده است. در این میان سکونتگاه­های روستایی دارای پیشینه­ای هماهنگ از نظر معیشتی و هویتی با زمین، نحوه بهره­برداری و تغییر کاربری از این منبع کمیاب در راستای خلق فضاهای محل سکونت خود می­باشند. که با توجه به تغییر در نوع معیشت، فضای کالبدی– ساختاری روستاها و سطوح فکری و رفتاری روستائیان نحوه­ی استفاده از زمینِ درون روستاها نیازمند مدیریتی جامع و اتخاذ سیاست­های راهبردی به منظور ایجاد نظام آمایش سرزمین درون روستاها می­باشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از حیث ماهیت، از نوع توصیفی ـ تحلیلی است، که به بررسی استفاده مناسب از زمین­های روستایی و عوامل اثرگذار بر مدیریت کاربری اراضی روستایی در سکونتگاه­های بخش مرکزی شهرستان ممسنی پرداخته است. به منظور تحلیل داده­ها یافته­های مقدماتی تحقیق را در مدل «SWOT» مورد بررسی قرار داده و 10 نقطه قوت، 11 تهدید، 10 فرصت و 10 ضعف بررسی و 18 استراتژی ارائه شده است. در نهایت با بهره­گیری از تکنیک «TOPSIS» نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت­های منتج شده از دیدگاه صاحبنظران رتبه­بندی شدند. بر اساس یافته ها استراتژی تدافعی (WT)، بهترین روش در جهت برنامه­ریزی و مدیریت اراضی زراعی روستاهای مورد مطالعه شناخته شد. همچنین بر این اساس نتایج تکنیک تاپسیس تهدیدها بیشترین تأثیر را در بهینه­سازی و توسعه متعادل کاربری اراضی روستایی دارد و در رتبه دوم فرصت­ها قرار می­گیرند. از این رو برای بهینه­سازی و توسعه متعادل کاربری اراضی در این بخش استراتژی تدافعی می­بایست در اولویت قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

   In modern life, the different levels of social and economic activities of the individuals that led to the formation of the needs, desires and expectations of their demand for land use. This change in management decisions and policies, especially in policies and land management in the geographical space or spaces organized including rural areas provides the context of the strategic decision. This descriptive- analytical study is practical and its purpose refers to assess the appropriate use and management of land use from rural lands of villages in the central section of Mammasani county. In order to analysis the preliminary data findings of the research examined by SWOT model that 10 point of strength, 11 threats, 10 weakness, 10 opportunity and 18  strategy have been presented. Finally, strengths, weaknesses, threats and opportunities were ranked by the experts’ viewpoint based on TOPSIS techniques. On the base of TOPSIS technique shows that threats have the most influence in optimization and usage balanced rural development and opportunities are placed at the second rank. Hence, for a balanced development and land use optimization in this part defensive strategy should be considered as priority.

منابع و مأخذ:

1. افراخته، حسن و محمد حجی پور (1392): «تحول نظام مالکیت اراضی روستایی؛ علل و پیامدها مورد: روستاهای تقاب و معصوم آباد در شهرستان خوسف»، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 2، شماره 5، تهران، صص 21-1.  


2. امینی فسخودی، عباس.، نوری، سید هدایت اله و رضا حجاری (1387): «تعیین الگوی بهینه بهره برداری در اراضی زراعی ناحیه شرق اصفهان به کمک رهیافت برنامه ریزی آرمانی»، فصلنامه اقتصاد کشاورزی، سال دوم، شماره 4، تهران، صص 190-177.  


3. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1386): راهنمای مطالعات کاربری زمین روستایی، انتشارات شریف، چاپ اول،  تهران.


4. رفیعیان، مجتبی (1389): «زمین شهری کاربری، توسعه: تأملی بر الگوهای نوین برنامه ریزی و مدیریت تغییرات کاربری زمین شهری»، ماهنامه منظر، شماره 10، تهران، صص 36-24.


5. رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا؛ بدری، سیدعلی و حمداله سجاسی قیداری (1390): بنیان های نظریه ای برنامه ریزی کالبدی مناطق روستایی، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (معاونت عمران روستایی)، چاپ اول، تهران.


6. زیاری، کرامت اله (1383): برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ اول، یزد.


7. ژرژکابو (1381) آمایش گردشگری، ترجمه ایوب محلاتی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول، تهران.


8. سرور، رحیم (1387)، برنامه ریزی کاربری اراضی در طرحهای توسعه و عمران ناحیه ای، انتشارات گنج هنر، چاپ اول، تهران.


9. شکوئی، حسین  (1387): دیدگاههای نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت، چاپ یازدهم، تهران.


10. غیومیان، جعفر و دیگر همکاران (1386): «تعیین روش بهینه برخورد با خطر زمین لغزشی در مناطق روستایی با استفاده از سیستم پشتیبان تصمیم  DSSمطالعه موردی زمین لغزش باریکان»، فصلنامه علوم زمین، سال 17، شماره 65، تهران، صص 10-1.


11. فیروزنیا، قدیر و لیلا دیانی (1391الف): «راهبرد برتر واگذاری اراضی مسکونی روستایی»، فصلنامه روستا و توسعه، سال 15، شماره1، تهران، صص 22-1 .


12. فیروزنیا، قدیر؛ رکن الدین افتخاری، عبدالرضا؛ دیانی، لیلا؛ پریشان، مجید و مهران اصغری نیا (ب-1391): «تحلیل پیامدهای واگذاری اراضی مسکونی روستایی»، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره 4، اهر، صص 230- 212.


13. فیرمن، تامی (1383): «تغییر کاربری زمین های روستایی به شهری در تحولات اقتصادی اندونزی»، ترجمه: مجید هاشمی، ماهنامه شهرداریها، دوره جدید، سال ششم، شماره 65، تهران.


14. لگزیان، احسان و محمد رنج آزمای آذری (1389): «بررسی و تحلیل مدیریت توسعه زمین از طریق رویکرد برنامه اصلاح مجدد زمین با تأکید بر مقوله انتقال حق مالکیت»، دو فصلنامه مدیریت شهری، سال 12، شماره 25، تهران، صص 168-147. 


15. ماجدی، حمید (1378): «مجموعه خلاصه مقالات همایش زمین و توسعه شهری»، نشر مرکز مطالعات تحقیقات و شهرسازی ایران، تهران.


16. محمدی، محمد؛ مهرابی، علی اکبر؛ قربانی، مهدی و محمد امین خراسانی (1391): «نیروی انسانی مؤثر بر تغییرات کاربری اراضی در حاشیه مناطق روستایی (نمونه موردی: روستاهای آلکله و سی بن– شهرستان تنکابن)»، جغرافیا (فصلنامه انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید، سال دهم، شماره 35، تهران، صص 299-279.  


17. مسیبی، مرضیه و محسن ملکی (1393): «پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده از داده های سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: شهرستان اردبیل)»، فصلنامه سنجش از دور و GIS در منابع طبیعی، سال پنجم، شماره 1، بوشهر، صص 95-81.


18. مشکینی، ابوالفضل و اکرم قاسمی (1391): «سطح‌ بندی شهرستان‌ های استان زنجان بر اساس شاخص ‌های توسعه فرهنگی با استفاده از مدل TOPSIS»، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال دوم، شماره 7، مرودشت، صص 11-1.


19. مرکز آمار ایران (1390): سرشماری عمومی نفوس و مسکن روستاهای شهرستان ممسنی، تهران.


20. مطیعی لنگرودی، سیدحسن؛ رضوانی، محمدرضا و زهرا کاتب ازگمی (1391): «بررسی اثرات اقتصادی تغییر کاربری کشاورزی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان لیچارکی حسن رود بندرانزلی»، مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، شماره اول، شماره 1، مشهد، صص 25-1.  


21. منشی زاده، رحمت الله و فرهاد خوشحال (1384): «تاثیر توریسم در تغییر کاربری اراضی شهرستان لاهیجان (با تأکید بر اراضی روستایی)»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دروه 4، شماره 5، تهران، صص 102-85.


22. Briassoulis, H; (2001): Analysis of Land Use Change: Theoretical and Modeling Approaches, The Web Book of Regional Science, Regional Research Institute, West Virginia University.


23. Bacon, P. J, (2002): "Belief network models of land manager decisions and land use change", Journal of Environmental Management 65, 1–23.


24. FAO/UNEP (1999): The Future of Our Land. Facing the Challenge. Guidelines for Integrated Planning for Sustainable Management of Land Resources. Rome.


25. GTZ – Working Group on Land Use Planning for the Asian – Pacific Region (1996): Experiences of Land Use Planning in Asian Projects – Selected insights. Colombo.


26. Longley, P. A. & Mesev, V. (2000):"On the measurement and generalization of urban form Environment and Planning", Tourism Management. No. 32, pp. 473– 488.


27. Miljkovic, J. Zivanovic, C., Tijana & M., Lgor,(2012): Land use planning for sustainable development of peri-urban zones, Spatium,pages: 15-22.


28. Wickramaarachchi, N., (2003): Land Readjustments as a Land Management Technique For Urban Areas", Paper submitted for the 9th International conference on Sri Lanka Studies, 28th - 30th November 2003, Matara, Sri Lanka.