سنجش میزان توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کرمان با استفاده از تکنیک ادغام

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

حمدالله سجاسی قیداری ¹ (دانشگاه فردوسی مشهد- دانشکده ادبیات. گروه جغرافیا)
علی شهدادی ² (استادیار گروه جغرافیای دانشگاه جیرفت)
مهدی میرزاده کوهشاهی ³ (استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه هرمزگان)
سید رضا حسینی ⁴ (دانشجوی دکتری برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد)
علی بیون ⁵ (کارشناس ارشد آمایش دانشگاه هرمزگان)

تاریخ دریافت : 1396/12/12 تاریخ پذیرش : 1398/01/08 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: نابرابری فضایی, استان کرمان, توسعه یافتگی, تعادل منطقه ای, مدل ادغام,

چکیده مقاله :

رشد شتابان جمعیت و توسعه فیزیکی مناطق، همواره توزیع بهینه خدمات عمومی را با مشکل مواجه ساخته است. این امر منجر به عدم تعادل فضایی مناطق در گذر زمان شده است. هدف پژوهش حاضر «سنجش میزان توسعه‌یافتگی شهرستان­های استان کرمان» در دو برهه زمانی کاملاً متفاوت (1390 و 1394) می­باشد. رویکرد حاکم بر این پژوهش، توصیفی و تحلیلی است و ماهیت آن می­تواند کاربردی باشد. بدین منظور داده‌های آماری موردنظر، از سازمان‌های مربوط اخذ و جهت سنجش داده‌ها از پرسشنامه‌ای در قالب نظرات خبرگان و صاحب‌نظران امر استفاده‌شده است. در این پژوهش شهرستان­های استان بر اساس 48 مؤلفه در قالب هشت شاخص کلی (بهداشتی، آموزشی، فرهنگی، جمعیتی، اشتغال، زیربنایی، خدمات شهری و کشاورزی و دامداری) که با استفاده از مدل­ تصمیم­گیری چندمعیاره تاپسیس صورت پذیرفت. جهت وزن دهی ترکیبی شاخص­های پژوهش، از مدل­های ویکور وAHPF استفاده شد. در نهایت جهت ترکیب مدل­های فوق از روش ادغام استفاده گردید. همچنین مقایسه وضعیت شهرستان­های استان کرمان از سال 1390 تا 1394 به لحاظ وضعیت توسعه­یافتگی بیانگر آن است که تمامی شهرستان­ها تغییرات محسوسی نداشته و در همان سطح باقی‌مانده است به‌جز شهرستان زرند که در سال 1390 که براساس وزن به دست آمده در دو مدل فازی برابر با (0.045) و ویکور (0.811) در سطح نامطلوب قرار داشته که در سال 1394 به رده نسبتاً مطلوب و با وزن فازی (0.042) و وزن ویکور (0.799/) ارتقا یافته است. در انتها جهت از بین رفتن اختلاف رتبه‌ها در مدل­های مذکور و با ترکیب روش­های وزن دهی از مدل ادغام استفاده شده است. نتایج این مدل نشان می­دهد: شهرستان­های استان کرمان در سطوح مختلف برخورداری قرار گرفته‌اند. به طوری­که شهرستان­های کرمان، جیرفت و رفسنجان به ترتیب رتبه­های اول تا سوم و بدون تغییر در هر دو دوره زمانی در سطح بالای برخورداری قرار گرفته و شهرستان های فهرج، نرماشیر، ریگان و قلعه گنج محروم‌ترین مناطق شناخته‌ می شوند.

چکیده انگلیسی:

The rapid growth of the population and the city of cities has always caused the optimal distribution of urban public services to be disrupted. This has led to spatial imbalances of the regions over time. Accordingly, the purpose of this study was to "study and analyze the extent of development and spatial inequality in Kerman province" in two completely different time periods (2011 and 2015). This research has a descriptive-analytical nature. For data collection from documentary and field studies, for analyzing raw data and zoning of Kerman province, multivariate decision making and GIS software in the form of a model Merge was used. In this research, the province's cities were based on 48 components in the form of eight general indicators (health, educational, cultural, demographic, employment, infrastructure, urban services, agriculture and livestock), which was carried out using the multi-criteria decision making model of Topsis. To measure the combined weight of the research indicators, we used the VIKOR and AHPF models. Finally, the integration method was used to combine the above models. The findings of the survey on the status of Kerman province in terms of the extent of development and spatial inequality indicate the lack of distribution and equality of cities. As the city of Kerman has reached the highest level of development with the desired level, the cities of Rafsanjan and Jiroft are relatively favorable and the Bam and Sirjan cities are in the middle position and other cities are at an unfavorable level.; Development indicators in the province of Kerman province are not favorable. Also, the comparison of the situation in Kerman province from 2011 to 2015 in terms of developmental status shows that all the cities have no significant changes and remain at the same level except for the city of Zarand, which is in the unfavorable level in 2011, in 2015, it has been promoted to a rather desirable position.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، زهرا، قنبری، عزیزالله و محمدرضا حافظ نیا(زمستان 1396): »تأثیر الگوی تقسیمات کشوری بر توسعه فضای جغرافیایی (مورد مطالعه: استان زنجان) «، مجله برنامه­ریزی و آمایش فضا، جلد 4، شماره 4، صص 39-92.


2. اسماعیل زاده، حسن، صفرخانی، رضوان و یعقوب اسماعیل زاده(بهار 1396): »تحلیل سطوح برخورداری و رتبه‌بندی شهرستان‌های استان همدان با استفاده از مدل­های چند معیاره TOPSIS و KOPRAS «، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، مرودشت، دوره7، شماره 25، صص 28-15.


3. آهنگری، عبدالمجید و مسعود سعادت مهر(تابستان 1386): »مطالعه تطبیقی سطح توسعه یافتگی شهرستان­های استان لرستان به تفکیک بخش­های اقتصادی و اجتماعی«، مجله دانش و توسعه، تهران، سال 5، شماره 21، صص 169-161.


4. بدری سیدعلی، اکبریان رونیزی، سعیدرضا و حسن جواهری(پاییز 1385): »تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی شهرستان کامیاران«، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، مشهد، دوره 21، شماره 3، صص 130-116.


5. پاپلی یزدی، محمدحسین و حسین رجبی سناجردی(1393): »نظریه های شهر و پیرامون«، چاپ چهارم، انتشارات سمت، تهران.


6. تقوایی، مسعود و اصغر نوروزی­آورگانی(زمستان 1389): »تعیین و تحلیل سطوح برخورداری مناطق روستایی استان­های کشور با بهره‌گیری از روش تاکسونومی عددی و تحلیل خوشه‌ای«، مجله برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران، دوره 2، شماره 5، صص 91-116.


7. حموزاده، پژمان، مرادی­هوسین، نصرت، صادقی­فر،جمیل و شهرام توفیقی(خرداد و تیر 1392): »سطح بندی شهرستان­های استان آذربایجان غربی در بهره مندی از شاخص های ساختاری بهداشت و درمان«، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی، قزوین، دوره  17، شماره  2 (پی در پی 67)، صص 49-42.


8. داداش پور، هاشم، علیزاده، بهرام و بهاره مدنی(تابستان 1390): »بررسی و تحلیل روند توسعه یافتگی و نابرابری های فضایی در شهرستان های استان آذربایجان غربی«، فصلنامه علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران، دوره 18، شماره 53، تابستان 1390، صفحه 173-208؛


9. رضوانی، محمدرضا(پاییز 1383): »سنجش و تحلیل سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی شهرستان سنندج با استفاده از «GIS مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، مشهد، سال 3، شماره3، صص 164-149.


10. زالی، محمد و سیدعلی سجادی(تابستان 1396): »شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه‌نیافتگی منطقه‌ای (مطالعه موردی: استان کهگیلویه وبویراحمد) «، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، مرودشت، دوره 7، شماره 26، صص 25-40.


11. زیاری، کرامت اله و اسحاق جلالیان(بهار 1387): »مقایسه شهرستان‌های استان فارس بر اساس شاخص‌های توسعه 75 – 1355«، فصلنامه جغرافیا و توسعه، زاهدان، دوره 6، شماره 11، صص 77-96.


12. زیاری، کرامت اله(1388): »اصول و روش های برنامه ریزی منطقه­ای«،  انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران.


13. زیاری، کرامت اله، زنجیرچی، سیدمحمود و کبری سرخ کمال(تابستان 1389): »بررسی و رتبه بندی درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس«، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی(پژوهش های جغرافیایی)، دانشگاه تهران، دوره42، شماره72، صص 30-17؛


14. شریفی، محمدامین و کوهسار خالدی(پاییز 1388): »اندازه گیری و تحلیل سطح توسعه مناطق روستایی در استان کردستان با استفاده از روشهای تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی«، اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره  17، شماره  67، صص 202-179.


15. شیخ بیگلو، رعنا، تقوایی، مسعود و حمیدرضا وارثی(پاییز1391): »تحلیل فضایی محرومیت و نابرابری‌های توسعه در شهرستان‌های ایران«، فصلنامه رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران، جلد12، شماره46، صص ۲۱۵-۲۴۵؛


16. ضرابی، اصغر و نازنین تبریزی(بهار 1390): »تعیین سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان مازندران- رویکرد تحلیل عاملی«، مجله آمایش محیط، دانشگاه آزاد ملایر، دوره 4، شماره 12، صص 77-63.


17. عباس امینی فسخودی(پاییز 1389): »تحلیلی بر وضعیت رفتارهای فرهنگی در نواحی روستایی کشور«، نشریه پژوهش­های روستایی، تهران، سال 1، شماره 3، صص 82-53.


18. عطا غفاری گیلانده، پادروندی، بهزاد، حیدری ساربان، وکیل و رضا هاشمی­معصوم­آباد(زمستان 1396): »تحلیل سطح برخورداری نواحی روستایی استان اردبیل از امکانات توسعه«، فصلنامه برنامه ریزی منطقه­ای، مرودشت، دوره 7، شماره 28، صص 25-38.


19. عظیمی، ناصر(تابستان 1380): »شهر و انباشت سرمایه از دیدگاه مدیریت و برنامه ریزی منطقه ای«، مجه مدیریت شهری، سال 2، شماره 6، صص 35-26.


20. کلانتری، خلیل، اسدی، علی و شهلا چوبچیان(پاییز 1388): »تدوین و اعتبارسنجی شاخص های توسعه پایدار مناطق روستایی«، مطالعات و پژوهش های شهری منطقه­ای، اصفهان، سال اول، شماره 2، صص 69-86.


21. یاسوری، مجید (بهار و تابستان 1388): »بررسی وضعیت نابرابری منطقه­ای در استان خراسان رضوی«، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، مشهد، دوره  7، شماره12، صص 223-201.


22. مصلی نژاد، عباس(1384): »دولت و توسعه‌ اقتصادی در ایران«، جلد 1، انتشارات نشر نی، تهران.


23. مولایی، محمد(پاییز 1387): »بررسی و مقایسه درجه توسعه یافتگی بخش کشاورزی استان­های ایران طی سال­های 1373 و 1383«، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، همدان، دوره 16، شماره 63، صص 88-71؛


24. نسترن، مهین، ابوالحسنی،  فرحناز و نرجس بختیاری(بهار 1394): پراکنش فضایی شاخص های توسعه در شهرستان های ایران با استفاده از رتبه بندی ترکیبی. فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، دوره 5، شماره 17، صفحه 1-14.


25. Kim ،Sukko. (2008), Spatial Inequality and Economic Development: Theories ،Facts ،and Policies. Washington ،DC: The International Bank for Reconstruction and Development, The World Bank.


26. Kochendörfer-Lucius, G., & Pleskovic, B. (Eds.). (2009). Spatial disparities and development policy. World Bank Publications.


27. Nel, E., & Rogerson, C. M. (2009, May). Re-thinking spatial inequalities in South Africa: Lessons from international experience. In Urban Forum, Vol. 20, No. 2, P. 141-156).


28. Noorbakhsh, F., (2002), Human development and regional disparities in Iran: a policy model, Journal of International Development, VOL, 2. No, 14. PP, 927–949.


29. Pallas, A., & Jennings, J., L. (2012), a Multiplex Theory of Urban Service Distribution: The Case of School Expenditures, Urban Affairs Review, VOL, 48. No, 1. PP, 20-37.


30. Rey, J.S., Janikas, M.V. (2005). Regional convergence, inequality and space. Economic Geography. VOL, 5. NO, 2. PP, 155-176.


31. Sánchez, J., & Rodríguez, A. (2002). The impact of trade liberalization on regional disparities in Mexico. Growth and change, VOL, 33. NO1. PP, 72-90.


32. Sun, C. (2010), a performance elevation model by integrating fuzzy Ahp and fuzzy topsis methods, Export systems with Applications, VOL, 37. NO, (12). PP, 7745-7754.


33. Xiaobin, S. Z. (1996). Spatial Disparities and Economic Development in China, 1953‐92: A Comparative Study. Development and Change, VOL, 27. NO,1. PP, 131-164