بررسی و تحلیل استعارۀ مفهومی مرگ در غزلیّات خاقانی شروانی
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
محبوبه پاکدل
1
,
زهره سرمد
2
,
زهره نورایی نیا
3
1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: مرگ, استعارۀ مفهومی, غزلیات, خاقانی,
چکیده مقاله :
چکیده در‌نظریۀ‌زبان‌شناسان شناختی، به طور‌کلی،استعاره ابزاری برای‌اندیشیدن‌وشناخت مفاهیم انتزاعی است.از این جهت استعاره، بیش از آنکه آرایه‌ای صرفاً ادبی و محصول هنجارگریزی زبانی باشد،ظهورو بروزی پر رنگ در زبانِ خودکار دارد و بیشتر در مفاهیم رخ می‌دهد تا در واژگان.در این پژوهش برآنیم تا با تحلیل استعارۀ شناختیِ مفهوم مرگ درغزلیات خاقانی نشان دهیم‌که‌مرگ به‌چه دلایلی درمعنایِ دیگری غیرازمعنای اولیه¬اش،که همانا بُریدنِ نفس ورفتنِ جان از بدن است، کاربرد یافته است. این معانیِ استعاری درزبانِ خاقانی‌ودرمحتوایی چون غزل، چگونه هستند و تا چه حد با مرگ در معنای اولیه¬اش همسان یا در تعارض و تقابل هستند؟چگونگیِ به کارگیریِ خاقانیِ غزلسرا،از مرگی‌که برای عاشقان رخ می¬دهد، از مواردی است‌که این پژوهش درپی پاسخ بدان است؛ امری‌که‌باکندوکاو درمفاهیم استعاری‌آن¬هاوشیوه¬های‌مختلف شکل¬گیریشان روشن¬تر می¬شود. نگارنده بر آن است تاواحدهای تجزیه‌وتحلیل‌استعاره رابابهره‌گیری‌ازنظریات‌مختلف دربارۀ استعارۀ مفهومی، چگونگی توجیه استعاره در بافت غزل و همچنین کلان استعاره‌ی ذهن خاقانی از مرگ و حوزه‌های مفهومی مبدأ و مقصد، درغزلیات وی نشان داده و مهم‌ترین کارکردهای استعاری مرگ و طرحواره‌های زیرگروه آن را ترسیم نماید.کاربرد واژه‌ی مرگ‌ومشتقات‌آن‌درغزلیات‌نشان‌می‌دهد،کلان‌استعاره‌ی‌مرگ‌دربافت‌غزل،دوری‌وهجران ازیار ودر‌ذهن‌خاقانی سراندازی‌درپای معشوق است ومهم‌ترین حوزه‌های مفهومی‌این واژه عبارت‌انداز:خونریزی،فدا شدن،سوختن وبه‌سرآمدن روز عمر. واژگان کلیدی: مرگ،استعارۀ مفهومی، غزلیات،خاقانی.
In the theory of cognitive linguists, in general, metaphor is a tool for thinking and understanding abstract concepts. From this point of view, metaphor is more than a mere literary array and a product of linguistic norm avoidance, has a colorful emergence in automatic language And it occurs more in concepts than in vocabulary. In this research, we aim to show by analyzing the cognitive metaphor of the concept of death in Khaqani's poetry For what reasons, death has been used in a different meaning than its original meaning, which is the cutting off of the breath and the departure of the soul from the body. How are these metaphorical meanings in the language of Khaqani and content such as Ghazal And to what extent are they the same or in conflict with death in its original meaning? How to use Khaqani of Ghazal Sera, from the death that happens to lovers. It is one of the cases that this study seeks to answer;The author is on it to Metaphor analysis units using different theories about conceptual metaphor, How to justify the metaphor in the text of the sonnet as well as the metaphor of Khaqani's mind about death and the conceptual areas of origin and destination, It is shown in his poems and draw the most important metaphorical functions of death and its subgroup schemas. The use of the word death and its derivatives in Ghazliat shows, The macro metaphor of death in the texture of the sonnet distance and hijran from the lover and in Khagani's mind is an attack at the feet of the beloved And the most important conceptual areas of this word are:Bleeding,sacrificing,burning,and fulfilling the life
منابع: کتاب 1. برگر، آرتورآسا(1398)، تحلیل گفتمان کاربردی، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: مروارید.
2. بیهقی، ابوالفضل(1385)، تاریخ بیهقی، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
3. پورنامداریان، تقی (1383)، رمز و داستان¬های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
4. ــــــــــــ(1388)، در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.
5. حمیدیان، سعید(1393)، سعدی در غزل، چاپ سوم، تهران: نیلوفر.
6. خاقانی شروانی، افضل¬الدین(1382)، دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاءالدین سجادی، چاپ هفتم، تهران: زوّار.
7. دشتی، علی(1364)، خاقانی شاعری دیر آشنا، تهران: اساطیر.
8. راسخ مهند، محمد (1389)، درآمدی بر زبان شناسی شناختی: نظریه¬ها و مفاهيم، تهران: سمت.
9. روشن، بلقیس؛ اردبیلی، لیلا (1392)، مقدّمه‌ای بر معنا شناسی شناختی.
10. زلتن، کوچش(1393)، استعاره مقدّمه‌ی کاربردی، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
11. سعدی شیرازی، مصلح¬الدین(1385)، غزلیات سعدی، تصحیح محمد علی فروغی، تهران: ققنوس.
12. صبور(1335)، آفاق غزل فارسی، تهران: پدیده.
13. صفوی، کوروش(1379)، در آمدی بر معنی‌شناسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
14. ــــــــــــــ (1398)، استعاره، تهران: علمی.
15. ليكاف، جرج/جانسون، مارك(1394)، استعاره¬هایی که با آن¬ها زندگی می¬کنیم، ترجمه هاجر آقاابراهيمی. تهران: نشر علم.
16. وزین پور، نادر(1353)، تاریخ ادبیّات و تحوّل اندیشه در ادبیّات فارسی، تهران: تعاونی دانشجویان.
17. همایی، جلال¬الدین(1308)، تاریخ ادبیّات ایران، تبریز: کتابخانه ارومیه.
مقاله 1. پور جوادی، نصرالله (1382)، پروانه و آتش(سیر تحول یک تمثیل عرفانی در ادبیات فارسی- مقاله دوم)، نشریه نشر دانش، سال بیستم، شماره 2. از ص 6 تا 18.
