بررسی و تحلیل استعارۀ مفهومی مرگ در غزلیّات خاقانی شروانی

الموضوعات :

محبوبه پاکدل ¹ , زهره سرمد ² , زهره نورایی نیا ³

1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 22 الأحد , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 15 الأربعاء , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 26 الأحد , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: مرگ, استعارۀ مفهومی, غزلیات, خاقانی,

ملخص المقالة :

چکیده در‌نظریۀ‌زبان‌شناسان شناختی، به طور‌کلی،استعاره ابزاری برای‌اندیشیدن‌وشناخت مفاهیم انتزاعی است.از این جهت استعاره، بیش از آنکه آرایه‌ای صرفاً ادبی و محصول هنجارگریزی زبانی باشد،ظهورو بروزی پر رنگ در زبانِ خودکار دارد و بیشتر در مفاهیم رخ می‌دهد تا در واژگان.در این پژوهش برآنیم تا با تحلیل استعارۀ شناختیِ مفهوم مرگ درغزلیات خاقانی نشان دهیم‌که‌مرگ به‌چه دلایلی درمعنایِ دیگری غیرازمعنای اولیه¬اش،‌که همانا بُریدنِ نفس ورفتنِ جان از بدن است، کاربرد یافته است. این معانیِ استعاری درزبانِ خاقانی‌ودرمحتوایی چون غزل، چگونه هستند و تا چه حد با مرگ در معنای اولیه¬اش همسان یا در تعارض و تقابل هستند؟چگونگیِ به کارگیریِ خاقانیِ غزلسرا،از مرگی‌که برای عاشقان رخ می¬دهد، از مواردی است‌که این پژوهش درپی پاسخ بدان است؛ امری‌که‌باکندوکاو درمفاهیم استعاری‌آن¬هاوشیوه¬های‌مختلف شکل¬گیریشان روشن¬تر می¬شود. نگارنده بر آن است تاواحدهای تجزیه‌وتحلیل‌استعاره رابابهره‌گیری‌ازنظریات‌مختلف دربارۀ استعارۀ مفهومی، چگونگی توجیه استعاره در بافت غزل و همچنین کلان استعاره‌ی ذهن خاقانی از مرگ و حوزه‌های مفهومی مبدأ و مقصد، درغزلیات وی نشان داده و مهم‌ترین کارکردهای استعاری مرگ و طرحواره‌های زیرگروه آن را ترسیم نماید.کاربرد واژه‌ی مرگ‌ومشتقات‌آن‌درغزلیات‌نشان‌می‌دهد،کلان‌استعاره‌ی‌مرگ‌دربافت‌غزل،دوری‌وهجران ازیار ودر‌ذهن‌خاقانی سراندازی‌درپای معشوق است ومهم‌ترین حوزه‌های مفهومی‌این واژه عبارت‌انداز:خونریزی،فدا شدن،سوختن وبه‌سرآمدن روز عمر. واژگان کلیدی: مرگ،استعارۀ مفهومی، غزلیات،خاقانی.

المصادر:

منابع: کتاب 1. برگر، آرتورآسا(1398)، تحلیل گفتمان کاربردی، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: مروارید.
2. بیهقی، ابوالفضل(1385)، تاریخ بیهقی، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
3. پورنامداریان، تقی (1383)، رمز و داستان¬های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
4. ــــــــــــ(1388)، در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.
5. حمیدیان، سعید(1393)، سعدی در غزل، چاپ سوم، تهران: نیلوفر.
6. خاقانی شروانی، افضل¬الدین(1382)، دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاءالدین سجادی، چاپ هفتم، تهران: زوّار.
7. دشتی، علی(1364)، خاقانی شاعری دیر آشنا، تهران: اساطیر.
8. راسخ مهند، محمد (1389)، درآمدی بر زبان شناسی شناختی: نظریه¬ها و مفاهيم، تهران: سمت.
9. روشن، بلقیس؛ اردبیلی، لیلا (1392)، مقدّمه‌ای بر معنا شناسی شناختی.
10. زلتن، کوچش(1393)، استعاره مقدّمه‌ی کاربردی، ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
11. سعدی شیرازی، مصلح¬الدین(1385)، غزلیات سعدی، تصحیح محمد علی فروغی، تهران: ققنوس.
12. صبور(1335)، آفاق غزل فارسی، تهران: پدیده.
13. صفوی، کوروش(1379)، در آمدی بر معنی‌شناسی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
14. ــــــــــــــ (1398)، استعاره، تهران: علمی.
15. ليكاف، جرج/جانسون، مارك(1394)، استعاره¬هایی که با آن¬ها زندگی می¬کنیم، ترجمه هاجر آقاابراهيمی. تهران: نشر علم‏‫.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
16. وزین پور، نادر(1353)، تاریخ ادبیّات و تحوّل اندیشه در ادبیّات فارسی، تهران: تعاونی دانشجویان.
17. همایی، جلال¬الدین(1308)، تاریخ ادبیّات ایران، تبریز: کتابخانه ارومیه.
مقاله 1. پور جوادی، نصرالله (1382)، پروانه و آتش(سیر تحول یک تمثیل عرفانی در ادبیات فارسی- مقاله دوم)، نشریه نشر دانش، سال بیستم، شماره 2. از ص 6 تا 18.